Мікалай Аляксандравіч Барысевіч

Мікала́й Алякса́ндравіч Барысе́віч (21 верасня 1923, пас. Лучны Мост Бярэзінскага раёна Мінскай вобласці — 25 кастрычніка 2015) — беларускі фізік, акадэмік Нацыянальнай Акадэміі навук Беларусі (1969, чл.- кар. з 1966), Акадэміі навук СССР (1981), РАН (1991), шэрагу замежных акадэмій. Заслужаны дзеяч навукі Беларусі (1994).

Мікалай Аляксандравіч Барысевіч
Дата нараджэння	21 верасня 1923(1923-09-21)
Месца нараджэння	Лучны Мост, Чэрвеньскі павет, БССР, СССР
Дата смерці	25 кастрычніка 2015(2015-10-25) (92 гады)
Месца смерці	Мінск, Беларусь
Грамадзянства	СССР  Беларусь
Род дзейнасці	фізік, палітык
Навуковая сфера	квантавая фізіка
Месца працы	Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт, Інстытут фізікі АН Беларусі, ФІАН
Навуковая ступень	доктар фізіка-матэматычных навук (1965)
Навуковае званне	прафесар (1967) акадэмік (1969)
Альма-матар	фізіка-матэматычны факультэт БДУ[d] (1950)
Вядомыя вучні	В. А. Талкачоў А. П. Вайтовіч В. У. Грузінскі
Вядомы як	прэзідэнт Акадэміі навук БССР (1969—1987)
Партыя	КПСС
Член у	Расійская акадэмія навук Акадэмія навук СССР
Прэміі
Узнагароды
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфія

Перад пачаткам Другой сусветнай вайны скончыў Сялібскую сярэднюю школу. У вайну займаўся падпольнай працай, а затым пайшоў у партызанскі атрад. Пасля злучэння атрада з Чырвонай Арміяй быў салдатам-артылерыстам. Дайшоў да Берліна.

У 1950 годзе скончыў фізічна-матэматычны факультэт Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта імя Леніна. Затым скончыў аспірантуру Дзяржаўнага аптычнага інстытута імя С. І. Вавілава (Ленінград). Пасля абароны дысертацыі вярнуўся ў Мінск і прыняў удзел у стварэнні Інстытута фізікі Акадэміі навук БССР.

У 1954—1963 — дацэнт БДУ.

У 1955—1969 гг. намеснік дырэктара, з 1957 г. загадчык лабараторыі Інстытута фізікі, з 1992 г. Інстытута малекулярнай і атамнай фізікі. З 2007 г. — загадчык лабараторыі Інстытута фізікі імя Б. І. Сцяпанава НАН Беларусі, з 2012 — галоўны навуковы супрацоўнік гэтага інстытута.

З 22 студзеня 1969 г. віцэ-прэзідэнт, з 14 мая таго ж года прэзідэнт Акадэміі навук БССР (да 1987).

У 1969—1987 гг. галоўны рэдактар часопіса «Доклады Академии наук БССР».

У 1971—1987 гг. старшыня камітэта па Дзяржаўных прэміях БССР у галіне навукі і тэхнікі.

З сакавіка 1987 г. загадчык лабараторыі Фізічнага інстытута імя П. М. Лебедзева Расійскай акадэміі навук.

З 1992 г. ганаровы прэзідэнт НАН Беларусі.

З 1994 г. па 2012 галоўны рэдактар «Журнала прикладной спектроскопии».

У 1969—1989 гг. дэпутат Вярхоўнага Савета СССР.

Памёр 25 кастрычніка 2015 года .

Навуковая дзейнасць

Займаўся даследаваннямі па люмінесцэнцыі і спектраскапіі складаных малекул, квантавай электроніцы, інфрачырвонай тэхніцы.

Распрацаваў статыстычную тэорыю фотафізічных працэсаў у складаных малекулах, увёў новыя спектраскапічныя характарыстыкі малекул і распрацаваў метады іх вызначэння.

Адкрыў з’яву стабілізацыі-лабілізацыі электронна-узбуджаных шмататамных малекул, зарэгістраваную як навуковае адкрыццё.

Выявіў тэрмічна актываваную і ініцыяваную лазерным выпраменьваннем запаволеную флюарасцэнцыю, люмінесцэнцыю пры электрычным узбуджэнні, палярызацыю люмінесцэнцыі і вымушанага выпраменьвання, а таксама генерацыю выпраменьвання складана-малекулярных пароў.

Былі прапанаваны квантавыя генератары з селектыўнымі стратамі, лазеры на складаных малекулах у газавай фазе — лазер на парах арганічных злучэнняў.

