Ліквідацыя Холмскай уніяцкай епархіі

Ліквідацыя Холмскай уніяцкай дыяцэзіі ці Ліквідацыя Холмскай уніяцкай епархіі — ліквідацыя ўніяцкай царкоўна-адміністрацыйнай адзінкі з цэнтрам у горадзе Холм і далучэнне яе да Рускай праваслаўнай царквы ў 1875. Праводзілася як частка кампаніі расійскай адміністрацыі пасля падаўлення паўстання 1863 года. Ліквідацыя Холмскай дыяцэзіі паставіла кропку ў дзейнасці ўніяцкай царквы на тэрыторыі Расійскай Імперыі, а яе вернікі былі прымусова пераведзены ў праваслаўе. Ліквідацыя епархіі з'явілася следствам антыўніяцкай палітыкі расійскіх манархаў, якія лічылі ўніятаў — праваслаўнымі пад вымушанай юрысдыкцыяй Папы Рымскага. Расійскія ўлады лічылі сваім абавязкам «вярнуць» уніятаў пад юрысдыкцыю праваслаўнай царквы Расіі. Дзейнасць царскай адміністрацыі ў Холмшчыне з'яўлялася часткай палітыкі русіфікацыі. Афіцыйнай ліквідацыі епархіі папярэднічала кампанія па ачыстцы ўніяцкага абраду ад элементаў лацінскага паходжання, якія з'явіліся ў ім у выніку цесных кантактаў паміж каталіцкім і уніяцкім насельніцтвам Холмшчыны. Была перароблена уніяцкая семінарыя і стала падобнай да праваслаўных школ на расійскі манер, былі абмежаваны паўнамоцтвы біскупа ў зносінах з пастырамі і кансісторыяй, зроблена рэканструкцыя храмаў у стылі расійскага праваслаўя. Значны ўнёсак у рэалізацыю палітыкі расійскай адміністрацыі зрабіла ўніяцкае духавенства прывезенае з Галіцыі, русафілы і ўдзельнікі Абрадавага руху, гатовыя да выканання ў сваіх парафіях загадаў расійскай адміністрацыі.

Уніяцкая катэдра ў Холме

На апошнім этапе падрыхтоўкі да ліквідацыі епархіі, парафіі ўніяцкай царквы вымушаныя былі выконваць абрады Рускай Праваслаўнай Царквы, што выклікала забурэнні. Уніяты настойвалі на захаванні існуючых уніяцкіх абрадаў. Акты пасіўнага і актыўнага супраціву працягваліся у 1874 г. і ў пачатку 1875. Пратэсты падаўляліся з дапамогай арміі; у студзені 1875 г. у Дрэлаве і Пратуліне войскі стралялі па абаронцах уніяцкай царквы, забіўшы некалькі чалавек і параніўшы некалькі дзясяткаў. Некалькі соцень удзельнікаў інцыдэнту былі арыштаваныя і адпраўленыя ў ссылку ва ўнутраныя губерні Расіі.

У 1875 годзе, Свяцейшы Сінод абвясціў афіцыйнае далучэнне 267 уніяцкіх парафій Холмскай уніяцкай епархіі да Холмска-Варшаўскай епархіі Рускай Праваслаўнай Царквы. Гэта азначала ўключэнне пад юрысдыкцыю Праваслаўнай Царквы каля 260 тысяч уніяцкіх вернікаў. У афіцыйнай рыторыцы дадзенае рашэнне падавалася як воля саміх уніятаў. Адначасова, 29 былых уніяцкіх парафій аб'явілі байкот пераходу ў праваслаўе. У 1905—1909 ад 57 тысяч да 170 тысяч пераведзеных у праваслаўе перайшлі ў каталіцтва. Праваслаўнымі засталіся каля 200 тысяч пераведзеных уніятаў.

Гісторыя правіць

У 981 годзе Холм быў захоплены кіеўскім князем Уладзімірам і ўвайшоў ў склад Кіеўскай Русі. Чэрвеньскія гарады разам з Холмам былі ў 1018—1031 пад уладай Польшчы — Баляслава. У 1031 годзе Чырвоныя гарады перайшлі пад уладу Яраслава Мудрага.

