Дзяржава Тэўтонскага ордэна

Дзяржава Тэўтонскага ордэна
	Дзяржава Тэўтонскага ордэна
Дзяржава Тэўтонскага ордэна
	ням.: Deutschordensland ; ням.: Ordensstaat
Герб	Сцяг
	; 1410 год
< >; >; >; >; > 1224 — 1525 ;
Сталіца	Мальбарк (1308-1454) ; Кёнігсберг (1454-1525)
Афіцыйная мова	нямецкая
Рэлігія	каталіцызм
Грашовая адзінка	mark[d]
Насельніцтва	Тэакратыя
Форма кіравання	тэакратыя
Вялікі магістр Тэўтонскага ордэна
• 1209–1239	Герман фон Зальца
• 1510–1525	Альбрэхт Брандэнбургскі
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Дзяржава Тэўтонскага ордэна (ням.: Deutschordensland, ням.: Ordensstaat) сфармавалася ў выніку заваёваў Тэўтонскім рыцарамі земляў прусаў падчас Паўночных крыжовы паход у 1224 годзе. У 1237 г. Лівонскае брацтва воінаў Хрыста стала Лівонскі ландмайстэрствам Тэўтонскага ордэна і кантралюемыя ім тэрыторыя таксама ўвайшла ў склад ордэнскай дзяржавы. У 1346 г. дацкі кароль за 19000 кельнскі марак прадаў Ордэну тэрыторыю дацкага герцагства Эстляндыя; фармальная змена суверэнітэту адбылася 1 лістапада 1346.

Пасля паразы ў Грюнвальскай бітве ў 1410 годзе пачаўся заняпад Тэўтонскага ордэна. Лівонскія землі аддзяліліся, утварыўшы Лівонскую канфедэрацыю. Пасля Трынаццацігадовай вайны ў 1466 г. заходняя частка ордэнскага дзяржавы вылучылася ў т. зв. «Каралеўскую Прусію» і увайшла ў склад Польскага каралеўства. Астатняя частка падчас Рэфармацыі была секулярызавана, і ў 1525 годзе стала свецкім герцагства Прусія, якое знаходзілася ў васальнай залежнасці ад польскага караля.

Утварэнне дзяржавы

Да з’яўлення тэўтонскіх рыцараў землі прусаў вытрымалі шмат спробаў заваёвы. У 997 годзе польскі князь Баляслаў I Храбры адправіў да прусаў Адальберта Пражскага прапаведаваць хрысціянства. У 1147 г. Баляслаў IV Кучаравы атакаваў прусаў з дапамогай рускіх войскаў, але не змог заваяваць іх. Спробы заваяваць прусаў ўзмацніліся, калі да ўлады прыйшоў Конрад I Мазавецкі.

Прусы паспяхова адбілі большасць нападаў, і паспрабавалі нанесці Конраду зваротны ўдар, аднак той паступова захопліваў зямлі прусаў і яцвягаў (сучаснае Падляшша). Прусы паспрабавалі выціснуць польска-мазавецкія сілы з Судавіі і Хэлмншчыны, што прывяло да разрабавання гэтых тэрыторый.

У 1208 годзе Конрад Мазавецкі паспрабаваў заклікаць да крыжовага паходу супраць прусаў, але гэтая спроба не прывяла да поспеху. Па радзе Крысціяна, першага прускага біскупа, Конрад стварыў Добжынскі ордэн для барацьбы з прусамі, але з гэтай ідэі нічога добрага не выйшла. Тады, па радзе Папы, Конрад зноў заклікаў да крыжовыга паходу, і паклікаў на дапамогу Тэўтонскі ордэн. Пачаліся прускія крыжовыя паходы, якія доўжыліся 60 гадоў.

У 1211 годзе венгерскі кароль Андраш II дараваў Тэўтонскаму ордэну Бурценланд на паўднёвай мяжы Трансільваніі, аднак ў 1225 годзе ён выгнаў адтуль рыцараў, і тым давялося перабазіравацца да Балтыйскага мора. Перад гэтым, у 1224 годзе, імператар Фрыдрых II абвясціў у Катаніі, што Лівонія, Прусія (з Самбіяй) і прылеглыя тэрыторыі маюць статус Reichsfreie, гэта значыць падпарадкоўваюцца напрамую Рымска-Каталіцкай царкве і Свяшчэннай Рымскай імперыі, а не мясцовым правіцелям. У канцы 1224 года Папа Ганорый III прызначыў Гільёма Мадэнскага сваім легатам у Лівоніі, Прусіі і іншых землях.

У выніку выдадзенага ў Рыміні імператарскага эдыкта і абвешчанай у Рыеці папскай булы Прусія стала валоданнем Тэўтонскага ордэна.

XIII стагоддзе

У 1234 годзе Тэўтонскі ордэн паглынуў рэшткі Добжынскага ордэна, а ў 1237 годзе — Ордэн мечаносцаў. Паглынанне Ордэна мечаносцаў прынесла Тэўтонскім ордэнам землі Прыбалтыкі.

У 1243 годзе папскі легат Гільём Мадэнскі падзяліў Прусію на чатыры дыяцэзіі: Кульмерланд, Памезанія, Вармія і Самбія. Гэтыя дыяцэзія падпарадкоўваліся Рыжскаму архіепіскапству.

XIV стагоддзе

У пачатку XIV стагоддзя Памеранія (Памор’е) стала яблыкам разладу паміж маркграфамі Брандэнбурга і князямі Польшчы. 8 жніўня 1305 года Брандэнбург падпісаў дамову з каралём Венгрыі і Багеміі Вацлавам III, паабяцаўшы яму Маркграфства Мейсен у абмен на Усходнюю Памеранію. У адказ польскі князь Уладзіслаў Лакеток звярнуўся за дапамогай да Тэўтонскага ордэна. У лістападзе 1308 года Данцыг быў узяты Тэўтонскім рыцарамі, якія учынілі крывавую разню яго насельніцтву. У верасні 1309 года маркграф Вальдэмар паводле Солдынскага міру прадаў за 10.000 марак свае правы на Данцыг Тэўтонскаму ордэну.

Прэтэнзіі Тэўтонскага ордэна на Данцыг былі аспрэчана польскімі каралямі Уладзіславам I і Казімірам III. Гэта прывяло да серыі крывавых канфліктаў і юрыдычным разглядам ў папскім судзе ў 1320 і 1333 гадах. Урэшце, у 1343 годзе, паводле Калішскага міру Тэўтонскі ордэн прызнаў, што Памеранія з’яўляецца феодам Польшчы, і таму польскія каралі маюць права на тытул «герцаг Памераніі».