Людвіг Мінкус

Лю́двіг Мі́нкус (ням.: Ludwig Minkus, поўнае імя Алаізій Людвіг Мінкус; 23 сакавіка 1826, Вена — 7 снежня 1917, Вена) — аўстрыйскі кампазітар, дырыжор, педагог і скрыпач.

Людвіг Мінкус Ludwig Minkus
Асноўная інфармацыя
Поўнае імя	Алаізій Людвіг Мінкус
Дата нараджэння	23 сакавіка 1826(1826-03-23)[…]
Месца нараджэння	Вена, Аўстрыйская імперыя або Вельке-Мезіржычы, раён Ждзяр-над-Сазаваў[d], Паўднёвамараўскі край, Чэхаславакія
Дата смерці	17 снежня 1917(1917-12-17) (91 год) ці 7 снежня 1917(1917-12-07) (91 год)
Месца смерці	Вена, Аўстра-Венгрыя
Месца пахавання	Дзёблінгскія могілкі[d]
Краіна	Аўстрыя Расійская імперыя
Музычная дзейнасць
Прафесіі	кампазітар, дырыжор, харэограф, скрыпач, музыкант, інструменталіст
Інструменты	скрыпка
Жанры	балет
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфія

Ранні перыяд жыцця

Людвіг Мінкус нарадзіўся 23 сакавіка 1826 года ва Унутранным раёне Вены, сталіцы Аўстрыйскай імперыі, пры нараджэнні меў імя Алойзіус Бернхард Філіп. Яго бацька, Тэадор Іаган Мінкус, нарадзіўся ў 1795 годзе ў Грос-Мезерычы, Маравія (сёння вядомы як Вельке-Мезіржычы каля Брно, Маравія, на тэрыторыі цяперашняй Чэхіі), а маці, Марыя Францішка Хайман, нарадзілася ў 1807 годзе ў Пешце, Венгрыя. Мінкус меў яўрэйскае паходжанне — яго бацькі прынялі каталіцтва незадоўга да пераезду ў Вену і пажаніліся на наступны дзень.

Бацька Мінкуса быў аптовым гандляром віном у Маравіі, Аўстрыі і Венгрыі. Ён адкрыў рэстаран у раёне Унутранага горада Вены з уласным невялікім аркестрам. Магчыма, гэта паўплывала на маладога Мінкуса — магчыма, ён стварыў музыку для аркестра рэстарана «Tanzkapelle» свайго бацькі, аднаго з многіх такіх аркестраў у імперскай сталіцы. У чатырохгадовым узросце ён пачаў браць прыватныя ўрокі скрыпкі, а з 1838 года па 1842 год вывучаў музыку ў «Таварыстве аматараў музыкі» (ням.: Gesellschaft der Musikfreunde) у Вене.

Публічны дэбют Мінкуса адбыўся на канцэрце ў Вене ва ўзросце васьмі гадоў. 18 кастрычніка 1845 года венскі часопіс «Der Humorist» пракаментаваў выступленні папярэдняга сезона і адзначыла, што «… (у выкананні Мінкуса спалучаецца) кансерватыўны стыль з бліскучым выкананнем». Неўзабаве малады Мінкус выступіў у розных канцэртных залах як саліст, які быў абвешчаны публікай і крытыкамі вундэркіндам.

Мінкус пачаў пісаць для свайго інструмента яшчэ ў студэнцкія гады. Пяць твораў для скрыпкі былі надрукаваны ў 1846 годзе. У гэты час Мінкус пачаў спрабаваць свае сілы ў дырыжыраванні. Некаторы час ён быў пастаянным дырыжорам аркестра, які канкурыраваў з іншым аркестрам з маладым Іаганам Штраусам II у якасці дырыжора (пазней Штраус пазнаёміўся з братам Мінкуса Ойгенам, дырэктарам банка ў Вене).

Жыццё Мінкуса з 1842 года па 1852 год дрэнна дакументавана — захоўваюцца заяўкі на падарожжы, якія паказваюць просьбы наведаць Германію, Францыю і Англію. У 1852 годзе Мінкус прыняў пасаду галоўнага скрыпача ў Венскай прыдворнай оперы, але паколькі гэта азначала, што яму таксама трэба было выконваць звычайныя абавязкі, якія патрабавала гэтая пасада, у тым жа годзе ён падаў у адстаўку, каб прыняць важнае музычнае назначэнне за мяжой, якое зменіць яго жыццё назаўжды.

