Лю́двік Сво́бада (чэшск.: Ludvík Svoboda; 25 лістапада 1895, Грознацін — 20 верасня 1979, Прага) — чэхаславацкі ваенны і дзяржаўны дзеяч, генерал арміі ЧССР, прэзідэнт ЧССР ў 1968—1975, тройчы Герой ЧССР, Герой Савецкага Саюза (1965), Народны Герой Югаславіі.

Людвік Свобада
чэшск.: Ludvík Svoboda
8-ы прэзідэнт Чэхаславакіі
30 сакавіка 1968 — 28 мая 1975
Папярэднік Антанін Новатны
Пераемнік Густаў Гусак
Нараджэнне 25 лістапада 1895(1895-11-25)[1][2][…]
Смерць 20 верасня 1979(1979-09-20)[2][5][…] (83 гады)
Месца пахавання
Жонка Irena Svobodová[d]
Дзеці Miroslav Svoboda[d] і Zoe Klusáková-Svobodová[d]
Партыя
Дзейнасць палітык, ваенны, Czechoslovak legionary
Аўтограф Выява аўтографа
Прыналежнасць СССР
Род войскаў Аўстра-Венгерская армія, Чэхаславацкі корпус[d][7], Чэхаславацкая армія[d], Чэхаславацкая народная армія[d], Чэхаславацкая армія ў выгнанні[d][3], пяхота і Чэхаславацкія легіёны[d][8]
Званне генерал арміі[d], лейтэнант, капітан, падпалкоўнік[d], палкоўнік, брыгадны генерал, дывізійный генерал[d], падпалкоўнік[d][3] і Генерал арміі
Камандаваў 1-ы Чэхаславацкі армейскі корпус[d]
Бітвы
Узнагароды

Чэхаславакія:

Герой Чэхаславацкай Сацыялістычнай Рэспублікі
Герой Чэхаславацкай Сацыялістычнай Рэспублікі
Герой Чэхаславацкай Сацыялістычнай Рэспублікі
Герой Чэхаславацкай Сацыялістычнай Рэспублікі
Герой Чэхаславацкай Сацыялістычнай Рэспублікі
Герой Чэхаславацкай Сацыялістычнай Рэспублікі
Ордэн Клемента Готвальда
Ордэн Клемента Готвальда
Ордэн Клемента Готвальда
Ордэн Клемента Готвальда
Ордэн Клемента Готвальда
Ордэн Клемента Готвальда
Кавалер чэхаславацкага ордэна Сокала Кавалер чэхаславацкага ордэна Славацкага нацыянальнага паўстання 1 ступені
Чэхаславацкі Ваенны крыж 1918
Узнагароджаныя трыма чэхаславацкімі Ваеннымі крыжамі 1939
Чэхаславацкі медаль «За адвагу перад ворагам»
Чэхаславацкі медаль «За адвагу перад ворагам»
Памятны медаль другога нацыянальнага супраціву
Памятны медаль другога нацыянальнага супраціву
Бахмачскі памятны медаль
Бахмачскі памятны медаль
Збораўскі памятны медаль
Збораўскі памятны медаль
Кавалер сярэбранай зоркі ордэна 25 лютага 1948 года
Сакалоўскі памятны медаль
Сакалоўскі памятны медаль
Медаль За заслугі 1 ступені
Дукельскі памятны медаль
Дукельскі памятны медаль
Чэхаславацкі Ваенны памятны медаль
Чэхаславацкі Ваенны памятны медаль
Ордэн Пераможнага лютага
Ордэн Пераможнага лютага

Расійская імперыя:

Георгіеўскі крыж 3 ступені
Георгіеўскі крыж 3 ступені
Георгіеўскі крыж 4 ступені
Георгіеўскі крыж 4 ступені

СССР:

Медаль «Залатая Зорка»
Ордэн Леніна Ордэн Леніна Ордэн Кастрычніцкай Рэвалюцыі Ордэн Суворава I ступені
Ордэн Суворава II ступені
Медаль «У азнаменаванне 100-годдзя з дня нараджэння Уладзіміра Ільіча Леніна»
Медаль «У азнаменаванне 100-годдзя з дня нараджэння Уладзіміра Ільіча Леніна»
Медаль «За перамогу над Германіяй у Вялікай Айчыннай вайне 1941—1945 гг.»
Медаль «За вызваленне Прагі»
Медаль «За вызваленне Прагі»
Медаль «50 гадоў Узброеных Сіл СССР»
Медаль «50 гадоў Узброеных Сіл СССР»
Міжнародная Ленінская прэмія «За ўмацаванне міру паміж народамі» — 1970

Югаславія:

Залатая зорка ордэна За заслугі перад народам
Залатая зорка ордэна За заслугі перад народам
Ордэн Партызанскай Зоркі I ступені
Ордэн Партызанскай Зоркі I ступені

Польшча:

Кавалер Вялікага Крыжа ордэна «За вайсковую доблесць»
Ордэн Крыж Грунвальда I ступені
Ордэн Крыж Грунвальда I ступені
Ордэн Адраджэння Польшчы 1-й ступені
Ордэн Адраджэння Польшчы 1-й ступені
Медаль «Перамогі і Свабоды»
Медаль «За Варшаву 1939—1945»
Медаль «За Варшаву 1939—1945»
Медаль «За Одру, Нісу, Балтыку»
Медаль «За Одру, Нісу, Балтыку»

Францыя:

Вялікі афіцэр ордэна Ганаровага легіёна
Вялікі афіцэр ордэна Ганаровага легіёна
Ваенны крыж 1939—1945 (Францыя)

Іншых краін:

Кавалер шаноўнейшага ордэна Лазні
Кавалер шаноўнейшага ордэна Лазні
Ордэн «Легіён пашаны» ступені генерала
Ордэн «Легіён пашаны» ступені генерала
Вялікі крыж ордэна Заслуг
Вялікі крыж ордэна Заслуг
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Маладыя гады і Першая сусветная вайна правіць

Нарадзіўся ў вёсцы Грознацін Аўстра-Венгрыі (цяпер Край Высочына ў Чэхіі) у сялянскай сям’і. У 1915 годзе скончыў Вышэйшую земляробскую школу па спецыяльнасці аграном. У тым жа годзе быў прызваны на ваенную службу і ў чэрвені быў адпраўлены на Усходні фронт салдатам аўстра-венгерскай арміі. Ужо ў верасні таго ж года добраахвотна здаўся ў рускі палон. Утрымліваўся ў лагеры ваеннапалонных пад Кіевам, затым вызвалены і служыў у гарадской пажарнай ахове. У верасні 1916 г. у Кіеве ўступіў у чэхаславацкі легіён, сфармаваны расійскімі ўладамі, камандаваў ў ім узводам і ротай. Удзельнічаў на баку расійскай арміі ў Збароўскай (1917) і ў Бахмачскай бітвах (1918). У гады грамадзянскай вайны ўдзельнічаў у паўстанні чэхаславацкага корпуса і ў баях супраць Чырвонай арміі ў раёне Чалябінска і Екацярынбурга. Камандаваў узводам, ротай і батальёнам легіянераў. У 1920 годзе пасля сібірскага паходу вярнуўся ў Чэхаславакію.[9]

За гэты перыяд ганараваны Ваенным крыжом Першай сусветнай вайны, ордэнам Сокала, медалямі Перамогі (Антанта), Чэхаславацкім рэвалюцыйным медалём з планкамі «Збораў» і «Сібір», двумя Георгіеўскімі крыжамі III і IV ступені.

Чэхаславакія (1920—1939) правіць

З 1921 году — афіцэр чэхаславацкай арміі ў чыне капітана. Да 1923 гады служыў у 3-м пяхотным палку імя Яна Жыжкі ў Крамяржыжы. У 1923—1931 служыў у 36-м пяхотным палку ў Ужгарадзе (жыў у вёсцы Онакаўцы), камандзір кулямётнай роты і намеснік камандзіра батальёна. У 1931—1934 гадах выкладаў венгерскую мову ў Ваеннай акадэміі, а ў 1934 вярнуўся ў Крамяржыж. У верасні 1938 гады стаў камандзірам пяхотнага батальёна, займаў гэтую пасаду да сакавіка 1939 года. Пасля акупацыі краіны Германіяй у сакавіку 1939 года звольнены з арміі і стаў актыўным удзельнікам мясцовай антыфашысцкай групы, пасля раскрыцця якой у ліпені таго ж года нелегальна збег з акупаванай немцамі Чэхаславакіі ў Польшчу. Там увайшоў у чэхаславацкую ваенную арганізацыю і прыступіў да фарміравання вайсковай часці з такіх жа ўцекачоў з Чэхаславакіі.

Пасля паражэння Польшчы інтэрнаваны Чырвонай арміяй. Знаходзіўся ў некалькіх лагерах для інтэрнаваных асоб.

Другая сусветная вайна правіць

Пасля нападу Германіі на СССР у 1941 годзе з цяжкасцю дамогся дазволу на стварэнне ў СССР чэхаславацкай вайсковай часці, пасля атрымання такой згоды ад савецкіх уладаў ў студзені 1942 года прызначаны намеснікам камандзіра 1-га Чэхаславацкага асобнага пяхотнага батальёна ў горадзе Бузулук. Батальён упершыню ўступіў у бой ў сакавіку 1943 года ў раёне вёскі Сакалова пад Харкавам: падчас Харкаўскай абарончай аперацыі сумесна з савецкімі часткамі адлюстроўваў атакі надыходзячага суперніка. У баі батальён панёс значныя страты, але паказаў высокі маральны дух і баявыя якасці. Свобада быў узнагароджаны савецкім ордэнам. Пасля гэтай бітвы на базе батальёна была створана 1-я Чэхаславацкая асобная пяхотная брыгада. З чэрвеня 1943 гады ў складзе брыгады ўдзельнічаў у баях на Варонежскім фронце, у прыватнасці, за вызваленне Кіева. У 1944 годзе брыгада была пераўтворана ў 1-ы Чэхаславацкі армейскі корпус. У верасні 1944 года па патрабаванні савецкага камандавання ад камандавання корпусам быў адхілены генерал-лейтэнант Яраслаў Кратохвіл, камандзірам быў прызначаны Людвік Свобада. У кастрычніку 1944 гады пад яго камандаваннем войскі корпуса разам з савецкімі часткамі ўзялі ўмацаваны Дукельскі перавал і ўступілі на тэрыторыю Чэхаславакіі, за вызваленне якой і вялі далейшыя баі да канца вайны.

