Джэймс Піблз
Філіп Джэймс Эдвін Піблз (англ.: Phillip James Edwin Peebles; нар. 25 красавіка 1935, Сен-Баніфас, Манітоба, Канада) — канадска-амерыканскі астрафізік, астраном і тэарэтычны касмолаг. Ганаровы навуковы прафесар імя Альберта Эйнштэйна ў Прынстанскім універсітэце.[4][5] Шырока вядомы як адзін з вядучых сусветных тэарэтычных касмолагаў у перыяд з 1970 года, з вялікім тэарэтычным укладам у першабытны нуклеасінтэз, цёмную матэрыю, касмічны мікрахвалевы фон і фарміраванне структуры.
| Джэймс Піблз | |
|---|---|
| англ.: Jim Peebles | |
 | |
| Дата нараджэння | 25 красавіка 1935[1] (89 гадоў) |
| Месца нараджэння | |
| Грамадзянства | |
| Род дзейнасці | астраном, астрафізік, выкладчык універсітэта, фізік |
| Навуковая сфера | касмалогія |
| Месца працы | |
| Навуковая ступень | доктар філасофіі |
| Альма-матар | |
| Навуковы кіраўнік | Роберт Дыке[d][2] |
| Член у | |
| Узнагароды |
 прэмія Харві (2001) прызавая лекцыя Петры[d] (1989) медаль Оскара Клейна[d] (1997)  медаль Эдынгтана[d] (1981) медаль Кэтрын Брус (1995) прэмія Томала[d] (2003) медаль Дзірака (ICTP)[d] (2013) прэмія Шаа па астраноміі[d] (2004)  |
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |
.svg){kind=small}
Піблз быў узнагароджаны паловай Нобелеўскай прэміі па фізіцы ў 2019 годзе за свае тэарэтычныя адкрыцці ў галіне фізічнай касмалогіі.[6] Ён падзяліў прыз з Мішэлем Маёрам і Дзідзье Кэлё за адкрыццё экзапланеты на арбіце сонцападобнай зоркі.[7][8][9] У той час як большая частка яго працы звязана з развіццём Сусвету з першых яго секунд, ён больш скептычна ставіцца да таго, што мы можам ведаць аб самым пачатку, і заявіў: «Вельмі шкада, што мы думаем пра пачатак, тады як на самой справе мы не маем добрай тэорыі такога паняцця, як пачатак».[10]
Ранні перыяд жыцця
правіцьПіблз нарадзіўся 25 красавіка 1935 года ў Сен-Баніфасе, у сучасным Вініпегу, Манітоба, Канада, сын Ады Марыён (Грын), хатняй гаспадыні, і Эндру Чарльза Піблза, які працаваў на Вініпегскай збожжавай біржы.[12] Атрымаў ступень бакалаўра навук у Манітобскім універсітэце. Затым паступіў у аспірантуру ў Прынстанскім універсітэце, дзе атрымаў ступень доктара філасофіі ў галіне фізікі ў 1962 годзе, завяршыўшы доктарскую дысертацыю пад назвай «Назіральныя тэсты і тэарэтычныя праблемы, звязаныя з гіпотэзай Дзюратэстона аб тым, што трываласць электрамагнітнага ўзаемадзеяння можа змяняцца» пад кіраўніцтвам Роберта Дыке. Ён застаўся працаваць ў Прынстане. Піблз быў членам Школы прыродазнаўчых навук Інстытута паглыбленых даследаванняў у 1977—1978 навучальным годзе, а таксама ён рабіў візіты ў 1990—1991 і 1998—1999 гадах.[13]
Акадэмічная кар’ера
правіцьБольшасць прац Піблза з 1964 года была ў галіне фізічнай касмалогіі для вызначэння паходжання Сусвету. У 1964 годзе цікавасць да гэтай сферы была вельмі малая, і яна лічылася «тупіковай», але Піблз заставаўся адданым яе вывучэнню.[14] Піблз унёс шмат важных укладаў у мадэль Вялікага выбуху. З Дыке і іншымі (амаль праз два дзесяцігоддзі пасля Джорджа Гамава, Ральфа Альфера і Роберта Германа) Піблз прадказаў касмічнае мікрахвалевае фонавае выпраменьванне. Нароўні з важным укладам у нуклеасінтэз Вялікага Выбуху, цёмную матэрыю і цёмную энергію, ён быў вядучым піянерам у тэорыі фарміравання касмічнай структуры ў 1970-я гады. Задоўга да таго, як яна лічылася сур’ёзнай, колькаснай галіной фізікі, Піблз вывучаў фізічную касмалогію і шмат зрабіў для ўсталявання яе рэспектабельнасці.[15] Піблз сказаў: «Гэта быў не адзін крок, нейкае крытычнае адкрыццё, якое раптоўна зрабіла касмалогію актуальнай, але поле паступова з’явілася дзякуючы шэрагу эксперыментальных назіранняў. Відавочна, што адным з найважнейшых у маёй кар’еры было выяўленне касмічнага мікрахвалевага фону, якое адразу прыцягнула ўвагу […] як эксперыментатараў, зацікаўленых у вымярэнні ўласцівасцей гэтага выпраменьвання, так і тэарэтыкаў, якія далучыліся да аналізу наступстваў».[16] У цытаце яго прэміі Шаа гаворыцца: «Заклаў асновы амаль усіх сучасных даследаванняў у галіне касмалогіі, як тэарэтычных, так і назіральных, ператвараючы вельмі спекулятыўнае поле ў навуку дакладнасці».[17]
Піблз мае вялікі досвед інавацый у асноўных ідэях, якія пазней будуць шырока вывучацца іншымі навукоўцамі. Напрыклад, у 1987 годзе ён прапанаваў першародную барыённую мадэль ізакрыўлення для развіцця ранняга Сусвету.[18] Гэтак жа Піблз спрыяў устанаўленню праблемы цёмнай матэрыі ў пачатку 1970-х гадоў.[19][20] Піблз таксама вядомы па крытэрыю Острыкера-Піблза, які адносіцца да ўстойлівасці галактычнай фармацыі.[21]
Праца Піблза была прызнана, калі ён быў названы лаўрэатам Нобелеўскай прэміі па фізіцы 2019 года «за тэарэтычныя даследаванні ў фізічнай касмалогіі».
