Ксенафонт Антонавіч Гаворскі
Ідэльфонс, у праваслаўі Ксенафонт Антонавіч Гаворскі (1812, Навагрудскі павет Гродзенскай губерні — 17 (29) чэрвеня 1871, Вільня) — расійскі і беларускі археолаг, гісторык, выдавец[3]. Член-карэспандэнт Імператарскага рускага археалагічнага таварыства.
| Ксенафонт Антонавіч Гаворскі | |
|---|---|
 | |
| Дата нараджэння | 1812 ці 1811[1] |
| Месца нараджэння | |
| Дата смерці | 17 (29) чэрвеня 1871[1][2] |
| Месца смерці | |
| Месца пахавання | |
| Грамадзянства | |
| Род дзейнасці | журналіст, гісторык, археолаг, рэдактар, выдавец |
| Навуковая сфера | гісторыя[1], археалогія[1], журналістыка[1] і выдавецкая справа[1] |
| Месца працы | |
| Альма-матар | |
.svg){kind=small}
Біяграфія правіць
Паходзіў з сям’і ўніяцкага святара.
У 1830 годзе скончыў Жыровіцкую (Літоўскую) духоўную семінарыю. Адпраўлены ўніяцкім мітрапалітам Іосіфам Сямашкам на навучанне ў Санкт-Пецярбургскі ўніверсітэт, пасля ў 1831 годзе паступіў у Санкт-Пецярбургскую духоўную акадэмію, скончыў яе ў 1835 годзе са ступенню кандыдата[4].
Пасля навучання вярнуўся ў Беларусь. У 1836 годзе ажаніўся са шляхцянкай-каталічкай Юдытай Францішкаўнай Рыдзеўскай[5].
Каля 25 гадоў выкладаў у Полацкай духоўнай семінарыі сусветную і царкоўную гісторыю, яўрэйскую мову, кананічнае права і іншыя дысцыпліны[6]. Горача падтрымліваў намеры скасавання ўніяцтва, у 1837 годзе даў пісьмовае абавязальніцтва далучыцца да праваслаўнай царквы. Пры пераходзе ў праваслаўе атрымаў імя Ксенафонт.
На пачатку педагагічнай кар’еры Гаворскага, былы пратэктар Сямашка ў сваіх нататках за 29 траўня 1837 года ахарактаразаваў яго: «Гаворскі выкладае царкоўнае красамоўства, біблейскія старажытнасці і яўрэйскую мову, з дастаткова пасрэднымі поспехамі — ён яшчэ слабы». У сваім дакладзе ў Сінод у 1860 годзе Сямашка таксама пісаў пра Гаворскага — «чалавек даволі пасрэдны»[7].
З 1862 года жыў у Кіеве, з 1864 — у Вільні.
Пахаваны ў Вільні на Еўфрасіннеўскіх могілках.
Навуковая дзейнасць правіць
Ксенафонт Гаворскі — адзін з піянераў археалагічных даследаванняў на тэрыторыі Беларусі. У пачатку 50-х гадоў XIX стагоддзя ён займаўся археалагічнымі раскопкамі курганоў у наваколлях Полацка[3] (Шпакоўшчына, Рудня, Балотаўка), на Ушаччыне каля мястэчка Селішча, па берагах р. Дрысы і ў іншых месцах. Па выніках раскопак быў апублікаваны шэраг артыкулаў. Першым[3] у Беларусі падрабязна апісаў структуру курганных насыпаў, вызначыў час іх узнікнення, акцэнтаваў увагу на вывучэнні раўкоў. Надрукаваў апісанне археалагічных помнікаў наваколляў Полацка і народныя паданні пра іх.
Вёў рэгулярную перапіску з Імператарскім археалагічным таварыствам, пасылаў туды знаходкі. 20 сакавіка 1852 года К. А. Гаворскі быў абраны членам-карэспандэнтам Імператарскага рускага археалагічнага таварыства. Даследчык выяўляў і публікаваў актавыя матэрыялы, звязаныя з беларускай гісторыяй. Ім напісана праца «Историко-статистическое описание Полоцкой епархии» (1853), якая не была апублікавана[8].
К. А. Гаворскі займаўся таксама даследаваннем царкоўнай гісторыі Беларусі. Аўтар прац на гэту тэму. Апублікаваў шмат важных дакументаў па гісторыі Беларусі, арыгіналы якіх пазней загінулі[3]. Даследаваў гісторыю праваслаўных храмаў.
Выдавецкая дзейнасць правіць
У грамадскай і навуковай дзейнасці стаяў на рэакцыйных пазіцыях, усхваляў палітыку царызму ў Паўночна-Заходнім краі. Адзін з пачынальнікаў заходнерусізму.
