Маларыта

Маларыта
	Герб
Краіна	Беларусь
Вобласць	Брэсцкая
Раён	Маларыцкі
Каардынаты	51°47′50″ пн. ш. 24°04′51″ у. д.HGЯO
Першая згадка	1566
Горад з	1970
Плошча	7 км²
Вышыня цэнтра	151 м
Насельніцтва	▼12 593 чал. (1 студзеня 2025);
Часавы пояс	UTC+3
Тэлефонны код	+375 1651
Паштовы індэкс	225910
Паштовыя індэксы	225901, 225903
Аўтамабільны код	1
СААТА	1252501000
	Маларыта на Вікісховішчы

Малары́та^[2] (трансліт.: Malaryta) — горад у Брэсцкай вобласці Беларусі, адміністрацыйны цэнтр Маларыцкага раёна, на р. Маларыце. За 52 км ад Брэста. Чыгуначная станцыя на лініі Брэст — Ковель (Украіна). Насельніцтва 11 891 чал. (2017)^[3].

Назва

Назва Маларыта ад назвы ракі Малая Рыта (> Маларыта), што ніжэй уцякае ў раку Вялікая Рыта (або Рыта). На Вялікай Рыце — вёска Велікарыта.

Ад індаеўрапейскага *rī-ti «цячы» (ад гнязда *rei- / *rī- / *roi- «цячы») лацінскае *rei-ṷo-s «ручай» (> rīvum) або кельцкае *rei-no-s «плынь» (> рака Рэйн)^[4]^[5].

У балцкіх мовах гэтага паходжання корань *rei-t-, ад якога латышскае riest, rietēt «цячы, каціцца, плысці», літоўскае rytas «раніца» (як узыход-выцяканне сонца)^[6]. Адсюль назвы літоўскай ракі Ryt-upis «Цякучая (або Ранішняя) рака», латышскай Rīta-strauts «Цякучая (або Ранішняя) плынь»^[7].

Гісторыя

Упершыню згадваецца пад 1566 годам як велікакняжацкая вёска Малая Рыта ў складзе Берасцейскага староства. У 1768—1790 гадах у вёсцы дзейнічалі металургічная мануфактура^[8] і медны завод.

З 1795 года пасля трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай Маларыта ўвайшла ў склад Расійскай імперыі.

З 1921 года ў складзе Польскай Рэспублікі.

З 1939 года ў БССР.

Маларыта была захоплена нямецкімі войскамі 22 чэрвеня 1941 года, акупацыя доўжылася да 20 ліпеня 1944 года. Увосень 1941 года немцы, рэалізуючы гітлераўскую праграму знішчэння яўрэяў, сагналі яўрэяў Маларыты і прылеглых вёсак у гета. У пасёлку былі забітыя каля 3000 чалавек, з якіх яўрэяў — каля 2800, у іх ліку жыхары як мястэчка, так і раёна.

З 1970 года горад.

Насельніцтва

Год	Колькасць
1897	1 275
1995	11 100
2009	11 751
2013	11 727

Год	Колькасць
2016	11 823	^[9]
2017	11 891	^[10]
2019	12 746
2020	12 800	^[11]

Год	Колькасць
2021	12 883	^[12]
2022	12 869	^[13]
2023	12 850	^[14]
2024	12 735	^[15]

Год	Колькасць
2025	12 593	^[1]

Эканоміка

Прадпрыемствы харчовай прамысловасці. ЗАТ «КварцМелПром».

Культура

Штогод у горадзе праводзіцца Маларыцкі міжнародны марафон. Дзейнічае Маларыцкі раённы цэнтр народнай творчасці.

Адукацыя

Сістэма адукацыі прадстаўлена 2 сярэднімі школамі, 1 гімназіяй, 5 дзіцячымі садамі, адной школай-садам.

Рэлігія

У цэнтры горада, каля рэчкі Рыта, стаіць Свята-Мікалаеўская царква, будаўніцтва якой адносіцца да канца XIX стагоддзя. На вуліцы Піянерскай знаходзіцца каталіцкі касцёл.

СМІ

Маларыцкая раённая газета «Голас часу»^[16].

Славутасці

Мемарыял загінулым ад нямецкага фашызму

Свята-Мікалаеўская царква (XIX стагоддзе), вул. Чырвонаармейская — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 113Г000487шыфр 113Г000487
Брацкая магіла (1944), вул. Савецкая, у скверы — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 113Д000483шыфр 113Д000483
Брацкая магіла (1946—1950), на старых могілках — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 113Д000484шыфр 113Д000484
Брацкая магіла танкістаў (1939), на могілках — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 113Д000485шыфр 113Д000485
Магіла ахвяр фашызму (1941—1944), на могілках — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 113Д000486шыфр 113Д000486

Вядомыя асобы

Барыс Валер’евіч Пухоўскі (нар. 1987) — беларускі гандбаліст.
Леанід Аркадзьевіч Тараненка (нар. 1956) — беларускі цяжкаатлет.
Вадзім Віктаравіч Скрыпчанка (нар. 1975) — беларускі футбаліст і трэнер.
Аляксандр Данілавіч Панько (нар. 1976) — беларускі вучоны-краязнавец.
Віктар Іванавіч Шорыкаў (нар. 1950) — беларускі дзяржаўны дзеяч.

