Вікіпедыя

Дэкамунізацыя ва Украіне

Дэкамунізацыя ва Украіне  — працэс дэкамунізацыі, які пачаўся ў часы распаду СССР, стыхійна актывізаваўся падчас «Ленінападу» у перыяд Рэвалюцыі годнасці і ўзаконены прынятым 9 красавіка 2015 года Вярхоўнай Радай Украіны пакетам законаў[1][2][3]. 15 мая 2015 законы падпісаў Прэзідэнт Украіны Пётр Парашэнка[4]. Пры гэтым ён адзначыў, што ў бліжэйшы час у Вярхоўную Раду будзе пададзены праект закона, накіраваны на ўдасканаленне нормы аб адказнасці за парушэнне Закона аб статусе змагароў за незалежнасць Украіны ў ХХ стагоддзі. Законы былі апублікаваныя 20 мая 2015 года і набылі моц з 21 мая[5].

Знос помніка Леніну ў Крамянчугу.

Пачатак дэкамунізацыі

правіць

Працэс дэкамунізацыі ў грамадскім жыцці Украіны пачаўся з дэкамунізацыі адукацыі і выхавання. З навучальных праграм навучальных устаноў былі выведзеныя дысцыпліны, прысвечаныя вывучэнню асноў камуністычнай ідэалогіі, гісторыі КПСС і г.д. На прадпрыемствах і ў вайсковых часцях былі ліквідаваныя так званыя «Ленінскія пакоі», прыбраны бюсты Леніна і іншых камуністычных партыйных дзеячаў.

Адным з першых помнікаў камуністычнаму рэжыму, знесеных ва Украіне, быў манумент Вялікай Кастрычніцкай сацыялістычнай рэвалюцыі ў Кіеве. Знос адбыўся ў адпаведнасці з рашэннем Кіеўскай рады ў верасні 1991 года[6].

Падчас Рэвалюцыі годнасці 8 снежня 2013 года ў Кіеве быў скінуты помнік Уладзіміру Леніну. Гэта выклікала ланцуговую рэакцыю — пачаўся «Ленінапад», падчас якога масава знішчаліся помнікі савецкім дзяржаўным дзеячам і савецкая сімволіка. За першы год помнікі Леніну былі дэмантаваны ва ўсіх падкантрольных Украіны абласных цэнтрах, акрамя Запарожжа[7].

«Дэкамунізацыйны пакет законаў»

правіць

Чатыры дэкамунізацыйныя законы былі ўхвалены на пасяджэнні Кабінета Міністраў Украіны 31 сакавіка 2015 года[8]:

  • «Аб прававым статусе і ўшанаванні памяці змагароў за незалежнасць Украіны ў XX стагоддзі» (закон № 314-VIII)[закон 1];
  • «Аб увекавечанні перамогі над нацызмам у Другой сусветнай вайне 1939—1945» (закон № 315-VIII)[закон 2];
  • «Аб доступе да архіваў рэпрэсіўных органаў камуністычнага таталітарнага рэжыму 1917—1991 гадоў» (закон № 316-VIII)[закон 3];
  • «Аб асуджэнні камуністычнага і нацыянал-сацыялістычнага (нацысцкага) таталітарнага рэжымаў і забароне прапаганды іх сімволікі» (закон № 317-VIII)[закон 4].

9 красавіка Вярхоўная Рада Украіны прыняла рашэнне ўзяць усе 4 законы за аснову і цалкам[9]. Прэзентаваў законы старшыня Украінскага інстытута нацыянальнай памяці, гісторык Уладзімір Вятровіч.

Законы падтрымалі большасць дэпутатаў фракцый «Блока Пятра Парашэнкі», «Народнага фронту», «аб’яднання Самапомач», «Блока Радыкальнай партыі Алега Ляшко», а таксама «Бацькаўшчына» (за выключэннем лідара партыі — Юліі Цімашэнка)[10][11][12][13]

Старшыня Вярхоўнай Рады Уладзімір Гройсман, які асабіста не падтрымаў ні адзін з гэтых чатырох законаў[10][11][12][13], падпісаў іх толькі праз 20 дзён пасля прыняцця — 30 красавік 2014 г. 15 мая 2015 законы падпісаў прэзідэнт Пётр Парашэнка[4]. Дэкамунізацыйныя законы былі апублікавана 20 мая ў газеце Вярхоўнай Рады «Голас Украіны»[5], і, адпаведна, набылі моц з 21 мая 2015[14].