У 1857—1858 — рэдактар неафіцыйнай часткі «Витебских губернских ведомостей»[3], дзе таксама друкаваліся яго даследаванні па гісторыі і выяўленыя ім актавыя матэрыялы.
Потым Ксенафонт Антонавіч перасяліўся ў Кіеў, дзе 1 ліпеня 1862 года пачаў выдаваць часопіс «Вестник Юго-Западной и Западной России». У часопісе адстойваліся дзяржаўныя ідэі, падтрымлівалася дзяржаўная палітыка. Самая вялікая ўвага надавалася барацьбе з паланізацыяй і каталіцкім празелітызмам у заходне-рускіх абласцях.
Пасля пераезду ў Вільню стаў заснавальнікам і рэдактарам часопіса «Вестник Западной России», які працягваў традыцыі папярэдняга выдання: асуджаў Паўстанне 1863—1864 гадоў і ўхваляў палітыку М. М. Мураўёва[3].
Грамадска-палітычныя погляды правіць
Вакол часопіса «Вестник Западной России» склалася супольнасць навукоўцаў, журналістаў і пісьменнікаў, заклапочаных праблемай захавання цэласнасці рускага народа і супрацьстаяння паланізацыі і сепаратызму. Пасля гэта грамадска-палітычная плынь была названа «заходнерусізмам».
К. А. Гаворскі прасочваў польскі ўплыў і ў дзейнасці ўкраінафілаў, якія прапагандавалі стварэнне асобнай ад рускай літаратурнай украінскай мовы. У лісце галіцка-рускаму дзеячу Якаву Галавацкаму ён пісаў: «У нас у Кіеве толькі цяпер не больш за пяць упартых хахламанаў з прыродных маларосаў, а то (іншыя) усё палякі, больш за ўсіх завіхаліся аб распаўсюдзе маларасійскіх кніжонак. Яны самі, пераапрануўшыся ў скруткі, швэндаліся па вёсках і раскідвалі гэтыя кніжонкі; дакладна пранырлівы лях пачуў у гэтай справе для сябе пажыву, калі адважыўся на такія подзвігі».
Заўвагі правіць
- ↑ а б в г д е Czech National Authority Database Праверана 11 ліпеня 2023.
- ↑ Русский биографический словарь / под ред. А. А. Половцов, Н. П. Чулков, Н. Д. Чечулин и др. — СПб., М..
- ↑ а б в г д е Говорский Ксенофонт Антонович // Биографический справочник. — Мн.: «Белорусская советская энциклопедия» имени Петруся Бровки, 1982. — Т. 5. — С. 153. — 737 с.
- ↑ Выпускники Санкт-Петербургской (с 1914 — Петроградской) духовной академии 1814—1894, 1896—1918 гг.
- ↑ Нацыянальны гістарычны архіў Беларусі. — Ф. 2820. Воп. 1. Спр. 6. — Кніга перадшлюбных экзаменаў Ушацкага касцёла Лепельскага павета за 1827—1842 гады. — Арк. 61 адв.
- ↑ Говорский Ксенофонт Антонович // Биографический справочник. — Мн.: «Белорусская советская энциклопедия» имени Петруся Бровки, 1982. — Т. 5. — С. 153. — 737 с.
- ↑ Семашко И. Записки Иосифа, митрополита Литовского, изданные Императорской Академией наук по завещанию автора : [в 3 т.]. — Санкт-Петербург : Типография Императорской Академии наук, 1883. — Т. 2. — С. 34, 44, 697.
- ↑ Алексеев, Л. В. Археология и краеведение Беларуси XVI в. — 30-е годы ХХ века. — Мн.: Беларуская навука, 1996. — С. 90—93
Літаратура правіць
- Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 4: Варанецкі — Гальфстрым / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1997. — Т. 4. — 480 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0090-0 (т. 4).
- Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 2: Беліцк — Гімн / Рэдкал.: Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1994. — С. 446. — 20 000 экз. — ISBN 5-85700-142-0.
- Республика Беларусь: Энциклопедия в 6 т. Т. 3: Герасименко — Картель / редкол.: Г. П. Пашков и др. — Минск: БелЭн, 2006.
- Цьвікевіч А. «Западно-руссизм»: Нарысы з гісторыі грамадскай мыслі на Беларусі ў XIX і пачатку XX в. / Пасьляслоўе А. Ліса. — 2-е выд. — Мн .: Навука і тэхніка, 1993. — С. 17-103. — 352 с. — 5 000 экз. — ISBN 5-343-01425-9.
- Матвейчык Д. Ч. Паўстанне 1863—1864 гадоў на старонках часопіса «Веснік Заходняй Расіі» // Беларускі гістарычны часопіс. — 2016. — № 5. — С. 18-27.