Мокша (рака)
Мо́кша (руск.: Мо́кша[1], макш.: Мокша) — рака ў еўрапейскай частцы Расіі, у Пензенскай, Ніжагародскай, Разанскай абласцях і Мардовіі, правы прыток ракі Ака (басейн Волгі).
| Мокша | |
|---|---|
 Вусце ракі Цны (справа) | |
| Характарыстыка | |
| Даўжыня | 656 км |
| Басейн | 51 000 км² |
| Расход вады | 95 м³/с (за 72 км ад вусця) |
| Вадацёк | |
| Выток | Прыволжскае ўзвышша |
| • Месцазнаходжанне | в. Выглядаўка, Макшанскі раён, Пензенская вобласць |
| • Каардынаты | 53°19′12,60″ пн. ш. 44°31′13,10″ у. д.HGЯO |
| Вусце | Ака |
| • Месцазнаходжанне | Піцелінскі раён Разанскай вобласці |
| • Вышыня | 79 м |
| • Каардынаты | 54°44′37″ пн. ш. 41°52′42″ у. д.HGЯO |
| Размяшчэнне | |
| Водная сістэма | Ака → Волга → Каспійскае мора |
| Краіна | |
| Рэгіёны | Пензенская вобласць, Мардовія, Ніжагародская вобласць, Разанская вобласць |
| Код у ДВР | 09010200112110000026769 |
 |
|
  выток  вусце |
|
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |
Назва правіць
Басейн ракі Мокшы на Павоччы адносіцца да тэрыторыі, значна аддаленай не толькі ад тэрыторыі балцкамоўных на сёння Літвы і Латвіі, але і ад усходняй мяжы пастуляванай колісняй суцэльнай прасторы балцкіх дыялектаў (прыблізна па мерыдыяне Масквы)[2]. Але балцкія гідронімы сустракаюцца і ніжэй па цячэнні Акі, а асабліва іх згушчэнне на Ніжнім Павоччы, у прыватнасці ў басейне Мокшы, у густым фінскамоўным атачэнні[3][4][5][6].
Назву самой Мокшы тлумачаць як балцкую з паходжання[7] і звязваюць з літоўскім mokšė «мокрае, вільготнае месца»[8]. Яно ўтворанае ад mokas «густая гразь» з дапамогай словаўтваральнага пашыральніка -š-[9].
З дапамогай таго ж пашыральніка на Ніжнім Павоччы ўтвораная і назва Нальша (дзве ракі), з асновай Nal- як у літоўскіх назвах Nalija (возера), Nal-raistis (балота), у назве Нальшанаў (<*Nalša), ад індаеўрапейскага *(s)na- «цячы»[10].
Цалкам імавернымі балтызмамі толькі ў басейне Мокшы выглядаюць гідронімы Вад, Віндрэй, Арга, Цна, Сержала, Вопша, Шача, Мокшала, Іс(с)а, Урля, Тумал(к)а, Унуй, Вярсма, Ведзежа, Ліс(с)а, Лунінка, Ураста, Бяседы[11].
Гідраграфія правіць
Даўжыня ракі 656 км, плошча вадазбору — 51 тыс. км². Упадае ў Аку ля Пятніцкага Яра, ніжэй горада Касімаў
У 1950-х гадах у сярэднім цячэнні ракі было пабудавана некалькі гідравузлоў з ГЭС, але без суднаходных шлюзаў. У 1955 годзе за 2 км ніжэй вусця ракі Цна на рацэ Мокша пабудаваны Расыпухінскі гідравузел з ГЭС і драўляным суднаходным шлюзам. Суднаходства па рацэ ажыццяўлялася да сярэдзіны 1990-х гадоў.
Прытокі: правыя — Сівінь, Саціс, Ярміш; левыя — Вад, Цна.
Гарады: Цемнікаў, Краснаслабодск, Кавылкіна.
Заўвагі правіць
- ↑ Географический энциклопедический словарь: Географические названия / Гл. ред А. Ф. Трёшников; Ред. кол.: Э. Б. Алаев, П. М. Алампиев, А. Г. Воронов и др.. — М.: Сов. энциклопедия, 1983. — С. 286. — 538 с. — 100 000 экз. (руск.)
- ↑ Языки мира: Балтийские языки. Москва, 2006. С. 18.
- ↑ Топоров В. Н. О северо-западнорусском локусе балтийской гидронимии. (из цикла «По окраинам Древней Балтии») // Res Balticae. 1995. С. 14.
- ↑ В. Н. Топоров. Балтийские следы на Верхнем Дону // Балто-славянские исследования. 1988—1996. Москва, 1997. С. 311.
- ↑ В. Н. Топоров. К вопросу о древнейших балто-финноугорских контактах по материалам гидронимии. // Балто-славянские исследования. 1988—1996. Москва, 1997. С. 325—331.
- ↑ Ю. В. Откупщиков. Древняя гидронимия в бассейне Оки // Балто-славянские исследования XVI. Москва, 2004. С. 87.
- ↑ Ф. И. Гордеев. Балтийские и иранские заимствования в марийском языке // Происхождение марийского народа. Йошкар-Ола, 1967. С. 195.
- ↑ Ю. В. Откупщиков. Древняя гидронимия в бассейне Оки // Балто-славянские исследования XVI. Москва, 2004. С. 95.
- ↑ P. Skardžius. Rinktiniai raštai. T. 1. Vilnius, 1996. C. 315—316.
- ↑ Vanagas A. Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas. Vilnius, 1981. С. 223.
- ↑ Г. П. Смолицкая. Гидронимия бассейна Оки. Москва, 1976. С. 240, 243, 244, 247, 248, 254, 255, 256, 257, 261, 262, 264.
Літаратура правіць
- Географический энциклопедический словарь: Географические названия / Гл. ред А. Ф. Трёшников; Ред. кол.: Э. Б. Алаев, П. М. Алампиев, А. Г. Воронов и др.. — М.: Сов. энциклопедия, 1983. — С. 286. — 538 с. — 100 000 экз. (руск.)
Спасылкі правіць
На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Мокша (рака)- Река Мокша // Государственный водный реестр РФ