Перайменаванне адміністрацыйных адзінак

правіць

Дзеянне закона прывядзе да перайменавання вялікай колькасці населеных пунктаў і вуліц ва Украіне. У прыватнасці, 2 абласныя цэнтры[15] — Днепрапятроўск і Кіраваград прыйдзецца перайменаваць.[16][17] У Днепрапятроўску, які названы ў гонар аднаго з арганізатараў галадамора ва Украіне Рыгора Пятроўскага, ужо пачалося абмеркаванне новай назвы. З перайменаваннем гэтых абласцей могуць быць складанасці, паколькі для гэтага трэба змяніць канстытуцыю, дзе гэтыя вобласці прапісаны.

Украінскі інстытут нацыянальнай памяці пасля набыцця законамі моцы запрасіў да супрацоўніцтва валанцёраў-краязнаўцаў для падрыхтоўчай работы па рэалізацыі закона № 317-VIII. Звязана гэта з тым, што інстытут пачаў фармаваць інфармацыйную базу найменняў тапанімікі населеных пунктаў, якія змяшчаюць сімволіку камуністычнага рэжыму, іх гістарычных назваў і прапаноў па перайменаванні[18].

Крытэрыі перайменавання

правіць

Згодна з законам Украіны «Аб асуджэнні камуністычнага і нацыянал-сацыялістычнага (нацысцкага) таталітарных рэжымаў ва Украіне і забароне прапаганды іх сімволікі», які быў прыняты Вярхоўнай Радай Украіны 9 красавіка 2015 года, змянення назвы патрабуюць тапонімы (геаграфічныя назвы і назвы вуліц і прадпрыемстваў населеных пунктаў Украіны), якія маюць камуністычнае паходжанне.

Тым жа законам вызначаны тэрмін «камуністычная партыя» (артыкул 1, частка 1, пункт 1), «прапаганда камуністычнага і нацыянал-сацыялістычнага (нацысцкага) таталітарных рэжымаў» (арт.1, ч.1, п.2), «савецкія органы дзяржаўнай бяспекі» (арт.1, ч.1, п.3), «сімволіка камуністычнага таталітарнага рэжыму» (арт.1, ч.1, п.4), да апошняй адносяцца выявы, гімны, помнікі, лозунгі, цытаты і г.д., «сімволіка нацыянал-сацыялістычнага (нацысцкага) таталітарнага рэжыму» (арт.1, ч.1, п.5).

Прававое патрабаванне перайменавання тапонімаў з камуністычным паходжаннем змешчана ў арт.7, ч.6 таго ж закона.

