Куцеінскі Богаяўленскі манастыр
Куцеінскі Богаяўленскі манастыр — манастыр, помнік архітэктуры ў горадзе Орша.
| Манастыр | |
| Богаяўленскі Куцеінскі манастыр | |
|---|---|
 Свята-Духаўская царква (цяпер Св.-Траецкая) | |
| 54°29′31″ пн. ш. 30°24′48″ у. д.HGЯO | |
| Краіна |
 Беларусь |
| Горад | Орша |
| Канфесія | Праваслаўе |
| Епархія | Віцебская |
| Дата заснавання | 1620 |
| Статус | Дзеючы манастыр |
 |
|
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |
Гісторыя
правіцьУ 1620 годзе праваслаўныя Оршы атрымалі граматы на заснаванне мужчынскага манастыра ад патрыярха Ерусалімскага Феафана. Гэтаму паспрыяў аўтарытэт Багдана Статкевіча.
У 1623 годзе пачалося будаўніцтва драўлянай пяцікупальнай Богаяўленскай царквы манастыра, які атрымаў назву ад ракі Куцейны. У XVII ст. на тэрыторыі манастыра была пабудавана мураваная царква ў стылі барока, якая дзейнічае і сёння. На тэрыторыі манастыра працавалі майстры, у тым ліку спецыялісты па апрацоўцы дрэва — кругавой разьбе. Дзякуючы іх працы манастыр упрыгожваўся разнымі кветкамі і дзіўнымі раслінамі. Усяго ў манастырскае брацтва ўваходзіла каля 200 чалавек, сярод іх былі таксама гравёры, мастакі. Там жа выраблялася і прыгожая кафля з раслінным і геральдычным арнаментам.
Практычна ад пачатку яго дзейнасці, у 30-я гады XVII ст., па запрашэнні Багдана Статкевіча і ігумена Іаіля Труцэвіча ў лаўры пачынае актыўную дзейнасць вядомы друкар Спірыдон Собаль. Як мяркуецца, у адным з жылых манастырскіх будынкаў, што часткова захаваліся да нашых дзён, і была створана друкарня, адна з найбуйнейшых у той час на беларускіх землях. Нельга не згадаць і такі цікавы факт: манастырскія майстры працавалі нават у галіне нотадрукавання.
Друкарская справа
правіць
Першай кнігай Спірыдона Собаля ў Оршы становіцца Псалтыр. А ў тым жа 1631 годзе выходзіць «Буквар», адзін з першых друкаваных беларускіх падручнікаў. Менавіта Спірыдон Собаль упершыню ўвёў ва ўжытак само слова «буквар». Асноўнай мэтай друкарні стала выданне даступных для розных слаёў грамадства кніг рэлігійнага і асветніцкага зместу. Таму той жа «Буквар» быў выкананы толькі ў адным колеры. Тым не менш, выданні Куцеінскай друкарні вызначаюцца асаблівасцю паліграфічнага выканання — блізкасцю да традыцый беларускага народнага мастацтва, пераплеценых стылістычнымі прыёмамі барока. Усяго з Куцеінскай друкарні выйшла 27 кніг. Тыраж некаторых з іх складаў больш за паўтысячы экзэмпляраў.
Дзейнасць манастырскай друкарні спынілася ў 1654 г. з-за руска-польскай вайны. Як адзначаюць гісторыкі, пасля захопу Оршы ў 1656 г. расійскі цар Аляксей Міхайлавіч наведаў лаўру і быў у захапленні ад дзейнасці мясцовых майстроў. Па яго загадзе з манастыра ў Маскву былі вывезены лепшыя разьбяры па дрэве, гравёры, якія пасля працавалі ў Аружэйнай палаце Крамля, аздаблялі Каломенскі палац. Паводле некаторых крыніц, абсталяванне друкарні было дастаўлена ў Маскву ў 1675 г. і перададзена пад кантроль Сімяона Полацкага.
Заняпад манастыра
правіць.jpg)
Канчатковы заняпад манастыра адбыўся пасля вайны 1812 г., калі лаўра была цалкам разрабавана. І хоць у канцы XIX ст. былі спробы аднавіць манастыр, і на яго тэрыторыі нават з’явілася школа для бедных, тым не менш, у XX стагоддзі будынкі манастыра выкарыстоўваліся хіба што пад гаспадарчыя патрэбы, а ў 30-х гадах там нават размяшчалася ваенная частка. Сёння манастыр хоць і павольна, але адраджаецца. У канцы 1980-х ён быў перададзены Праваслаўнай Царкве, і цяпер там жыве некалькі манахаў. Не так даўно адбыўся першы неабходны рамонт страхі будынка былой друкарні.
Архітэктура
правіць_(3).jpg)
Помнік архітэктуры барока. Заснаваны ў 1623 г. на рацэ Куцеінцы як праваслаўны мужчынскі манастыр пасля скасавання ў Магілёве шэрага праваслаўных цэркваў і Спаскага манастыра на сродкі і па хадайніцтву Магілеўскага праваслаўнага брацтва. Размешчаны ў паўночна-заходняй ускраіне горада ў сутоках Дняпра і Куцеінкі. У 1630 г. беларускі асветнік і кнігадрукар Спірыдон Собаль заснаваў пры манастыры друкарню, у 1632 г. яе ўзначаліў ігумен Іоіль Труцэвіч. Да 1654 г. тут надрукавана каля 20 выданняў, якія былі шырока вядомыя на Беларусі, Украіне, у Расіі. У 1655 г. абсталяванне друкарні вывезена ў Іверскі манастыр пад Ноўгарадам.