З 1240 Холм быў рэзідэнцыяй праваслаўнай епархіі, якая падпарадкоўвалася праваслаўнаму кіеўскаму мітрапаліту [1]. На той момант епархія складалася з Бельскай і Холмскай зямель, а затым пад яе юрысдыкцыю ўвайшлі Паўднёвае Падляшша, Дарагічынская і Мельніцкая землі[2]. Ад 1377 епархія цалкам знаходзілася ў межах Польшчы [3]. Яе межы, з-за недахопу крыніц, не могуць быць дакладна вызначаны [4]. У канцы XVI стагоддзя налічвала каля 420—440 парафій [5].

У 1596 г. праваслаўны епіскап Холмскі Дыянісій прыняў палажэнні Брэсцкай уніі [6]. Большасць вернікаў негатыўна адрэагавала на гэтае рашэнне. У 1650 кароль Ян II Казімір Ваза пагадзіўся аднавіць Холмскую праваслаўную епархію, але праз год ён змяніў сваё рашэнне [7]. Насельніцтва епархіі паступова перайшло ва ўніяцтва [8]. У 1824 г. Холмская дыяцэзія была адзінай уніяцкай царкоўна-адміністрацыйнай адзінкай на тэрыторыі Каралеўства Польскага і складалася з 288 парафій[9]. У 1830 годзе яна была падпарадкавана непасрэдна Святому Пасаду, а не ўніяцкай мітраполіі Львова. Гэта было вынікам дзейнасці царскай дыпламатыі [10]. Агульны кірунак палітыкі наступных цароў ў Расійскай імперыі быў неспрыяльным для ўніятаў. Паслядоўнікі каталіцызму ўсходняга абраду разглядаліся як праваслаўныя, якія пад прымусам прызналі юрысдыкцыю Папы, і ў будучыні, хутчэй за ўсё, адмовяцца ад яе. Шырокамаштабныя мерапрыемствы па пераводу ўніятаў у праваслаўе праводзіліся на землях Беларусі і Літвы ўжо падчас праўлення Кацярыны II [11]. Пасля перапынку падчас кіравання Паўла I і Аляксандра I змаганне з уніяй аднавіў Мікалай I [12]. Адміністрацыйнай ліквідацыі ўніяцкай царквы папярэднічала доўгатэрміновая кампанія праваславізацыі ўніяцкіх абрадаў, якая кантралявалася літоўскім біскупам Іосіфам Сямашкам. У 1839 годзе на Полацкім Саборы была абвешчана адмена ўніі ў Літве і Беларусі. У гэтых абставінах Холмская дыяцэзія засталася адзінай адміністрацыйнай адзінкай ўніяцкай царквы ў Расіі. На працягу многіх стагоддзяў уніяцкі абрад у епархіі набыў мноства унікальных адметнасцяў, якіх не было ў іншых структурах уніяцкай царквы. Гэта былі, збольшага, рытуалы і звычаі, запазычаныя з лацінскага абраду. Працэс раманізацыі дыяцэзіі асабліва ўзмацніўся ў 40-х гадах ХIХ стагоддзя, паралельна з тэндэнцыяй уніяцкага духавенства да паланізацыі. Уніяцкія цэрквы мелі каталіцкія арганы, іканастасы і арыентацыю будынкаў, часасловы і адданасць Ружанцу, сталі папулярнымі польскія рэлігійныя песні. [13] Першыя сігналы ліквідаваць дыяцэзію з’явіліся ў 50-я гады ХIХ стагоддзя. Затым была праведзена рэформа холмскай уніяцкай семінарыі на ўзор праваслаўных семінарый. Дыяцэзія абавязана была накіроўваць частку студэнтаў вучыцца ў Маскоўскую і Санкт-Пецярбургскую духоўныя акадэміі[14]

Зноскі

  1. Mironowicz 2006 , s. 33.
  2. Mironowicz 2006 , s. 33.
  3. Mironowicz 2003 , s. 157—158
  4. Mironowicz 2003 ↓, s. 208—210.
  5. Mironowicz 2003 , s. 213.
  6. Błażejowśkyj 1996, s. 300.
  7. Mironowicz 1997 , s. 105, 114.
  8. Zarys dziejów prawosławnej diecezji chełmskiej 2015 .
  9. Kołbuk 1992 ↓, s. 12.
  10. Kołbuk 1992 ↓, s. 13.
  11. Radwan 2004 ↓, s. 24-25.
  12. Osadczy 2007 ↓, s. 351—353.
  13. Osadczy 2007 ↓, s. 206—209.
  14. Kołbuk 1992 ↓, s. 100—101.