Жыццё ў Расіі

У 1853 годзе Людвіг Мінкус пераехаў у Санкт-Пецярбург. У 1853—1855 гадах займаў пасаду капельмайстра хатняга аркестра князя М. Б. Юсупава. У тым жа годзе Мінкус ажаніўся з Марыяй Антуанетай Шварц у каталіцкай царкве Святой Кацярыны ў Санкт-Пецярбургу. Шварц таксама была ўраджэнкай Аўстрыі, нарадзілася ў Вене ў 1838 годзе.

У 1861—1872 гадах быў салістам аркестра Вялікага тэатра ў Маскве, з 1862 года адначасова інспектар балетнай музыкі маскоўскіх тэатраў, у 1872—1890 гадах кампазітар балетнай музыкі пры Дырэкцыі імператарскіх тэатраў у Пецярбургу. У 1866—1872 гадах прафесар Маскоўскай кансерваторыі.

Менавіта для прыватных спектакляў у палацы Юсупавых Мінкус стварыў, магчыма, сваю першую партытуру для балета — міфалагічны балет «Саюз Фетыды і Пелея» (фр.: L′Union de Thétis et Pélée), упершыню выкананага ў 1857 годзе. Падчас супрацоўніцтва з Імператарскім Вялікім тэатрам у Маскве Мінкус стварыў яшчэ адну партытуру для аданаактавага балета «Два дні ў Венецыі» (фр.: Deux jours en Venise), пастаўленага ў 1862 годзе.

Супрацоўніцтва з Артурам Сен-Леонам

У канцы 1862 года Мінкус быў запрошаны стварыць антракт з сола для скрыпкі, які быў устаўлены ў партытуру Адольфа Адана для балета Жана Каралі «Орфа». Балет паставіў для Імператарскага Вялікага тэатра Масквы Артур Сен-Леон, які на той час быў адным з самых вядомых майстроў балета ў Еўропе. З 1860 года А. Сен-Леон займаў пасаду першага балетмайстра Санкт-Пецярбургскіх імператарскіх тэатраў, што таксама патрабавала ад яго перыядычнай працы для балетнай трупы Масквы.

Рэпетыцыя «Немеі» Л. Мінкуса і А. Сен-Леона ў Парыжскай оперы, 1864

Менавіта Артур Сен-Леон замовіў першую партытуру Мінкусу для вялікага балета «Полымя кахання, або Саламандра» (фр.: La Flamme d’amour, ou La Salamandre) у трох дзеях, які балетмайстар паставіў спецыяльна для вядомай расійскай прыма-балерыны Марфы Мураўёвай. Прэм’ера адбылася 24 лістапада (ст. ст. 12 лістапада) 1863 года і мела вялікі поспех для балетнай трупы Вялікага тэатра. Пасля А. Сен-Леон паставіў гэты балет у Санкт-Пецярбургу для Імператарскага балета ў пашыранай пастаноўцы для бенефіса М. Мураўёвай пад назвай «Фіямета, або Каханне д’ябла» (фр.: Fiametta, ou L′amour du Diable). Гэтую версію ўпершыню выканалі 25 лютага (ст. ст. 13 лютага) 1864 года ў Імператарскім Вялікім Каменным тэатры. Пазней Мінкус суправаджаў А. Сен-Леона, каб зладзіць гэты балет у новай пастаноўцы для балерыны М. Мураўёвай у Імператарскім оперным тэатры ў Парыжы. Для гэтай пастаноўкі назву балета зноў змянілі на «Немея, або Адпомшчаны Амур» (фр.: Néméa, ou L′Amour vengé). У той час балеты выконваліся ў Парыжскай оперы толькі ў якасці забавы падчас антрактаў поўнаметражных опер, і таму балет Сен-Леона быў скарочаны да дзвюх дзеяў. Першы спектакль адбыўся 11 ліпеня 1864 года ў прысутнасці імператрыцы Яўгеніі. Разам з Марфай Мураўёвай у галоўнай ролі Немеі былі таксама знакаміты танцор прэм’ер Луі Мерант у ролі графа Малдэра і балерына Эжэні Фіёкр у ролі Амура. Партытура Мінкуса атрымала высокую ацэнку крытыкаў таго часу. «Немея, або Адпомшчаны Амур» (фр.: Néméa, ou L′Amour vengé) захоўвалася на працягу пяцідзесяці трох спектакляў у рэпертуары оперы да 1871 года.