З дапамогаю піка- і фемтасекундавых лазерных імпульсаў даследаваў звышхуткія рэлаксацыйныя працэсы і структурныя перабудовы ў арганічных малекулах; пры ахаладжэнні малекул у звышгукавых струменях атрымаў тонкаструктурныя спектры вольных малекул і комплексаў.

Аўтар больш 270 навуковых прац, у тым ліку 3 манаграфій.

Узнагароды

Доктар фізіка-матэматычных навук (1965), прафесар (1967).

Герой Сацыялістычнай працы (1978), заслужаны дзеяч навукі Беларусі (1994).

Дзяржаўная прэмія СССР 1973 года за даследаванні рассеянне выпраменьвання дысперснымі сістэмамі і стварэнне новае класы аптычных фільтраў для шырокай вобласці інфрачырвонага спектру. Ленінская прэмія 1980 года за стварэнне новага навуковага напрамку — спектраскапія вольных складаных малекул. Дзяржаўная прэмія Беларусі 1998 года (у сааўтарстве) за цыкл прац «Дынаміка аварачальнага руху электронна-узбуджаных шмататамных малекул у газавым асяроддзі».

Замежны член Чэхаславацкай акадэміі навук (1977), Славенскай акадэміі навук і мастацтваў (1981), член Расійскай акадэміі навук (1991), сапраўдны член Еўрапейскай акадэміі навук, мастацтваў і славеснасці (1991), ганаровы доктар прыродазнаўчых навук Енскага ўніверсітэта імя Ф. Шылера (1983).

Узнагароджаны ордэнамі Леніна (1971, 1975, 1978, 1983), Кастрычніцкай Рэвалюцыі (1973), Працоўнага Чырвонага Сцяга (1967), Айчыннай вайны I (1945) і II (1985) ступеняў, Чырвонай Зоркі (1944, 1945), Дружбы (2001), Францыска Скарыны (2003), медалямі.

Навуковыя ўзнагароды: Медаль Мікалая Каперніка Польскай АН (1973), залаты медаль «За заслугі перад навукай і чалавецтвам» Чэхаславацкай АН (1983), залаты медаль Славацкай АН «За выключныя заслугі перад навукай» (1983), эалаты медаль НАН Беларусі «За вялікі ўклад у развіццё навукі».

Прэмія НАН Беларусі і Сібірскага аддзялення Расійскай АН імя акадэміка В. А. Капцюга (2001).

Ганаровы грамадзянін Мінска.

Літаратура

• Барысе́віч Мікалай Аляксандравіч // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 2: Аршыца — Беларусцы / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1996. — Т. 2. — С. 333—334. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0061-7 (т. 2).
• Басов Н. Г., Бураков В. С., Войтович А. П., Грузинский В. В., Толкачев В. А., Федоров Ф. И. Николай Александрович Борисевич (К семидесятилетию со дня рождения) // Успехи физических наук №9 1993 год. — Т. 163.
• В.С. Бураков, А.П. Войтович, С.В. Гапоненко, Н.С. Казак, О.Н. Крохин, Н.М. Олехнович, В.А. Толкачев. Николай Александрович Борисевич (К 80-летию со дня рождения) // Весці Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі. Серыя фізіка-матэматычных навук. №3, 2003. — Дзяржаўная навуковая ўстанова «Інстытут матэматыкі». — С. 118-120.
• Біябібліяграфія вучоных Беларусі: Акадэмік Мікалай Аляксандравіч Барысевіч = Биобиблиография учёных Беларуси: Академик Николай Александрович Борисевич. — Мн., 2003.
• Николай Александрович Борисевич (К 85-летию со дня рождения) // Весці Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі. Серыя фізіка-матэматычных навук. №3, 2008. — Дзяржаўная навуковая ўстанова «Інстытут матэматыкі». — С. 120-122.
• Беларусь: энцыклапедычны даведнік / Рэдкал. Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. М. В. Драко, А. М. Хількевіч. — Мн.: БелЭн, 1995. — С. 76. — 800 с. — 5 000 экз. — ISBN 985-11-0026-9.
• Борисевич Николай Александрович // Изобретатель, № 7 (187) 2015. — С. 36. (руск.)

Спасылкі

• Мікалай Аляксандравіч Барысевіч: Гістарычная даведка на сайце НАН Беларусі
• Мікалай Аляксандравіч Барысевіч у базе даных «История белорусской науки в лицах» Цэнтральнай навуковай бібліятэкі імя Якуба Коласа НАН Беларусі (руск.)
• Мікалай Аляксандравіч Барысевіч(недаступная спасылка) на сайце ФІАН
• Мікалай Аляксандравіч Барысевіч на сайце РАН