Крыніцазнаўства

Крыніцазнаўства — спецыяльная гістарычная дысцыпліна, якая займаецца вывучэннем гістарычных крыніц. Аб'ектам крыніцазнаўства з'яўляецца ўся сукупнасць гістарычных крыніц. Прадметам крыніцазнаўства з'яўляюцца канкрэтныя бакі, ўласцівасці крыніц, якія вывучаюцца ў пэўны момант з пэўнай мэтай.

Тэарэтычнае і прыкладное крыніцазнаўства

Тэарэтычнае крыніцазнаўства распрацоўвае агульныя метады вывучэння і даследавання гістарычных крыніц. Гэтыя метады канкрэтызуюцца пры вывучэнні асобных груп крыніц, або пэўных іх характарыстык. Прадметам даследавання для тэарэтычнага крыніцазнаўства з'яўляюцца метады, ў прыкладным крыніцазнаўстве метад — гэта пэўны інструмент вывучэння, катэгарыяльны апарат крыніц, іх інтэрпрэтацыя.

Прыкладное крыніцазнаўства займаецца такімі праблемамі, якія ўзнікаюць пры працы з гістарычнымі крыніцамі, як усталяванне часу, месца стварэння крыніцы, яго аўтара, рэканструкцыя крыніцы і інш.

Тыпы гістарычных крыніц

Гістарычнай крыніцай называецца матэрыяльны прадмет, які змяшчае інфармацыю аб мінулым і уцягнуты ў працэс навуковага даследавання.

У адрозненне ад гістарычнай крыніцы, гістарычнае дапаможнік — гэта мадэль, заснаваная на дадзеных крыніц, якая дазваляе вывучаць падзеі мінулага. У гістарычным дапаможніку (напрыклад, працы М. Стрыйкоўскага або В.М. Тацішчава) напрацаваны матэрыял абагульняецца, параўноўваецца, у ім удакладняюцца пэўныя факты рэчаіснасці. У якасці «дапамогі» могуць выступаць рэчавыя і іншыя тыпы крыніц. Напрыклад, прылады працы, прадстаўленыя ў археалагічных калекцыях музеяў, дазваляюць рэканструяваць асноўныя заняткі старажытных людзей.

Гістарычнае даследаванне — гэта праца прафесійнага гісторыка, выкананы на падставе крыніц з ужываннем распрацаваных у гістарычнай навуцы метадаў даследавання.

Рэчавыя крыніцы — гэта матэрыяльныя аб'екты, створаныя працай чалавека і якія адлюстроўваюць інфармацыю пра мінулае: пачынаючы ад каменнага сякеры, прасніцы або іншага старажытнага прылады працы да сучасных машын, уключаючы акультураныя расліны і даместыкаваных жывёл.

У адрозненне ад агульнага паняцця рэчыўных крыніц, археалагічныя крыніцы ўяўляюць сабой прадметы, знойдзеныя падчас археалагічных раскопак або выпадковым чынам (падчас будаўнічых работ, узворванне зямлі). Археолаг Л.С. Клейн лічыць, што істотнай прыкметай археалагічных крыніц з'яўляецца тое, што забыты спосаб іх функцыянавання ў культуры.

Музейныя прадметы - гэта крыніцы, якія знаходзяцца ў экспазіцыях і фондах музеяў. Тэрмін «музейны экспанат» часта выкарыстоўваецца ў якасці сінонімы паняцця «музейны прадмет», але ён пазначае тыя крыніцы, якія знаходзяцца ў экспазіцыі музея.