Суб’екты перайменавання
  • У рамках Украіны, абласных і раённых саветаў: вобласці, раёны, населеныя пункты (гарады, пасёлкі гарадскога тыпу, пасёлкі сельскага тыпу, сёлы), адпаведныя Саветы (абласныя, раённыя, гарадскія, пасялковыя, сельскія)
  • У рамках населеных пунктаў: раёны ў гарадах, вуліцы, бульвары, праспекты, завулкі, праезды, плошчы, набярэжныя, скверы, масты, іншыя аб’екты тапанімікі (шляхі, кварталы, мікрараёны, жылыя масівы і г.д.), а таксама назвы прадпрыемстваў, устаноў, арганізацый.
Крытэрыі перайменавання
  • Асноўны крытэрый — сімволіка камуністычнага таталітарнага рэжыму.
  • Усёабдымнасць крытэрыяў — немагчыма, падчас нельга сказаць, ці мае тая ці іншая назва прыкметы прапаганды або сімвала камуністычнага таталітарнага рэжыму, таму ў некаторых выпадках немагчыма абыйсціся без экспертаў (у прыватнасці спецыялістамі Украінскага інстытута нацыянальнай памяці).
  • Прамое ўказанне крытэрыяў перайменавання — апісана ў арт.1, ч.1, п.4е, ж, в — спіс А (гл. ніжэй).
  • Ускосныя выпадкі крытэрыяў перайменаванне — не мае прамога згадвання ў дадзеным законе — спіс Б (гл. ніжэй).
  • У выпадках фармальнай прыналежнасці асобы да спісу А, але калі асоба не была датычная да прапаганды камуністычнага рэжыму ці злачынстваў рэжыму і вызначылася значным укладам у культуру і тэхніку дзяржавы вылучаны асаблівы спіс В (глядзі ніжэй). У спіс В не можа быць унесена асоба, якая працавала ў савецкіх органах дзяржаўнай бяспекі.
  • Перайменаванне тапонімаў з камуністычным паходжаннем, вытворных ад іншых тапонімаў з камуністычным паходжаннем (напрыклад, «вул. Кіраваградская» вытворная не ад «Кіраў С. М.», а ад горада «Кіраваград») павінна ажыццяўляцца толькі ў выпадках, калі былі змененыя тапонімы з якіх пайшлі першыя (напрыклад, «вул. Ленінградская» падлягае змяненню, бо горад Ленінград быў перайменаваны ў Санкт-Пецярбург, а" вул. Днепрапятроўская"не падлягае, бо горад Днепрапятроўск не быў перайменаваны ў час прыняцця рашэння аб перайменаванні вуліцы) — спіс Г.

Пералік камуністычных тапонімаў Украіны, якія патрабуюць перайменавання

правіць

Вобласці

правіць

Гарады

правіць

Рэакцыя на прынятыя законы

правіць

Рэакцыя ва Украіне

правіць

За дзень да разгляду дэкамунізацыйных законаў у Вярхоўнай Радзе старшыня Украінскага інстытута нацыянальнай памяці Уладзімір Вятровіч заклікаў парламентарыяў да іх прыняцця такімі словамі[22]:

  …Непакаранае зло расце. Асудзіць злачынствы - гэта не пытанне помсты, гэта пытанне справядлівасці. Таму еўрапейскія краіны, якія перажылі таталітарызм прынялі законы, якімі пацвердзілі: зноў створаная дзяржава абавязваецца ніколі не паўтарыць таталітарныя практыкі.…  

У ноч на 11 красавіка ў Харкаве невядомыя знеслі тры помнікі савецкага часу: Якаву Свярдлову, Серго Арджанікідзэ і Мікалаю Рудневу, пры гэтым пашкодзілі агароджу ўніверсітэта, на тэрыторыі якога стаяў адзін з іх. Усе яны стаялі ў розных раёнах горада[23][24]. Па факце хуліганства міліцыя адкрыла крымінальную вытворчасць.[25]

Пасля падпісання законаў прэзідэнтам Першы намеснік Старшыні Вярхоўнай Рады Украіны Андрэй Парубій назваў іх «вехавымі законамі для нашага дзяржаўнага станаўлення, для самасвядомасці ўкраінцаў, як свабоднай, сучаснай, скіраванай у будучыню адзінай нацыі». Таксама ён адзначыў, што «зло павінна быць названым і асуджаным, а Героі павінны быць прызнаны і ўшанаваны»[26].

Рэакцыя ў іншых краінах

правіць

Міністэрства замежных спраў Расіі выказала занепакоенасць у сувязі з прыняццем ва Украіне закона аб забароне прапаганды камуністычнага і нацысцкага рэжымаў[27].

Украінская Свабодная Акадэмія Навук (УСАН) у Канадзе падтрымала прыняцце чатырох дэкамунізацыйных законаў[28].

Крытыка законаў

правіць
  • Канадскі гісторык, заслужаны прафесар Альберцкага ўніверсітэта Дэвід Р. Марплс і разам з ім група з 68 замежных і ўкраінскіх навукоўцаў, экспертаў і выкладчыкаў заклікала прэзідэнта Парашэнка не падпісваць законапраекты № 2538-1 і № 2558. На іх думку, гэтыя законы палітызуюць гісторыю, супярэчаць аднаму з асноватворных палітычных правоў — права на свабоду слова, а такім чынам накіроўваюць Украіну шляхам Расіі[29][30].
  • Прэзідэнт Польшчы Браніслаў Камароўскі заявіў, што закон аб прызнанні УПА (праект № 2538-1) ускладняе польска-ўкраінскі гістарычны дыялог[31].