Восенню 1866 года А. Сен-Леон быў запрошаны на пастаноўку новага твора для Імператарскага опернага тэатра ў Парыжы. Гэта быў «Ручай» (фр.: La Source), напісаны Л. Мінкусам у супрацоўніцтве з кампазітарам Леа Дэлібам. Падзел працы быў наступным: Мінкус напісаў дзею I і другую сцэну дзеі III, а Леа Дэліб напісаў дзею II і першую сцэну дзеі III. Дакументы і сведчанні сучаснікаў не даюць тлумачэння, чаму партытура была падзеленая паміж двума кампазітарамі. Прэм’ера балета «Ручай» (фр.: La Source) адбылася 12 лістапада 1866 года. Балет захоўваўся на сцэне на працягу сямідзесяці трох спектакляў да 1876 года.

Кацярына Гельцэр і Васіль Ціхаміраў з кардэбалетам у пастаноўцы Аляксандра Горскага паводле Мінкуса і А. Сен-Леона «Залатая рыбка» (фр.: Le Poisson doré); Масква, каля 1905 года

Артур Сен-Леон працягваў супрацоўнічаць з Мінкусам на працягу 1860-х гадоў. 1 снежня (ст. ст. 20 лістапада) 1866 года А. Сен-Леон прадставіў свой аднаактовы балет «Залатая рыбка» (фр.: Le Poisson doré), які быў пастаўлены ў Пецяргофе ў гонар вяселля царэвіча Аляксандра Аляксандравіча з прынцэсай Дагмар Дацкай. А. Сен-Леон абраў для гэтага твора рускую тэму, выведзеную з паэмы Аляксандра Пушкіна 1835 года «Казка пра рыбака і рыбку». У сезоне 1867—1868 імперскага балета А. Сен-Леон пашырыў «Залатую рыбку» ў вялікі балет на тры дзеі, упершыню прадстаўлены 20 лістапада (ст. ст. 8 лістапада) 1867 года з італьянскай балерынай Гульельмінай Сальвіёні ў галоўнай ролі Галіі. У партытуры Мінкуса былі прадстаўлены некалькі традыцыйных рускіх народных мелодый, а таксама віртуозныя ўрыўкі для сола флейты, напісаныя спецыяльна для вядомага італьянскага флейтыста Чэзарэ Чыардзі.

У наступным сезоне Мінкус і Сен-Леон паставілі балет «Лілія» (фр.: Le Lys), заснаваны на кітайскай легендзе «Тры стралы». У балеце была прадстаўлена партытура Мінкуса, атрыманая з яго працы над балетам «Ручай» (фр.: La Source). Прэм’ера балета адбылася ў Імператарскім Вялікім Каменным тэатры 2 лістапада (ст. ст. 21 кастрычніка) 1869 года для бенефіса балерыны Адэлі Гранцавай. Нягледзячы на намаганні, і «Лілія», і пашыраная «Залатая рыбка» апынуліся катастрафічнымі няўдачамі для А. Сен-Леона. У сувязі з гэтым дырэкцыя Санкт-Пецярбургскіх імператарскіх тэатраў не працягнула кантракт з балетмайстрам, і неўзабаве ён пераехаў у Парыж, дзе памёр у 1870 годзе.

Супрацоўніцтва з Марыусам Петыпа

Дзякуючы супрацоўніцтву з А. Сен-Леонам і Санкт-Пецярбургскім Імператарскім балетам, Мінкус прыцягнуў увагу вядомага харэографа Марыуса Петыпа. Супрацоўніцтва Мінкуса і Марыуса Петыпа пачалося ў 1869 годзе з «Дон Кіхота» для Маскоўскага Вялікага балета, які карыстаецца поспехам і па гэты дзень. Прэм’ера адбылася 26 снежня (ст. ст. 14 снежня) 1869 года і мела вялікі поспех. Гэта прынесла Мінкусу пасаду афіцыйнага кампазітара Імператарскага рускага балета, які змяніў італьянца Ц. Пуні, які памёр у 1870 годзе ва ўзросце 68 гадоў.

