Далучэнне Трансільваніі і Букавіны да Румыніі

Далучэнне Трансільваніі да Румыніі (у Румыніі носіць назву Вялікага аб'яднання 1918 года) — палітычны працэс, распачаты 1 снежня 1918 года падчас распаду Аўстра-Венгрыі, калі на з'ездзе румынаў у горадзе Алба-Юлія дэлегатамі было прынята рашэнне аб уваходжанні раней венгерскай Трансільваніі ў склад каралеўства Румынія.

Уваходжанне сепаратна настроенай у адносінах да Венгрыі Трансільваніі ў склад Румыніі, сацыялістычны пераварот у самой Венгрыі, тэрытарыяльныя спрэчкі венграў і чэхаславакаў прывялі да пачатку Чэхаславацка-венгерскай вайны. У 1919 годзе ў Трансільваніі адкрыўся румынска-венгерскі фронт, а ўжо ўлетку таго ж года румыны дасягнулі Будапешта. Сацыялістычны ўрад у Венгрыі паў, а пасля падпісання Трыянонскага дагавора, у якім дакументальна замацоўваліся распад Аўстра-Венгрыі і паражэнне Венгрыі ў Першай сусветнай вайне, Трансільванія канчаткова ўвайшла ў склад Румыніі.

Перадумовы правіць

У Сярэднявеччы ўся Трансільванія і частка Малдавіі патрапілі ў склад Венгерскага каралеўства. Валахія стала залежнай ад Венгрыі. Усе гэтыя тэрыторыі былі звязаны паміж сабой культурна і эканамічна.

У XIV стагоддзі княства Валахія і Малдаўскае княства адпалі ад Венгрыі, здабыўшы незалежнасць. Трансільванія па-ранейшаму заставалася ў складзе каралеўства. Да пачатку XVI стагоддзя Малдова і Валахія патрапілі пад турэцкі ўплыў, з часам апынуўшыся цалкам залежнымі ад Асманскай імперыі. У сваю чаргу ў Трансільваніі адбываліся іншыя працэсы — мадзьярызацыя і германізацыя мясцовага насельніцтва.

Аднак у другой палове XVI стагоддзя Трансільванія таксама патрапіла ў зону ўплыву Турцыі. Было ўтворана залежнае княства Трансільванія. Тым часам сувязі паміж рэгіёнам і Дунайскімі княствамі ізноў пачынаюць развівацца. У 1600 годзе Валахія, Трансільванія і Малдова былі аб'яднаны пад уладай князя Міхая Храбрага. Ён абвясціў заваяваныя тэрыторыі асобнай, незалежнай ад Асманскай імперыі дзяржавай. Аднак з-за звад з баярамі Міхай быў забіты. Пасля яго на прастол княства ўзышоў Рудольф II. Такім чынам, рэгіён патрапіў пад аўстрыйскі ўплыў.

Пераломным момантам як у гісторыі Дунайскіх княстваў, так і Трансільваніі, апынуўся пачатак XIX стагоддзя. З'явілася новая палітычная плынь — панрумынізм. Падчас рэвалюцый 1848 года ў Еўропе вялікі ўплыў на Трансільванію быў аказаны з боку Валахіі і Малдавіі. Мясцовая інтэлігенцыя пасля паражэння бегла ў рэгіён, распаўсюдзіўшы тут ідэі румынскага адзінства. Таксама вялікі ўплыў на палітычную будучыню Трансільваніі аказала стварэнне Румыніі.

Уступіўшы ў Першую сусветную вайну, Румынія адкрыта высунула свае прэтэнзіі на рэгіён, але яе армія апынулася разбіта. Толькі з заканчэннем вайны румынскі ўрад змог прыступіць да выканання задуманага.