Манастыр складаўся з галоўнага Богаяўленскага сабора, Свята-Духаўскай царквы, званіцы, манастырскіх і гаспадарчых пабудоў, быў з трох бакоў абнесены мураванай сцяной. Захаваліся Святадухаўская царква, манастырскі будынак, частка сцяны.
Богаяўленскі сабор
правіць.jpg)
Драўляны Богаяўленскі сабор (пабудаваны ў 1623—35 гг., гарэў у 1885 г. і 1888 г.) — чатырохзрубны крыжова-купальны храм быў крыты гонтай, з 1880 г. — бляхай. Тры зрубы пяцігранныя, заходні прамавугольны ў плане, накрытыя шматсхільнымі дахамі з галоўкамі ў месцы схілаў. Над сяродкрыжжам узвышаўся светлавы васьмярык з гранёным купалам. Пры ўваходзе ў сабор адкрытая галерэя. У інтэр'еры ў 1639 г. зроблена 38 насценных размалёвак. У 1778 г. быў падрыхтаваны і зацверджаны ў кансісторыі праект рэканструкцыі храма. У 1885 г. сабор загарэўся ад удару маланкі і быў знішчаны пажарам.
Свята-Духаўская царква
правіць
Мураваная Святадухаўская (з 1762 г. Траецкая) царква пабудаваная ў 1-й палове XVII ст. У канцы XVIII ст. было зроблена драўлянае перакрыцце, якое падзяліла храм на два ярусы: унізе быў прастол у імя Раства Багародзіцы, наверсе — святога Апостала Андрэя Першазванага. У другой палове XIX ст. рэканструяваны (перакрыцце дэмантавана), у 1870 г. спічасты дах заменены на вальмавы (крыты бляхай) з купалам на барабане, у 1885 г. царква ўпрыгожана перадалтарным плафонам і новым іканастасам. Да асноўнага прамавугольнага ў плане аб'ёма па восі ўсход — захад прылягаюць пяцігранная апсіда і квадратная ў плане двух'ярусная вежа-званіца, з паўднёвага боку — невялікая рызніца. Сцены апрацаваныя пілястрамі, ляпнымі абрамленнямі аконных праёмаў, плоскімі арачнымі нішамі і завершаны развітым прафіляваным карнізам. Не захаваліся першапачатковыя вальмавыя дахі з галоўкамі, якія завяршалі аб'ём царквы, скляпенні, шасціярусны разны іканастас і фрэскі работы майстра Рыгора.
Манастырскі корпус
правіцьДвухпавярховы мураваны манастырскі будынак складаецца з дзвюх частак — былога духоўнага вучылішча з вялікай трапезнай і ўсходняга крыла галерэйнага тыпу з жылымі памяшканнямі (келлі). Цагляны першы паверх рэканструяваны, амаль поўнасцю перабудаваны драўляны другі паверх (захавалася ў першапачатковым выглядзе толькі мураваная тарцовая сцяна з плоскімі паўцыркульнымі нішамі). Першапачатковы дэкор XVII ст. (рэшткі фігурных паліхромных франтонаў) захаваўся на абодвух тарцах корпуса.
Іншыя пабудовы
правіцьЗваніца-брама, паводле апісання 1812 г., была драўляная з падвойнымі варотамі. На званіцы меліся чатыры званы. Паблізу мураванай царквы стаяў драўляны флігель, у якім размяшчаліся чатыры келлі, сені і кладовая. Да драўлянага флігеля прымыкаў мураваны будынак, падзелены дваімі сенямі на тры часткі. У першай частцы знаходзіліся тры келлі, у другой — памяшканні ігумена (чатыры пакоі і прыхожая), свіран, кладоўкі, пякарня, за другімі сенямі знаходзіліся трапезная і кухня. Упрытык да агароджы стаялі два мураваныя свірны, некалькі драўляных і мураваная вазоўня. У мураванай агароджы меліся дзве брамы. Пры браме з боку Дняпра былі прыбудаваны мураваная кузня і лазня. Пазней, у канцы XIX ст., былі зроблены брамы ў заходняй і ўсходняй манастырскіх сценах. Брама з усходняга боку вяла на гаспадарчы двор манастыра, які знаходзіўся асобна. У 1889 г. у паўночнай сцяне замест драўлянай старой пабудавана мураваная трох'ярусная званіца з брамай[1].
Гл. таксама
правіцьЗноскі
- ↑ Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь: [Даведнік] / склад. В. Я. Абламскі, І. М. Чарняўскі, Ю. А. Барысюк. — Мн.: БЕЛТА, 2009. — 684 с. — 1 000 экз. — ISBN 978-985-6828-35-8.
Літаратура
правіць- Кулагін, А. Праваслаўнаыя храмы Беларусі: Энцыкл. давед. /А.М.Кулагін. Маст. Э.Э.Герасімовіч, У.П.Свентахоўскі. — Мн.: БелЭн, 2007. — С. 302—305. — 656 с.
- Рэлігія і царква на Беларусі: Энцыкл. давед. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоўі інш.; Маст. А. А. Глекаў. — Мн.; БелЭн, 2001. — С. 174. — 368 с.
- Архітэктура Беларусі: Энцыклапедычны даведнік. — Мн.: БелЭн, 1993. — 620 с. — ISBN 5-85700-078-5.
- Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі / АН БССР. Ін-т мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору; Рэд. кал.: С. В. Марцэлеў (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ, [1984—1988].
Спасылкі
правіць
На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Куцеінскі Богаяўленскі манастыр- Куцеінскі Богаяўленскі манастыр на сайце Radzima.org
- Куцеінскі Богаяўленскі манастыр на сайце Глобус Беларусі (руск.)
- Куцеінскі Богаяўленскі манастыр на сайце «Архіварта»