Акцёрскі склад другога акта балета Марыуса Петыпа «Баядэрка» на музыку Мінкуса з дэкарацыямі Арэста Алегры. У цэнтры Мацільда Кшасінская у ролі Нікіі (справа) на каленях з Верай Трэфілавай (злева), якая выконвала «Танцавальнае ману». Справа — Павел Герт у ролі Салора і Вольга Праабражэнская у ролі Гамзаці. Санкт-Пецярбург, 1900

Працягам прадуктыўнага супрацоўніцтва Мінкуса і Петыпа сталі балет «Камарго» (фр.: La Camargo) у 1872, пашыраная пастаноўка балета ў чатырох дзеях «Матылёк» (фр.: Le Papillon) Жака Афенбаха ў 1874, балеты «Бандыты» (фр.: Les Brigands) у 1875, «Прыгоды Пелея» (фр.: Les Aventures de Pélée), «Сон у летнюю ноч» (фр.: Le Songe d’une nuit d'été, заснаваны на музыцы Фелікса Мендэльсона) у 1876 годзе, і, нарэшце, балет «Баядэрка» (фр.: La Bayadère) у 1877 годзе, які лічыцца шэдэўрам Мінкуса.

Увесь гэты час Мінкус працягваў прафесійна працаваць скрыпачом, напрыклад, ён граў партыю 2-й скрыпкі ў маскоўскай прэм’еры струннага квартэта Чайкоўскага № 1 рэ мажор (28 сакавіка 1871 г.). У партытуру Мінкуса ўвайшлі скрыпічныя кадэнцыі, напісаныя спецыяльна для Леапольда Аўэра.

Па просьбе Петыпа Мінкус таксама напісаў дапаўненні да ўжо існай балетнай музыкі, такія як «Жызэль» Адольфа Адана і «Пахіта» Дэльдэвеса (1881).

Мінкус напісаў музыку для «Ноч і дзень» (фр.: Nuit et Jour) М. Петыпа, раскошнай п’есы, пастаўленай спецыяльна да ўрачыстасцяў у Імператарскім Вялікім тэатры Масквы ў гонар каранацыі імператара Аляксандра III ў 1883 годзе. Імператар, фанатычны балетаман, узнагародзіў Людвіга Мінкуса за яго партытуру ордэнам Святога Станіслава.

Сцэна «Каралеўства карункаў» з балета Мінкуса/Петыпа «Чароўныя пілюлі», Санкт-Пецярбург, 1886. Балет быў створан для ўрачыстасці з нагоды адкрыцця Марыінскага тэатра як галоўнай пляцоўкі Імператарскай балета і оперы, і з’яўляецца першым новым балетам, створаным для гэтага тэатра.

Да адкрыцця Марыінскага тэатра 21 лютага (ст. ст. 9 лютага) 1886 года адбылася прэм’ера «Чароўныя пілюлі» (фр.: Les Pilules magiques), сумесь балета, камедыі і спеваў у стылі вадэвіля. Мінкус напісаў музыку да трох балетных карцін Петыпа з нацыянальнымі танцамі ў бельгійскім, англійскім, іспанскім і рускім стылях. Усё гэта выклікала захапленне публікі і крытыкаў.

Наступная партытура Мінкуса была для балета М. Петыпа ў адну дзею «Ахвяры Амуру» (фр.: L'Offrandes à l'Amour), пастаўленага 3 жніўня (ст. ст. 22 ліпеня) 1886 года спецыяльна для бенефісу балерыны Яўгеніі Сакаловай. Музыка Мінкуса была прызнана сучаснымі крытыкамі шэдэўрам балетнай музыкі. Гэта была апошняя вядомая балетная партытура Мінкуса для М. Петыпа.