Ход падзей правіць

З распадам Аўстра-Венгерскай імперыі на яе былых тэрыторыях сталі ўзнікаць самаабвешчаныя этнакратычныя дзяржавы. Гэтаму папярэднічала ўзнікненне Нацыянальных саветаў — па адным ад кожнага края ці народа імперыі. 27 кастрычніка 1918 года ў Чарнаўцах на Букавіне адбыўся з'езд мясцовых румынаў, дзе было прынята рашэнне стварыць Нацыянальны Заканадаўчы сход Букавіны і склікаць Нацыянальны савет румынаў Букавіны колькасцю 50 чалавек. Першым рашэннем букавінскага румынскага Нацыянальнага савета стала аб'яднанне Букавіны з каралеўствам Румынія і Трансільваніяй. Таксама ў Нацыянальным савеце быў выбраны прадстаўнік ад румынаў Букавіны Янку Франдора. Янку ўзначаліў Камітэт па кіраванні Букавінай.

2 лістапада таго ж года ў Трансільваніі з'явіўся Румынскі Цэнтральны Нацыянальны савет. Савет усклаў на сябе паўнамоцтва часовага ўрада краі. У лістападзе савет пачаў перамовы з венгерскім урадам аб мірным аддзяленні Трансільваніі ад Венгрыі, але яны праваліліся. Тым часам рабочыя Трансільваніі задавольвалі страйкі нароўні з рабочымі Венгрыі, і рэгіён жыў адным палітычным жыццём з Венгрыяй. У такіх умовах 1 снежня ў Алба-Юліі быў прызначаны з'езд усіх членаў Румынскага Цэнтральнага Нацыянальнага савета. Гэты з'езд атрымаў назву Вялікага Нацыянальнага сходу. Алба-Юлія была выбрана ў якасці месца з'езду таму, што ў 1600 годзе князь Міхай Віцязул, які аб'яднаў княствы Валахія, Трансільванія і Малдавія ў адзіную дзяржаву, абвясціў гэты горад сваёй рэзідэнцыяй.

У гэты дзень у горад з усіх рэгіёнаў Трансільваніі і Букавіны прыехала звыш 100 000 чалавек. З іх было 1228 дэпутатаў, якія мелі права голасу. Пасля выступленняў дэпутатаў перад людзьмі пачалося галасаванне, на якім было прынята рашэнне аддзяліць край ад Венгрыі. Таксама быў выбраны вярхоўны орган часавага самакіравання — Кіруючы Кансіліум. Усе патрабаванні Румынскага Нацыянальнага Цэнтральнага савета былі выкладзены ў асобнай рэзалюцыі аўстра-венгерскаму ўраду, якая змяшчае 6 пунктаў:

Самавызначэнне Трансільваніі і іншых рэгіёнаў Аўстра-Венгрыі.
Свабода веравызнання ў Аўстра-Венгрыі і Трансільваніі як у адной з яе складовых частак.
Роўнасць мужчын і жанчын падчас галасаванняў; зніжэнне маёмаснага і ўзроставага цэнзу для ўдзелу ў дзяржаўных справах.
Адмена цэнзуры.
Правядзенне аграрных рэформаў; паляпшэнне становішча сялян.
Прадастаўленне шырэйшых правоў прафсаюзам; паляпшэнне становішча рабочых фабрыкаў і заводаў.

Аднак як урад Аўстрыі, так і Венгрыі не змаглі своечасова адрэагаваць на гэту рэзалюцыю. У гэтых дзяржавах у сувязі з распадам Аўстра-Венгрыі сітуацыя была вельмі нестабільная, а ўлады гэтых краін ужо не маглі ўплываць на ўскраіны экс-імперыі. Так, уладам Першай Аўстрыйскай Рэспублікі ўжо было абыякава, што адбываецца ў суседняй Венгрыі, якая нядаўна стала незалежнай, таму што Карынтыя выступала за далучэнне да Каралеўства СХС, а Паўднёвы Ціроль — да Італіі. Падобнае назіралася на ўсёй тэрыторыі былой Аўстра-Венгрыі.

Румынскі ўрад з ухваленнем паставіўся да рашэння з'езду румынаў у Алба-Юліі. 7 снежня румынскія войскі перасеклі мяжу з Аўстра-Венгрыяй на поўдзень ад горада Брашаў і занялі яго. У той жа дзень яны дасягнулі ракі Мурэш і занялі горада Клуж-Напока і Турда ў цэнтры Трансільваніі. Да пачатку 1919 года ўся Трансільванія кантралявалася румынскімі войскамі.

Гл. таксама правіць

Спасылкі правіць

На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Далучэнне Трансільваніі і Букавіны да Румыніі