Пасляваенная Чэхаславакія правіць

У красавіку 1945 года ён быў прызначаны Міністрам нацыянальнай абароны Чэхаславакіі як беспартыйны, пасля чаго пакінуў пасаду камандуючага корпусам.

Сыграў важную ролю ў перавароце 1948 г, які ажыццявіў К. Готвальд. Свобада заявіў прэзідэнту Э. Бенешу, што армія ні пры якіх умовах «не пойдзе супраць народа». Пасля перавароту ў 1948 годзе ўступіў у Камуністычную партыю Чэхаславаччыны, абраны дэпутатам Нацыянальнага сходу Чэхаславакіі.

У 1950 годзе быў зняты з пасады Міністра нацыянальнай абароны, прызначаны намеснікам прэм’ер-міністра Чэхаславакіі і старшынёй Дзяржаўнага камітэта па справах фізкультуры і спорту. У верасні 1951 года зняты з усіх дзяржаўных пастоў і звольнены з арміі. Вярнуўся ў родны горад Грознацін, працаваў у мясцовым сельскагаспадарчым кааператыве. У лістападзе 1952 года быў арыштаваны, але праз некалькі дзён вызвалены. Пасля смерці Готвальда пераследы Свобады і яго сваякоў спыніліся. Падчас візіту ў Чэхаславакію ў 1954 годзе з ім сустрэўся М. С. Хрушчоў, пасля чаго генерала Свобаду зноў вярнулі ў войска. У 1954—1959 гадах — начальнік Ваеннай акадэміі імя К. Готвальда ў межы, затым ізноў быў звольнены з войска, але на гэты раз з пашанай. У 1960 годзе апублікаваў свае мемуары «Ад Бузулук да Прагі».

Актыўна займаўся грамадскай дзейнасцю. Быў намеснікам Старшыні Саюза змагароў-антыфашыстаў ЧССР, намеснікам Старшыні Камітэта чэхаславацкіх-савецкай дружбы, працаваў у Інстытуце ваеннай гісторыі, вёў актыўную дэпутацкую і прапагандысцкую працу. 30 сакавіка 1968 года абраны Прэзідэнтам ЧССР і Вярхоўным Галоўнакамандуючым ўзброенымі сіламі ЧССР замест скампраметаваць сябе А. Новотный, падтрымаў рэформы А. Дубчака.

Пасля ўварвання ў Чэхаславакію войскаў краін Варшаўскай дамовы супрацьстаяў так званаму «рабоча-сялянскай ўраду» В. Біляка і А. Індры, дзякуючы яго намаганням была захавана жыццё кіраўнікам КПЧ, вывезеным у Маскву. Разам з тым яго супраціў савецкаму ўмяшанню было хутчэй пасіўным — Свобада выдатна разумеў, на чыім баку сіла. Падтрымаў палітыку «нармалізацыі» Г. Гусака. З 1974 года фактычна не выконваў абавязкі Прэзідэнта, аднак адмаўляўся сыходзіць у адстаўку. У красавіку 1975 года быў прыняты канстытуцыйны закон, згодна з якім Федэральны сход мае права абраць новага Прэзідэнта, калі ранейшы не ў стане выконваць свае абавязкі. На гэтай падставе новым Прэзідэнтам замест Л. Свобады быў абраны Г. Гусак.

Зноскі

  1. Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969. Праверана 28 ліпеня 2016.
  2. а б Ludvik Svoboda // Encyclopædia Britannica Праверана 9 кастрычніка 2017.
  3. а б в Databáze Vojenského historického archivu Праверана 30 лістапада 2020.
  4. а б The Fine Art Archive — 2003. Праверана 1 красавіка 2021.
  5. Ludvík Svoboda // Brockhaus Enzyklopädie / Hrsg.: Bibliographisches Institut & F. A. Brockhaus, Wissen Media Verlag
  6. Czech National Authority Database Праверана 23 лістапада 2019.
  7. Databáze Vojenského historického archivu Праверана 9 ліпеня 2022.
  8. Legie 100 Праверана 25 снежня 2022.
  9. PRECLÍK Vratislav. Masaryk a legie (Масарик и Легии), Ваз. Книга, váz. kniha, 219 str., vydalo nakladatelství Paris Karviná, Žižkova 2379 (734 01 Karviná, CZ) ve spolupráci s Masarykovým demokratickým hnutím (изданная издательством «Пари Карвина», «Зишкова 2379» 734 01 Карвин, в сотрудничестве с демократическим движением Масаpика, Прага) , 2019, ISBN 978-80-87173-47-3, str. 150-153