Пенсія

Людвіг Мінкус, Санкт-Пецярбург, каля 1880

У 1886 годзе тэрмін дзеяння кантракта Мінкуса з Пецярбургскімі імператарскімі тэатрамі закончыўся. Дырэктар Імператарскіх тэатраў Іван Усевалажскі палічыў, што прыйшоў час скасаваць пасаду афіцыйнага балетнага кампазітара, якую Мінкус займаў доўгі час, каб разнастаіць музыку для балета. Неўзабаве Мінкус афіцыйна выйшаў на пенсію, а 21 лістапада (ст. ст. 9 лістапада) 1886 года адбыўся яго развітальны бенефіс. У тым жа годзе капельмайстар Санкт-Пецярбургскага імператарскага тэатра Аляксей Папкоў таксама выйшаў на пенсію. У сувязі з сыходам Мінкуса і Папкова Іван Усевалажскі скасаваў балетны аркестр і наняў італьянца Рыкарда Дрыга на нядаўна створаную пасаду музычнага дырэктара Імператарскага балета. Дрыга павінен быў выконваць функцыі дырыжора аркестра падчас выканання балетных спектакляў і дырыжыравання італьянскай оперы, а таксама ў любой музычнай праўцы або даданні твораў, неабходных балетмайстру.

Малаверагодна, што Мінкус яшчэ працаваў у Імператарскіх тэатрах афіцыйна. Розныя звесткі захаваліся з сучасных крыніц, якія тычацца ўдзелу Мінкуса як кампазітара ў апошніх дзвюх пастаноўках у Расіі. Гэтыя творы былі ўпершыню прадстаўлены паміж выхадам Мінкуса на пенсію ў 1886 годзе і канчатковым ад’ездам з Расіі ў 1891 годзе. Першая пастаноўка была адраджэннем Марыусам Петыпа «Фіяметы» А. Сен-Леона, арыгінальную партытуру якой зрабіў Мінкус. Петыпа аднавіў гэты твор спецыяльна для італьянскай балерыны Алены Карнальба, першае выступленне адбылося 18 снежня (ст. ст. 6 снежня) 1887 года. Вельмі малаверагодна, што Мінкус удзельнічаў у гэтым адраджэнні з-за таго, што Рыкарда Дрыга паставіў амаль усю дадатковую музыку для выступаў А. Карнальбы ў ужо існых балетах у яе сезон з Імператарскім балетам. 25 лютага (ст. ст. 13 лютага) 1891 года адбылася прэм’ера «Калкабрына» М. Петыпы — твора, які гістарычна прыпісваецца Мінкусу, для яшчэ адной італьянкі Карлоты Брыянцы, якая ў папярэднім годзе выканала ролю прынцэсы Аўроры ў балеце «Спячая прыгажуня» П. Чайкоўскага, пастаўленага М. Петыпа. Нягледзячы на тое, што партытура «Калкабрына» была залічана выключна Мінкусу, не вядома, ці ўдзельнічаў кампазітар у яе стварэнні, якое, як сцвярджаюць расійскія гісторыкі, было партытурай з мноства твораў, якія Мінкус стварыў для Імператарскага балета падчас доўгай кар’еры ў Санкт-Пецярбургу. Цалкам верагодна, што гэтая партытура магла быць напісана за некалькі гадоў да твора, які так і не адбыўся.

Ад’езд з Расіі і далейшае жыццё

Мінкус і яго жонка Марыя назаўжды пакінулі Расію летам 1891 года, пераехаўшы ў родную Вену. Кампазітар жыў на сціплую пенсію з царскай казны. Нейкі час ён жыў на вуліцы Карла Людвіга на трэцім паверсе арэнднай кватэры, якая належала яго сябру, паважанаму піяністу і настаўніку Тэадору Ляшэціцкаму. У гэтыя гады з’явіліся апошнія вядомыя кампазіцыі Мінкуса: «Фестываль у масках» (ням.: Das Maskenfest) быў першапачаткова напісаны кампазітарам як «Танец і міф» (ням.: Tanz und Mythe) у 1897 годзе для балета Венскай прыдворнай оперы. Балет быў катэгарычна адхілены дырэкцыяй тэатра Густавам Малерам, які палічыў, што лібрэта твора не адпавядала сучасным густам. Затым Мінкус у 1899 годзе сачыніў для венскай сцэны «Дрыяды» (ням.: Die Dryaden) — балет у адной дзеі. Апошняя праца, звязаная з імем Мінкуса перад яго смерцю, — «Рубезаль», пастаўленая ў 1907 годзе ў Прыдворнай оперы на музыку з балета «Ручай» і твораў Іагана Штрауса II.