Гістарычная крыніца па сваёй прыродзе мае два бакі: аб'ектыўны і суб'ектыўны. Аб'ектыўны бок гістарычнай крыніцы заключаецца ў адлюстраванні падзей, якія сапраўды адбыліся ў мінулым. Суб'ектыўны бок гістарычнай крыніцы утвараецца ў выніку погляду на падзеі мінулага з боку аўтара (рэдактара, перапісчыка) крыніцы, які часцяком уносіў скажэнні, выкліканыя ідэйнымі, рэлігійнымі поглядамі, сацыяльным і службовым становішчам аўтара. Вывучэнне крыніц як матэрыяльных аб'ектаў -пасярэднікаў у перадачы культуры ад аднаго пакалення да іншага дазваляе разглядаць крыніцазнаўства ў якасці асновы міждысцыплінарнага сінтэзу гуманітарных і прыродазнаўчых навук. У геаграфіі, псіхалогіі і іншых навуках даследчыкам прыходзіцца сутыкацца з разнастайнымі крыніцамі (геаграфічнымі картамі, справаздачамі аб псіхалагічных тэстах і г.д.), што патрабуе ведаў і навыкаў аналізу крыніц. Метады і прыёмы аналізу крыніц добра вывучаныя ў крыніцазнаўстве, што дазваляе ўжываць іх і ў іншых навуках.

Літаратура

С.Б. Каун, О.Л. Липницкая, С.Н. Ходин. Теория и история источниковедения. Учебно-методический комплекс для студентов заочных отделений гуманитарных факультетов вузов. Минск, 2001.
В.П. Грицкевич, С.Б. Каун, С.Н. Ходин. Теория и история источниковедения. Учебно-методический комплекс для студентов заочных отделений гуманитарных факультетов вузов. Минск, 2000.
Источниковедение: Теория. История. Метод. Источники российской истории: Учебное пособие / И. Н. Данилевский, В. В. Кабанов, О. М. Медушевская, М. Ф. Румянцева / Российский государственный гуманитарный университет. М., 1998. 702 с.
Лаппо-Данилевский А. С. Методология источниковедения // Лаппо-Данилевский А. С. Методология истории. [Вып. 2. Спб., 1913] М., 2006. С. 275—616. Архівавана 4 студзеня 2014.
Люблинская А. Д. Источниковедение истории средних веков. Л., 1955.
Тихомиров М. Н. Источниковедение истории СССР. Вып. 1. М., 1962.
Стрельский В. Источниковедение, Источниковедение истории СССР. Период империализма, конец XIX в. — 1917 г. М., 1962.
Источниковедение истории советского общества, в. 1-2, М., 1964-68.
Черноморский М. Н. Источниковедение истории СССР (советский период). М., 1966.
Источниковедение. Теоретические и методические проблемы, М., 1969.
Источниковедение истории СССР XIX — начала ХХ вв. М., 1970.
Мнухина Р. С. Источниковедение истории нового и новейшего времени. М., 1970.
Проблемы источниковедения. Вып. 1-11. М.-Л., 1933-63.
Черепнин Л. В. К вопросу о методологии и методике источниковедения и вспомогательных исторических дисциплин// Источниковедение отечественной истории. — М., 1973. — Вып.1.-С.37-63.
Курносов А. А. К вопросу о природе видов источников// Источниковедение истории СССР. — М., 1976.
Пронштейн А. П. Источниковедение в России: Эпоха феодализма. — Ростов-на-Дону, 1976.
Медушевская О. М. Теоретические проблемы источниковедения. — М., 1976.
Источниковедение истории СССР: Учебное пособие / Под ред. И. Д. Ковальченко. М.,1981
Фарсобин В. В. Источниковедение и его метод: опыт анализа понятий и терминологии. — М., 1983.
Лурье Я. С. О путях доказательства при анализе источников (на материале древнерусских памятников) // Вопросы истории. 1985. № 5. С. 61-68.
Суслов Е. Н. Поиск архивных документов. — Л., 1987.
Документальные памятники: выявление, учет, использование / Под ред. С. О. Шмидта. — М., 1988.
Русина Ю. А. История и теория источниковедения. Екатеринбург, 2001.
Источниковедение новейшей истории России: теория, методология, практика: Учебник / А. К. Соколов, Ю. П. Бокарев, Л. В. Борисова и др. Под ред. А. К. Соколов. М.: Высшая школа, 2004. 687 с.

Спасылкі

Артыкул у ВСЭ