Піблз быў абраны членам Амерыканскай акадэміі мастацтваў і навук у 1977 годзе і членам Нацыянальнай акадэміі навук ЗША ў 1988 годзе.[22][23]
Узнагароды
правіць- 1981 — Медаль Эдынгтана, Брытанскае каралеўскае астранамічнае таварыства
- 1982 — Прэмія Дэні Хайнемана ў галіне астрафізікі, Амерыканскае астранамічнае таварыства
- 1992 — Лекцыя Генры Норыса Расела, Амерыканскае астранамічнае таварыства
- 1995 — Медаль Кэтрын Брус, Ціхаакіянскае астранамічнае таварыства
- 1997 — Медаль Оскара Клейна
- 1997 — Лекцыя Карла Янскага
- 1998 — Залаты медаль Каралеўскага астранамічнага таварыства
- 2000 — Прэмія Грубера ў галіне касмалогіі
- 2003 — Прэмія Томала, Універсітэт Жэневы
- 2004 — Прэмія Шаа па астраноміі
- 2005 — Прэмія Крафарда
- 2013 — Медаль Дзірака
- 2019 — Нобелеўская прэмія па фізіцы
Абраныя публікацыі
правіць- Peebles, J. P. E. (2009). Finding the Big Bang (1st ed.). Cambridge University Press.
- Peebles, P. J. E. (1980). Large-Scale Structure of the Universe. Princeton University Press.
- Peebles, P. J. E. (1992). Quantum Mechanics (1st Printing ed.). Princeton University Press.
- Peebles, P. J. E. (1993). Principles of Physical Cosmology (n ed.). Princeton University Press.
- Peebles, P. J. E. (2020). Cosmology’s Century. Amsterdam University Press.[25]
Зноскі
- ↑ James Peebles // Brockhaus Enzyklopädie Праверана 9 кастрычніка 2017.
- ↑ Матэматычная генеалогія — 1997. Праверана 9 кастрычніка 2018.
- ↑ NNDB — 2002.
- ↑ Princeton University Physics Department(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 11 мая 2011. Праверана 14 кастрычніка 2021.
- ↑ Princeton University News(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 13 красавіка 2016. Праверана 14 кастрычніка 2021.
- ↑ "A Well-Deserved Physics Nobel - Jim Peebles' award honors modern cosmological theory at last".
- ↑ The Nobel Prize in Physics 2019. Nobel Media AB.
- ↑ "Nobel Prize in Physics Awarded for Cosmic Discoveries - The cosmologist James Peebles split the prize with the astrophysicists Michel Mayor and Didier Queloz, for work the Nobel judges said "transformed our ideas about the cosmos."".
- ↑ "Nobel Prize in physics awarded for research on exoplanets and the structure of the universe".
- ↑ "Top cosmologist's lonely battle against 'Big Bang' theory".
- ↑ Jim Peebles - Session II (англ.). www.aip.org (1 красавіка 2015).
- ↑ Notable Scientists from 1900 to the Present.
- ↑ Phillip James E. Peebles. Institute for Advanced Study.
- ↑ Garlinghouse, Tom. A 'joy ride' of a career: Peebles wins Nobel Prize in Physics for tackling big questions about the universe. Princeton University (8 кастрычніка 2019).
- ↑ General Relativity's Influence and Mysteries.
- ↑ Interview with James Peebles.
- ↑ Announcement-The Shaw Laureate in Astronomy 2004(недаступная спасылка). Shaw Foundation. Архівавана з першакрыніцы 9 студзеня 2013. Праверана 14 кастрычніка 2021.
- ↑ Hu (June 28, 1994)
- ↑ "How dark matter came to matter".
{{cite journal}}: Шаблон цытавання journal патрабуе|journal=(даведка) - ↑ The Renaissance of General Relativity in Context.
- ↑ Galactic Dynamics.
- ↑ P. James E. Peebles. American Academy of Arts & Sciences.
- ↑ P. James E. Peebles. www.nasonline.org.
- ↑ Asteroid (18242) Peebles. Royal Astronomical Society of Canada.
- ↑ ThriftBooks. Phillip James Edwin Peebles Books | List of books by author Phillip James Edwin Peebles (англ.). ThriftBooks.
Спасылкі
правіць- Медалісты Бруса
- Асабістая вэб-старонка ў Прынстанскім універсітэце (фатаграфіі)
- Дыскусія на тэму агульнай тэорыі адноснасці студэнтаў Джона Уілера і Боба Дыке, арганізаваная Джымам Піблзам
- Стэнаграма інтэрв’ю з вуснай гісторыі з Джымам Піблзам 4 і 5 красавіка 2002 г., Амерыканскі інстытут фізікі, Бібліятэка і архіў Нільса Бора Архівавана 12 верасня 2011.