Крэўскі замак

Крэўскі замак — комплекс абарончых збудаванняў тыпу кастэль каля вёскі Крэва Смаргонскага раёна.

Замак
Крэўскі замак
54°18′36″ пн. ш. 26°17′02″ у. д.
Краіна	Беларусь
Месцазнаходжанне	Крэва
Заснавальнік	Гедымін
Будаўніцтва	канец XIII—XIV ст.
Статус	Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 412Г000602

Гісторыя

Адна з першых мураваных кастэляў ВКЛ. Пабудаваны ў XIV ст.(ёсць падставы меркаваць, што будаўніцтва пачалося ў канцы XIII ст.) каля сутокаў рэк Краўлянка і Шляхцянка. Асноўная частка збудаванняў замка была размешчана на балоцістым поплаве, палова абарончых муроў узведзена на штучна расшыранай пясчанай дзюне.

Крэва, Фердынанд Рушчыц, 1899. Уласнасць калекцыі бібліятэкі Урублеўскіх у Вільні

Крэўскі замак быў сведкам і месцам многіх гістарычных падзей. Ужо ў хуткім часе пасля будаўніцтва ён быў абстраляны каменным ядрамі (іх знайшлі пад час раскопак ля заходняй сцяны), была спалена баявая галерэя. У 1382 ў падзямеллі паводле загаду вялікага князя ВКЛ Ягайлы быў задушаны яго дзядзька вялікі князь Кейстут — прэтэндэнт на велікакняжацкі трон. У 1385 ў замку выпрацоўваліся ўмовы Крэўскай уніі 1385 — аб'яднання ВКЛ і Польшчы пад уладай вялікага князя Ягайлы. У 1433 Крэўскім замкам авалодаў вялікі князь Свідрыгайла, які прэтэндаваў на велікакняжацкі трон. У 1503—1506 гадах замак неаднойчы асаджалі і значна пашкодзілі перакопскія татары, але хутка ён быў адбудаваны. У 1519 ў ходзе глыбокага рэйду на Беларусь Крэва захапілі маскоўскія ваяводы. У другой палове XVI ст. ў Крэўскім замку жыў збеглы рускі князь Андрэй Курбскі. Паступова замак траціў абарончае значэнне.

Замак у 1916 і 1917 гг.

Яшчэ ў XVIII ст. Крэўскі замак быў у добрым стане. Пазней пачалося яго разбурэнне, якое давяршыла Першая сусветная вайна, калі праз Крэва праходзіла лінія фронту і больш як 3 гады вяліся пазіцыйныя баі. Замак апынуўся на тэрыторыі, захопленай немцамі, тут былі збудаваны сховішчы і назіральныя пункты. Пад час абстрэлаў асабліва моцна пацярпела Княжацкая вежа і сцены ў паўднёвай частцы замка. Да нашых дзён захаваліся толькі замкавыя руіны. Кансервацыя рэшткаў замкавых муроў была зроблена ў 1929 польскімі рэстаўратарамі. У 1970 замак даследавала экспедыцыя пад кіраўніцтвам М. А. Ткачова. У 1985 — на чале з А. Трусавым і М. А. Ткачовым. У 1988 — пад кіраўніцтвам І. М. Чарняўскага.

Руіны сцен

Кансервацыя рэштак замка працягнулася ў 2004 годзе. Тады студэнты-валанцёры закансервавалі ўваход у Кейстутаву вежу. Пазней на сцяне замка была ўсталявана супрацьаварыйная канструкцыя, якая абараняе гэту частку сцяны ад уздзеяння ападкаў. У 2005 годзе быў створаны Мясцовы дабрачынны фонд «Крэўскі замак» (www.kreuskizamak.by), галоўнай мэтай якога з'яўляецца садзеянне захаванню Крэўскага замка. Фонд штогод ладзіць летнікі і культурныя мерапрыемствы ў Крэва і іншых населеных пунктах.

Замак — помнік архітэктуры і гісторыі, турыстычны аб'ект.

Сучасны стан

Замак знаходзіцца на мяжы разбурэння. Некаторыя мясцовыя жыхары і турысты дазваляюць сабе вывозіць старажытныя камяні і цэглу з тэрыторыі замка.

Паводле пастановы Савета Міністраў ад 3 чэрвеня 2016 года № 437 Крэўскі замак быў уключаны ў лік 27 аб'ектаў, выдаткі на захаванне якіх (у частцы капітальных выдаткаў) могуць фінансавацца з рэспубліканскага бюджэту.

Панарама руінаў Крэўскага замка

Архітэктура

Замак у плане няправільны чатырохвугольнік, абнесены мураванымі сценамі. Паўночная сцяна даўжынёй 85 м, усходняя — 108,5 м, паўднёвая — 71,55 м, заходняя — 97,2 м. Таўшчыня сцен 2,5-3 м, вышыня каля 12-13 м. Сцены да ўзроўню баявой галерэі вымураваны з палявога каменю, на вышыні каля 7 м ад паверхні сцены па вонкавым перыметры аблямаваны поясам каля 2 м з буйнапамернай цэглы. Замак па рагах меў 2 вежы. Паўночная, Княжацкая вежа, амаль квадратная ў плане (18,65 х 17 м) выступае за перыметр абарончых муроў. У вежы было не менш за 4 паверхі і склеп-турма ўнізе, пераходы паміж імі існавалі ў тоўшчы сцен. Па дыяганалі ад Княжацкай вежы знутры да закавых муроў была прыбудавана Малая вежа памерамі 11 х 10,65 м. Сцены да вышыні 3 м вымураваны з камянёў, вышэй — з цэглы. Уяздная брама знаходзілася ў паўднёва-ўсходняй сцяне. На замкавым двары размяшчалася кузня, жылыя пабудовы, мелася сажалка.

Літаратура

• Дзярновіч, А. І. Заняпад ці трансфармацыя? Эвалюцыя статуса Крэўскага замка ў XIV—XVII ст. (па выніках гістарычна-археалагічных даследаванняў) / А. І. Дзярновіч // Замкі, палацы і сядзібы ў кантэксце еўрапейскай культуры: Зб. навук. арт. / Мін. культ. РБ, Замкавы комплекс «Мір». — Мінск : Медысонт, 2013. — С. 23—29.
• Страчаная спадчына / Т.В. Габрусь, А.М. Кулагін, Ю.У. Чантурыя і інш. Уклад. Габрусь Т.В. — Мн.: Полымя, 1998. — 351 с.: іл. — ISBN 985-07-0036-Х - С. 14-17.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Крэўскі замак
• Загадка «егіпецкай сіняй» — нечаканыя знаходкі ў Крэўскім замку // nn.by
• Алег Дзярновіч: Паводле археолагаў раскопкі Крэва перавяртаюць нашы ўяўленні пра ХІІІ ст. // nn.by
• Крэўскі замак на афіцыйным сайце Рэспублікі Беларусь
• Афіцыйны сайт Мясцовага дабрачыннага фонду «Крэўскі замак»
• Крэўскі замак быў расстраляны