Жадунь (правы прыток Беседзі)

Жадунь
Жадунь
	Жадунька ў Касцюковічах
Характарыстыка
Даўжыня	47 км
Басейн	488 км²
Расход вады	2,7 м³/с (у вусці)
Вадацёк
Выток
• Месцазнаходжанне	за 2,5 км на паўднёвы ўсход ад вёскі Жадунька
• Каардынаты	53°32′18″ пн. ш. 31°50′33,90″ у. д.HGЯO
Вусце	Беседзь
• Месцазнаходжанне	за 1 км на ўсход ад пасёлка Варашылава
• Вышыня	138,4 м
• Каардынаты	53°15′28,50″ пн. ш. 32°03′01,50″ у. д.HGЯO
Ухіл ракі	0,8 м/км
Размяшчэнне
Водная сістэма	Беседзь → Сож → Дняпро → Чорнае мора
Краіна	Беларусь;
Рэгіён	Магілёўская вобласць
Раёны	Клімавіцкі раён, Касцюковіцкі раён
	;
	; выток вусце
	— выток, — вусце

Жадунь, Жадунька — рака ў Клімавіцкім і Касцюковіцкім раёнах Магілёўскай вобласці Беларусі, правы прыток ракі Беседзь (басейн Дняпра).

Даўжыня ракі 47 км. Плошча вадазбору 488 км². Сярэднегадавы расход вады ў вусці 2,7 м³/с. Сярэдні нахіл воднай паверхні 0,8 ‰.

Назва

Назва Жадунь балцкага паходжання. У ёй вылучаецца балцкі гідранімічны корань žod- / žad-.

Той жа корань у рачных і азёрных назвах (збольшага на Верхнім Падняпроўі) *Жодзінка, Жадунь, Жодуч, Жодзень, *Няжода, Пражода, а таксама ў двухасноўных гідронімах Валажода і Лебяжода (Лібажода)^[2].

Балцкія гідранімічныя аналагі — літоўскія рачныя назвы Žadalis, Žadikė, Žad-upys. Корань Žad- звязаны з моўным гняздом, у якім літоўскае žadas «мова, маўленне; прытомнасць», žodis «слова», žasti «прамаўляць; разгаворваць»^[3].

Значэнне мусіла прасунуцца ад «мовіць» да «цячы», так жа сама як стараіндыйскае nadī «рака, водная плынь» пайшло ад *nad- «гучаць, шумець, раўсці, цурчэць»^[4].

Пашыральнікі -un-, -ūn- у літоўскіх гідронімах тыпу Ežerūnà, Vil̃kunis^[5].

Вышэй па цячэнні ракі Беседзь, у якую ўцякае Жадунь, ля Хоцімска уцякае яшчэ адна Жадунь. Іх назвы ніяк не дыферэнцыяваныя. Тыпалагічна блізкую сітуацыю можна ўгледзець і ў сярэднім цячэнні Дзвіны, у якую справа і злева, адносна недалёка адна ад адной уцякаюць рэкі Обаль і Абалянка (< Обаль), абедзве назвы ад балцкага *Abalis «Рака (цякучая, плыткая)».

Адносна недалёка ад гэтых дзвюх Жадуняў за расійскай мяжой таксама рэчкі Пражода^[6] і Няжодка^[7], у назвах якіх той жа корань žod- / žad-. Гэта дробныя рэчкі, на вытоках буйнейшых рэк, адпаведна, Вароніцы (цячэ ў Іпуць) і Устрома (цячэ ў Дняпро). Назву Пражода тыпалагічна можна зблізіць з літоўскім pratekti «пачаць цячы, памалу сачыцца», protekom «бегма (бяжаць)», назву Няжодка (< *Няжода) — з назвамі тыпу Нецеч, Нёўда.

Калі значэнне назвы Жадунь можна перадаць як «Цякучая (рака)», дык назвамі Пражода і *Няжода пазначаліся, наадварот, рэчкі слабацечныя.

Асноўныя прытокі

Леваруч: Крупянка^[8], Крупня^[9].
Праваруч: канава Асоўская^[9].

На рацэ

Горад: Касцюковічы.
Населеныя пункты: Высокае, Красавічы, Рысін, Забычанне, Негіна, Студзянец.