Канстытуцыйнасць законаў абскарджвалася групай народных дэпутатаў Украіны ў Канстытуцыйным Судзе Украіны[32].

Абгрунтаванне неабходнасці прыняцця законаў

правіць

Старшыня Украінскага інстытута нацыянальнай памяці, гісторык Уладзімір Вятровіч лічыць, што адсутнасць палітыкі дэкамунізацыі ва Украіне пасля абвяшчэння незалежнасці была адной з прычын, якія прывялі да неасавецкага рэваншу рэжыму Януковіча. … Носьбіты савецкіх каштоўнасцей (а не рускія ці рускамоўныя, як пра гэта кажа расійская прапаганда) у цяперашні час з’яўляецца галоўным кадравым рэзервам тэрарыстычных атрадаў у так званых ДНР і ЛНР. Таму пытанне дэкамунізацыі для Украіны сёння тычыцца ўжо не толькі гуманітарнай палітыкі, але і палітыкі бяспекі[33].

Расійскі праваабаронца і дысідэнт, журналіст і грамадскі дзеяч Аляксандр Падрабінек у сваім артыкуле «Віват, Украіна!»[34] выказаўся на падтрымку законаў пра дэкамунізацыю:

  ... правозащитники опасаются, что запрет коммунистической и нацистской пропаганды может ограничить свободу слова. Справедливые опасения. Более того, можно твердо сказать, что это и есть ограничение свободы слова. В стабильном демократическом государстве это недопустимо.
Проблема, однако, в том, что Украина не есть стабильное демократическое государство. Чтобы стать таковым, ей надо пройти трудный путь, сопряженный с опасностью реставрации тоталитаризма. Она находится сейчас и будет находиться еще некоторое время в чрезвычайной ситуации, которая сродни военному положению. Ей надо минимизировать риски реставрации, чтобы не получилось так же, как в России. 		 

