Збіццё паветранага шара ў Бярозаўскім раёне

Збіццё паветранага шара ў Бярозаўскім раёне — авіяцыйная катастрофа, якая адбылася 12 верасня 1995 года ў Бярозаўскім раёне, калі сілы СПА збілі амерыканскі паветраны шар D-Caribbean, які ўдзельнічаў у міжнародных гонках паветраных шароў «Кубак Гордана Бэнета» і заляцеў у паветраную прастору Беларусі з тэрыторыі Польшчы. Абодва пілоты, Алан Фрэнчэль і Джон Сцюарт, загінулі.

Ход падзей

12 верасня 1995 года ў Швейцарыі пачалося міжнароднае спаборніцтва паветраплавальнікаў. Як сцвярджалі арганізатары чэмпіянату, пра мерапрыемства былі папярэджаныя дыспетчарскія службы ўсіх краін, праз чый паветраны калідор транзітам скіроўваліся экіпажы, але беларускія дыспетчары вырашылі, што ім паведамленне даслалі памылкова. У выніку пагранічныя і супрацьпаветраныя сілы не былі папярэджаныя пра магчымасць перасячэння шарамі паветранай граніцы Беларусі, і беларуская авіяцыя атрымала загад збіць шар, які, праляцеўшы над Германіяй, Чэхіяй, Славакіяй і Польшчай, перасёк межы краіны. Пра наяўнасць людзей у кошыку шара беларускія вайскоўцы не ведалі. Збіты шар рухнуў на ўскрайку дачнага кааператыва маторарамонтнага завода каля Бярозы, экіпаж загінуў.

Наступствы

Збіты паветраны шар стаў прычынай міжнароднага скандалу і расследавання. Экіпаж ваеннага верталёта Мі-24, які збіў шар, доўга дапытвалі, потым узнагародзілі гадзіннікамі. Дзяржаўная камісія ў справе высвятлення прычын трагедыі так і не патлумачыла, ці насамрэч была неабходнасць збіваць паветраны шар. Тагачасны начальнік аддзела аператыўнага рэагавання Савета бяспекі Юрый Сівакоў настойваў, што амерыканцы памерлі яшчэ да таго, як іх збілі: падняўшыся на вялікую вышыню (2300 м), памерлі ад недахопу кіслароду. Іншыя эксперты не выключалі, што спартсмены сапраўды маглі знаходзіцца без прытомнасці, але да зямлі ляцелі жывымі. Трагічную навіну спрабавалі ўвогуле схаваць ад грамадскасці — пасольства ЗША ў Мінску толькі праз суткі даведалася пра гібель сваіх грамадзян. Ніхто з беларускіх афіцыйных асоб не ўзяў на сябе адказнасць за інцыдэнт. Але пасля гэтага паветраныя шары, якія траплялі на тэрыторыю Беларусі з-за мяжы, імкнуліся пасадзіць.

Памяць

У першую гадавіну трагедыі дэмакратычныя актывісты з Бярозы (сябры БНФ Сяржук Русецкі з аднапартыйцамі) усталявалі на месцы падзення амерыканскіх паветраплавальнікаў памятны знак — валун з надпісам «Прабачце».

Цікавыя факты

• Джон Сцюарт меў багатую біяграфію у якасці пілота Вялікабрытаніі і ЗША. Ён ўдзельнічаў у Другой сусветнай вайне, потым ваяваў падчас Суэцкага крызісу, дзе ў 1956 г. быў збіты і сеў на ваду, дзе яго ўратавалі французскія саюзнікі. Пазней ваяваў у В’етнаме ў авіяцыі ЗША.
• Гэты інцыдэнт нярэдка ўзгадвалі ў сувязі з «мядведзіроўкай», калі 4 ліпеня 2012 г. самалёт, пілатуемы грамадзянамі Швецыі, несанкцыянавана перасек мяжу Рэспублікі Беларусь, праляцеў над Івянцом і Мінскам, раскідваючы плюшавых мядзведзікаў з заклікамі да свабоды слова, і, незаўважаны сродкамі супрацьпаветранай абароны, вярнуўся ў пункт вылету ў Літве.