Пазней Мінкус пераехаў у кватэру на Генцгасэ, дзе ён правёў апошнія гады ў адзіноце і ў беднасці, яго жонка памерла ў 1895 годзе, а падзеі Першай сусветнай вайны адрэзалі яму пенсію з Расіі. Падчас надзвычайна халоднай зімы 1917 года Мінкус захварэў на пнеўманію і памёр 7 снежня 1917 года ва ўзросце дзевяноста аднаго года. Не маючы ўласных дзяцей, у Мінкуса засталася толькі пляменніца Клара фон Мінкус.

Людвіг Мінкус быў пахаваны на могілках Дзёблінг у Вене. У 1939 годзе магіла Мінкуса зрабілася ахвярай нацыянал-сацыялістычнай палітыкі, калі ўсе могілкі сістэматычна «чысціліся» нацысцкім рэжымам. Усе магілы асоб, якія лічыліся этнічна «непажаданымі», асабліва калі яны былі яўрэйскага паходжання або без дакументальна падпісаных штогадовых збораў на могілкі, былі эксгумаваны і змешчаны ў масавую ананімную магілу.

Творчасць

Аўтар каля 20 балетаў, у т.л. «Фіямета, або Перамога кахання» (пастаўлены ў 1864), «Ручай» (пастаўлены ў 1866, з Л. Дэлібам), «Дон Кіхот» (пастаўлены ў 1869), «Баядэрка» (пастаўлены ў 1877), «12 эцюдаў» і іншых п’ес для скрыпкі. Мінкус напісаў музыку да 16 балетаў, пастаўленых М. Петыпа ў Марыінскім тэатры, у т. л. «Камарго» (1872), «Бандыты» (1875), «Прыгоды Пелея» (1876), «Раксана, прыгажуня Чарнагорыі» (1878), «Млада» і «Дачка снягоў» (абодва — 1879), «Чароўныя пілюлі» (1886), «Ахвяры Амуру, або Радасць кахання» (1886, Пецяргоф). Яго лепшыя балеты вызначаюцца меладычнай, яскрава танцавальнай, рытмічнай музыкай.

Да балета «Пахіта» (пастаўлены ў 1864, разам з Э. Дэльдэвезам) напісаў дзіцячую мазурку, па-дэ-труа і Гран-па — Вялікае класічнае па.

«Вялікае класічнае па» з «Пахіты», «Дон Кіхот», «Баядэрка» і класічны акт «Цені» з яе неаднаразова ставіліся ў Дзяржаўным тэатры оперы і балета Беларусі.

Балеты

Імператарскі Вялікі Каменны тэатр, Санкт-Пецярбург

• «Залатая рыбка» (фр.: Le Poisson doré), пашыраная пастаноўка ў трох дзеях, харэаграфія А. Сен-Леона, пастаўлены 20 лістапада (ст. ст. 8 лістапада) 1867 года
• «Лілія» (фр.: Le Lys), харэаграфія А. Сен-Леона, пастаўлены 2 лістапада (ст. ст. 21 кастрычніка) 1869 года
• «Камарго» (фр.: La Camargo), харэаграфія М. Петыпа, пастаўлены 29 снежня (ст. ст. 17 снежня) 1872 года
• «Бандыты» (фр.: Les Brigands), харэаграфія М. Петыпа, пастаўлены 6 лютага (ст. ст. 26 студзеня) 1875 года
• «Прыгоды Пелея» (фр.: Les Aventures de Pélée), харэаграфія М. Петыпа, пастаўлены 30 студзеня (ст. ст. 18 студзеня) 1876 года
• «Баядэрка» (фр.: La Bayadère), харэаграфія М. Петыпа, пастаўлены 4 лютага (ст. ст. 23 студзеня) 1877 года
• «Раксана, прыгажуня Чарнагорыі» (фр.: Roxana, la beauté du Monténégro), харэаграфія М. Петыпа, пастаўлены 10 лютага (ст. ст. 29 студзеня) 1878 года
• «Дачка снягоў» (фр.: La Fille des Neiges), харэаграфія М. Петыпа, пастаўлены 19 студзеня (ст. ст. 7 студзеня) 1879 года
• «Млада» (фр.: Mlada), харэаграфія М. Петыпа, пастаўлены 14 снежня (ст. ст. 2 снежня) 1879 года
• «Зарая, мурынка ў Іспаніі» (фр.: Zoraïa, ou La Maure en Espagne), харэаграфія М. Петыпа, пастаўлены 13 лютага (ст. ст. 1 лютага) 1881 года