Агульныя звесткі

Пачынаецца за 2,5 км на паўднёвы ўсход ад вёскі Жадунька Клімавіцкага раёна, вусце за 1 км на ўсход ад пасёлка Варашылава Касцюковіцкага раёна. Цячэ па заходняй частцы Аршанска-Магілёўскай раўніны.

Даліна невыразная, месцамі карытападобная. Пойма роўная, парослая лугавымі травамі і хмызняком, месцамі забалочаная. Рэчышча каналізаванае на працягу 25,1 км (выток — 1,8 км на паўднёвы ўсход ад горада Касцюковічы), ніжэй звілістае, пясчанае. Шырыня ракі да вусця Крупні ў межань 5—8 м, ніжэй да 10 м. Берагі месцамі стромкія і абрывістыя, вышынёй 0,5—2 м.

Зноскі

↑ Ліст карты N-36-101. Выданне 1989 г. Стан мясцовасці на 1985 г. (руск.)
↑ В. Н. Топоров, О. Н. Трубачев. Лингвистический анализ гидронимов Верхнего Поднепровья. Москва, 1962. С. 202.
↑ A. Vanagas. Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas. — Vilnius, 1981. — С. 395—396.
↑ В. Н. Топоров. Речь и река/речка (из области мнимых этимологичнских парадоксов) // Исследования по этимологии и семантике. Т. 2: Индоевропейские языки и индоевропейцы. Кн. 2. Москва, 2006. С. 205.
↑ P. Skardžius. Rinktiniai raštai. T. 1. Vilnius, 1996. C. 281—282.
↑ Пражода
↑ Няжодка
↑ Энцыклапедыя прыроды Беларусі. У 5-і т. Т. 3. Катэнарыя — Недайка / Рэдкал. І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ імя Петруся Броўкі, 1984. — С. 81. — 588 с., іл. — 10 000 экз.
↑ ^а ^б Ліст карты N-36-88. Выданне 1989 г. Стан мясцовасці на 1985 г. (руск.)

Літаратура

Блакітная кніга Беларусі : Энцыклапедыя / рэдкал.: Н. А. Дзісько і інш. — Мн.: БелЭн, 1994. — 415 с. — 10 000 экз. — ISBN 5-85700-133-1.
Ресурсы поверхностных вод СССР. Описание рек и озёр и расчёты основных характеристик их режима. Т. 5. Белоруссия и Верхнее Поднепровье. Ч. 1—2. — Л., 1971
Природа Белоруссии: Попул. энцикл./ БелСЭ; Редкол.: И. П. Шамякин (гл.ред.) и др. — Мн.: БелСЭ, 1986. — 599 с., 40 л. ил.
Республика Беларусь. Атлас охотника и рыболова: Могилёвская область / Редактор Г. Г. Науменко. — Мн.: РУП «Белкартография», 2012. — С. 30. — 64 с. — 10 000 экз. — ISBN 978-985-508-173-0. (руск.)

[map-1] Ліст карты N-36-101. Выданне 1989 г. Стан мясцовасці на 1985 г. (руск.)

[2] В. Н. Топоров, О. Н. Трубачев. Лингвистический анализ гидронимов Верхнего Поднепровья. Москва, 1962. С. 202.

[3] A. Vanagas. Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas. — Vilnius, 1981. — С. 395—396.

[4] В. Н. Топоров. Речь и река/речка (из области мнимых этимологичнских парадоксов) // Исследования по этимологии и семантике. Т. 2: Индоевропейские языки и индоевропейцы. Кн. 2. Москва, 2006. С. 205.

[5] P. Skardžius. Rinktiniai raštai. T. 1. Vilnius, 1996. C. 281—282.

[6] Пражода

[7] Няжодка

[ep-8] Энцыклапедыя прыроды Беларусі. У 5-і т. Т. 3. Катэнарыя — Недайка / Рэдкал. І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ імя Петруся Броўкі, 1984. — С. 81. — 588 с., іл. — 10 000 экз.

[map88-9] а ^б Ліст карты N-36-88. Выданне 1989 г. Стан мясцовасці на 1985 г. (руск.)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]