Гл. таксама

Спіс вуліц Маларыты

Заўвагі

↑ ^а ^б Численность населения на 1 января 2025 г. и среднегодовая численность населения за 2024 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа — Белстат, 2025.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6520738"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q133574508"></a>
↑ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Брэсцкая вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2010.— 318 с. ISBN 978-985-458-198-9. (DJVU)
↑ Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2017 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2016 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (29 сакавіка 2017). Праверана 3 красавіка 2017.
↑ J. Pokorny. Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bern / München 1959 / 1969. C. 330—331.
↑ H. Krahe. Unsere ältesten Flussnamen. Wiesbaden, 1964. C. 96.
↑ K. Karulis. Latviešu etimoloģijas vārdnīca. Rīga, 1992, 2001. С. 754—755.
↑ A. Vanagas. Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas. — Vilnius, 1981. — С. 279.
↑ Беларусь 1995.
↑ http://www.belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/solialnaya-sfera/demografiya_2/metodologiya-otvetstvennye-za-informatsionnoe-s_2/index_4945/
↑ Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа — Национальный статистический комитет Республики Беларусь, 2017.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6520738"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q59355510"></a>
↑ Численность населения на 1 января 2020 г. по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа — Национальный статистический комитет Республики Беларусь, 2020.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6520738"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q89797105"></a>
↑ Численность населения на 1 января 2021 г. и среднегодовая численность населения за 2020 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа — Национальный статистический комитет Республики Беларусь, 2021.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q106435389"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6520738"></a>
↑ Численность населения на 1 января 2022 г. и среднегодовая численность населения за 2021 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа — Национальный статистический комитет Республики Беларусь, 2022.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6520738"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q111411657"></a>
↑ Численность населения на 1 января 2023 г. и среднегодовая численность населения за 2022 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа — Национальный статистический комитет Республики Беларусь, 2023.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6520738"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q117319279"></a>
↑ Численность населения на 1 января 2024 г. и среднегодовая численность населения за 2023 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа — Белстат, 2024.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q125194897"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6520738"></a>
↑ Афіцыйны сайт рэзідэнцыі

Літаратура

Маларыта // Беларусь: энцыклапедычны даведнік / Рэдкал. Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. М. В. Драко, А. М. Хількевіч. — Мн.: БелЭн, 1995. — С. 459. — 800 с. — 5 000 экз. — ISBN 985-11-0026-9.
Маларыцкая металургічная мануфактура // Беларусь: энцыклапедычны даведнік / Рэдкал. Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. М. В. Драко, А. М. Хількевіч. — Мн.: БелЭн, 1995. — С. 459. — 800 с. — 5 000 экз. — ISBN 985-11-0026-9.

Спасылкі

На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Маларыта

Геаграфічныя звесткі па тэме Маларыта на OpenStreetMap
Сайт горада Архівавана 4 чэрвеня 2013.
Здымкі на Radzima.org
Здымкі на Globustut.by

[_92ea0e2b97e987e1-1] а ^б Численность населения на 1 января 2025 г. и среднегодовая численность населения за 2024 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа — Белстат, 2025.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6520738"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q133574508"></a>

[NNP-2] Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Брэсцкая вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2010.— 318 с. ISBN 978-985-458-198-9. (DJVU)

[2017-Estimate-3] Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2017 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2016 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (29 сакавіка 2017). Праверана 3 красавіка 2017.

[4] J. Pokorny. Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bern / München 1959 / 1969. C. 330—331.

[5] H. Krahe. Unsere ältesten Flussnamen. Wiesbaden, 1964. C. 96.

[6] K. Karulis. Latviešu etimoloģijas vārdnīca. Rīga, 1992, 2001. С. 754—755.

[7] A. Vanagas. Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas. — Vilnius, 1981. — С. 279.

[FOOTNOTEБеларусь1995-8] Беларусь 1995.

[_3e01724aeb67d992-9] ttp://www.belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/solialnaya-sfera/demografiya_2/metodologiya-otvetstvennye-za-informatsionnoe-s_2/index_4945/

[_3c24031746ddc971-10] Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа — Национальный статистический комитет Республики Беларусь, 2017.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6520738"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q59355510"></a>

[_64361870195da0c0-11] Численность населения на 1 января 2020 г. по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа — Национальный статистический комитет Республики Беларусь, 2020.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6520738"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q89797105"></a>

[_e4305a5f071fcff4-12] Численность населения на 1 января 2021 г. и среднегодовая численность населения за 2020 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа — Национальный статистический комитет Республики Беларусь, 2021.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q106435389"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6520738"></a>

[_e0c6ff2acf9143bd-13] Численность населения на 1 января 2022 г. и среднегодовая численность населения за 2021 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа — Национальный статистический комитет Республики Беларусь, 2022.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6520738"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q111411657"></a>

[_9e8efff9ac505feb-14] Численность населения на 1 января 2023 г. и среднегодовая численность населения за 2022 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа — Национальный статистический комитет Республики Беларусь, 2023.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6520738"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q117319279"></a>

[_aa88f3c606a95088-15] Численность населения на 1 января 2024 г. и среднегодовая численность населения за 2023 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа — Белстат, 2024.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q125194897"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6520738"></a>

[malorita-16] Афіцыйны сайт рэзідэнцыі

[2]

[3]

[1]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]