Адаптацыі ўжо існай музыкі для Імператарскага Вялікага Каменнага тэатра, Санкт-Пецярбург

• «Фіямета, або Каханне д’ябла» (фр.: Fiametta, ou L′amour du Diable), пашыраная пастаноўка «Полымя кахання, або Саламандра» (фр.: La Flamme d’amour, ou La Salamandre), харэаграфія А. Сен-Леона, пастаўлены 25 лютага (ст. ст. 13 лютага) 1864 года
• «Дон Кіхот» (фр.: Don Quixote), пашыраная пастаноўка ў 4-х дзеях/8 сцэн, харэаграфія М. Петыпа, пастаўлены 21 лістапада (ст. ст. 9 лістапада) 1871 года
• «Матылёк» (фр.: Le Papillon), арыгінальная партытура Жака Афенбаха, харэаграфія М. Петыпа па Марыі Тальёні, пастаўлены 19 студзеня (ст. ст. 7 студзеня) 1874 года
• «Сон у летнюю ноч» (фр.: Le Songe d'une nuit d'été), арыгінальная партытура Фелікса Мендэльсона, харэаграфія М. Петыпа, пастаўлены 26 ліпеня (ст. ст. 14 ліпеня) 1876 года
• «Фрызак Цырульнік або Двайное вяселле» (фр.: Frisac, ou La Double noce), музыка ў аранжыроўцы з твораў Меербера, Вердзі, Беліні і Расіні, харэаграфія М. Петыпа, пастаўлены 23 сакавіка (ст. ст. 11 сакавіка) 1879 года
• «Дзева Дуная» (фр.: La Fille du Danube), арыгінальная партытура Адольфа Адана, харэаграфія М. Петыпа па Філіпу Тальёні, пастаўлены 8 сакавіка (ст. ст. 24 лютага) 1880 года
• «Пакерэта» (фр.: Pâquerette), арыгінальная музыка Франсуа Бенуа ў версіі Ц. Пуні (1860), харэаграфія М. Петыпа ў гонар А. Сен-Леона, пастаўлены 22 студзеня (ст. ст. 10 студзеня) 1882 года
• «Наравістая жонка» (фр.: Le Diable à Quatre (as La Femme capricieuse)), арыгінальная партытура Адольфа Адана ў версіі Ц. Пуні (1850), пастаўлены 5 лютага (ст. ст. 23 студзеня) 1885 года

Імператарскі Вялікі тэатр, Масква

• «Фіямета, або Перамога кахання» (фр.: La Flamme d′amour, ou La Salamandre), харэаграфія А. Сен-Леона, пастаўлены 24 лістапада (ст. ст. 12 лістапада) 1863 года
• «Дон Кіхот» (фр.: Don Quixote), арыгінальная пастаноўка ў 3-х дзеях/8 сцэнах, харэаграфія М. Петыпа, пастаўлены 26 снежня (ст. ст. 14 снежня) 1869 года
• «Ноч і дзень» (фр.: Nuit et Jour), харэаграфія М. Петыпа, пастаўлены 30 мая (ст. ст. 18 мая) 1883 года