Гл. таксама

правіць

Заўвагі

правіць
  1. ↑ Рада ухвалила «декомунізаційний пакет»
  2. ↑ Декомунізаційний пакет: як Росія відреагувала на заборону тоталітаризму
  3. ↑ У МЗС Росії розцінили «декомунізаційний пакет» в Україні, як антиросійський крок Архівавана 24 ліпеня 2015.
  4. ↑ а б Глава держави підписав закони про декомунізацію(недаступная спасылка)
  5. ↑ а б Голос України. — 20 травня 2015. — № 87 (6091). — С. 15-19. —
  6. ↑ Історія пам’ятника Леніну в Києві. ФОТО
  7. ↑ За рік в Україні знесли півтисячі пам’ятників Леніну Архівавана 18 жніўня 2015.
  8. ↑ Сьогодні на Уряді: невідкладна декомунізація Володимир В’ятрович, історик, голова Українського інституту національної пам’яті. Українська правда Блоги.
  9. ↑ Офіційний портал Верховної Ради України. Проект Закону про засудження комуністичного та націонал-соціалістичного (нацистського) тоталітарних режимів в Україні та заборону пропаганди їх символіки
  10. ↑ а б Поіменне голосування про проект Закону про правовий статус та вшанування пам’яті борців за незалежність України у ХХ столітті (№ 2538-1) — за основу та в цілому
  11. ↑ а б Поіменне голосування про проект Закону про увічнення перемоги над нацизмом у Другій світовій війні 1939—1945 років (№ 2539) — за основу та в цілому
  12. ↑ а б Поіменне голосування про проект Закону про доступ до архівів репресивних органів комуністичного тоталітарного режиму 1917—1991 років (№ 2540) — в цілому
  13. ↑ а б Поіменне голосування про проект Закону про засудження комуністичного та націонал-соціалістичного (нацистського) тоталітарних режимів в Україні та заборону пропаганди їх символіки (№ 2558) — за основу та в цілому
  14. ↑ В Україні набрали чинності закони про декомунізацію
  15. ↑ Дніпропетровськ та Кіровоград мають перейменувати, — Інститут національної пам’яті, еспресоТВ, 14 квітня
  16. ↑ Україна без комунізму: перейменування Дніпропетровська та Кіровограда, ремонт у ВР, ТСН, 11 квітня
  17. ↑ В Україні перейменують усі міста і вулиці з радянськими назвами, ЛБ, 9 квітня
  18. ↑ Запрошуємо до співпраці волонтерів-краєзнавців допомогти у реалізації декомунізаційних законів Архівавана 24 мая 2015.
  19. ↑ Прапановы: Дніпроўск, Кам’янскэ, Дніпракам’янск, Дніпраград, Камэон, Кам’янск-Дніпроўскы, Слаўгарад, Кам’янск-на-Дніпры, Раманіўскі і інш: гл.Прапановы з галасавання на сайце Днепрадзяржынскага гарадскога савета
  20. ↑ Прапановы: Дніпраслаў, Січэслаў, Дніпро, Дніпроўск і г.д .: гл. Протокол Дніпропетровської міськради щодо перейменування вулиць, проспектів, провулків, інших об'єктів топоніміки міста Дніпропетровська(недаступная спасылка); Дніпропаль, Кодак, Новы Кодак, Святаслаў і г.д .: гл. Запропоновані варіанти для інтернет-голосування щодо нової назви міста на головній сторінці сайту dniprorada.gov.ua/ Архівавана 22 сакавіка 2014.
  21. ↑ Прапановы: Елісаветград, Інгульск, Златопіль, Наваказачын, Скіфопіль, Задніпранск і г.д .: гл. Пропозиції щодо нової назви міста на сайті Кіровоградської міської ради
  22. ↑ Четвер. Парламент. Декомунізація Володимир В’ятрович, історик, голова Українського інституту національної пам’яті. Українська правда Блоги.
  23. ↑ У Харкові знесли три пам’ятники діячам радянської доби
  24. ↑ У Харкові за ніч знесли три пам’ятники
  25. ↑ Харківська міліція хоче покарати кривдників пам’ятників Леніну за хуліганство
  26. ↑ Закони про декомунізацію підписані. Вітаю! Андрій Парубій, Перший заступник Голови Верховної Ради України, громадський діяч, політик. Українська правда Блоги.
  27. ↑ МИД РФ прокомментировал закон о декоммунизации Украины
  28. ↑ УВАН у Канаді вітає схвалення ВР України законів, спрямованих на декомунізацію України
  29. ↑ «Критика»: Відкритий лист науковців та експертів-українознавців щодо так званого «Антикомуністичного закону» (тэкст украінскай)
  30. ↑ David R. Marples. Open Letter from Scholars and Experts on Ukraine Re. the So-Called «Anti-Communist Law» (1 красавіка 2015). Звернення міжнародних науковців і експертів до Президента і голови ВР з проханним не підписувати законопроекти про «декомунізацію»
  31. ↑ Президент Польщі: закон про УПА ускладнює історичний діалог Варшави і Києва / УП, 23 квітня 2015, 08:19
  32. ↑ КСУ просят проверить конституционность законов о декоммунизации / Юрлига, 17:00 05.06.15
  33. ↑ Володимир В’ятрович. Декомунізація і академічна дискусія Архівавана 26 сакавіка 2016.
  34. ↑ АЛЕКСАНДР ПОДРАБИНЕК. Виват, Украина!
Законы пра дэкамунізацыю
  1. ↑ Закон України Про правовий статус та вшанування пам’яті борців за незалежність України у XX столітті
  2. ↑ Закон України Про увічнення перемоги над нацизмом у Другій світовій війні 1939—1945 років
  3. ↑ Закон України Про доступ до архівів репресивних органів комуністичного тоталітарного режиму 1917—1991 років
  4. ↑ Закон України Про засудження комуністичного та націонал-соціалістичного (нацистського) тоталітарних режимів в Україні та заборону пропаганди їхньої символіки

Спасылкі

правіць
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Дэкамунізацыя_ва_Украіне&oldid=4861462"