Іншыя тэатры

• «Немея, або Адпомшчаны Амур» (фр.: Néméa, ou L′Amour vengé), скарочаная пастаноўка «Фіяметы» ў двух актах, харэаграфія А. Сен-Леона, пастаўлены 11 ліпеня 1864 года, Імператарскі тэатр оперы, Парыж
• «Ручай» (фр.: La Source), напісаны сумесна з Леа Дэлібам, харэаграфія А. Сен-Леона, пастаўлены 12 лістапада 1866 года, Імператарскі тэатр оперы, Парыж
• «Залатая рыбка» (фр.: Le Poisson doré), арыгінальная пастаноўка ў адной дзеі, харэаграфія А. Сен-Леона, пастаўлены 1 снежня (ст. ст. 20 лістапада) 1866 года, амфітэатр на востраве Вольга, Пецяргоф, Санкт-Пецярбург
• «Чароўныя пілюлі» (фр.: Les Pilules magiques), харэаграфія М. Петыпа, пастаўлены 21 лютага (ст. ст. 9 лютага) 1886 года, Імператарскі Марыінскі тэатр, Санкт-Пецярбург
• «Ахвяры Амуру» (фр.: L'Offrandes à l'Amour), харэаграфія М. Петыпа, пастаўлены 3 жніўня (ст. ст. 22 ліпеня) 1886 года, Імператарскі Марыінскі тэатр, Санкт-Пецярбург

Дадатковыя фрагменты для ўстаўкі ў ужо існыя партытуры

• Entr’acte для сола скрыпкі для балета «Орфа», арыгінальная партытура Адольфа Адана (1862)
• Па-дэ-дэ для Кацярыны Вазем для балета «Сатанела», арыгінальная партытура Н. А. Рэбера і Ф. Бенуа (1875)
• Вялікае класічнае па для Яўгеніі Сакаловай для балета «Жамчужына Севіліі», арыгінальная партытура С. Пінта (1877)
• Па-дэ-дэ для Ганны Сабяшчанскай для балета «Лебядзінае возера», арыгінальная партытура П. І. Чайкоўскага (1877). Пазней быў перапісаны Чайкоўскім і сёння вядомы як па-дэ-дэ Чайкоўскага
• Варыяцыя для Яўгеніі Сакаловай для балета «Трыльбі», арыгінальная партытура Ю. Гербера (1879)
• Вялікае класічнае па для Кацярыны Вазем для балета «Пахіта», арыгінальная партытура Э. Дэльдэвеза (1881)
• Дзіцячая мазурка для балета «Пахіта», арыгінальная партытура Э. Дэльдэвеза (1881)
• Перагляд па-дэ-труа з балета «Пахіта», арыгінальная партытура Э. Дэльдэвеза (1881)
• Па-дэ-дэ для Марыі Гаршанковай для балета «Жызель», арыгінальная партытура Адольфа Адана (1884)
• Варыяцыя для Вірджыніі Цукі для балета «Марная засцярога», арыгінальная партытура П. Л. Гертэля (1885)

Літаратура

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 10: Малайзія — Мугаджары / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2000. — Т. 10. — 544 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0169-9 (т. 10).
• Людвіг Мінкус // Тэатральная Беларусь: энцыклапедыя : у 2 т. / рэдкал.: Г. П. Пашкоў [і інш.]. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2003. — Т. 2.
• Балет: энциклопедия. / Гл. ред. Ю. Н. Григорович.- М.: Советская энциклопедия, 1981.- 623 стр. с илл.
• Petipa, Marius. "The Diaries of Marius Petipa", translated and edited by Lynn Garafola. Studies in Dance History 3.1 (Spring 1992)
• Warrack, John. Tchaikovsky. New York: C. Scribner’s Sons, 1973. ISBN 0-684-13558-2
• Wiley, Roland John. «Dances from Russia: An Introduction to the Sergeyev Collection». The Harvard Library Bulletin, 24.1 January 1976.
• Wiley, Roland John, ed. and translator. A Century of Russian Ballet: Documents and Accounts, 1810—1910. Oxford: Clarendon Press; New York: Oxford University Press, 1990. ISBN 0-19-316416-7
• Wiley, Roland John. Tchaikovsky’s Ballets: Swan Lake, Sleeping Beauty, Nutcracker. Oxford: Clarendon Press; New York: Oxford University Press, 1985. ISBN 0-19-315314-9

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Людвіг Мінкус
• Людвіг Мінкус(недаступная спасылка) у ВСЭ
• Людвіг Мінкус (англ.) на сайце AllMusic