Мікалай Аляксандравіч Барысевіч
Мікала́й Алякса́ндравіч Барысе́віч (21 верасня 1923, пас. Лучны Мост Бярэзінскага раёна Мінскай вобласці — 25 кастрычніка 2015) — беларускі фізік, акадэмік Нацыянальнай Акадэміі навук Беларусі (1969, чл.- кар. з 1966), Акадэміі навук СССР (1981), РАН (1991), шэрагу замежных акадэмій. Заслужаны дзеяч навукі Беларусі (1994)[3].
| Мікалай Аляксандравіч Барысевіч | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||
| Дата нараджэння | 21 верасня 1923[1] | ||||||||||
| Месца нараджэння | |||||||||||
| Дата смерці | 25 кастрычніка 2015 (92 гады) | ||||||||||
| Месца смерці | |||||||||||
| Грамадзянства | |||||||||||
| Род дзейнасці | фізік, палітык | ||||||||||
| Навуковая сфера | квантавая фізіка | ||||||||||
| Месца працы | Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт, Інстытут фізікі АН Беларусі, ФІАН | ||||||||||
| Навуковая ступень | доктар фізіка-матэматычных навук (1965) | ||||||||||
| Навуковае званне |
прафесар (1967) акадэмік (1969) |
||||||||||
| Альма-матар | |||||||||||
| Вядомыя вучні |
В. А. Талкачоў А. П. Вайтовіч[2] В. У. Грузінскі |
||||||||||
| Вядомы як | прэзідэнт Акадэміі навук БССР (1969—1987) | ||||||||||
| Партыя | |||||||||||
| Член у |
|
||||||||||
| Прэміі |
|
||||||||||
| Узнагароды |
|
||||||||||
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |||||||||||
Біяграфія правіць
Перад пачаткам Другой сусветнай вайны скончыў Сялібскую сярэднюю школу[4]. У вайну займаўся падпольнай працай, а затым пайшоў у партызанскі атрад. Пасля злучэння атрада з Чырвонай Арміяй быў салдатам-артылерыстам. Дайшоў да Берліна.
У 1950 годзе скончыў фізічна-матэматычны факультэт Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта імя Леніна[3]. Затым скончыў аспірантуру Дзяржаўнага аптычнага інстытута імя С. І. Вавілава (Ленінград). Пасля абароны дысертацыі вярнуўся ў Мінск і прыняў удзел у стварэнні Інстытута фізікі Акадэміі навук БССР[4].
У 1955—1969 гг. намеснік дырэктара, з 1957 г. загадчык лабараторыі Інстытута фізікі, з 1992 г. Інстытута малекулярнай і атамнай фізікі[3]. З 2007 г. — загадчык лабараторыі Інстытута фізікі імя Б. І. Сцяпанава НАН Беларусі, з 2012 — галоўны навуковы супрацоўнік гэтага інстытута.
З 22 студзеня 1969 г. віцэ-прэзідэнт, з 14 мая таго ж года прэзідэнт Акадэміі навук БССР (да 1987)[3].
У 1969—1987 гг. галоўны рэдактар часопіса «Доклады Академии наук БССР»[3].
У 1971—1987 гг. старшыня камітэта па Дзяржаўных прэміях БССР у галіне навукі і тэхнікі[3].
З сакавіка 1987 г. загадчык лабараторыі Фізічнага інстытута імя П. М. Лебедзева Расійскай акадэміі навук.
З 1992 г. ганаровы прэзідэнт НАН Беларусі.
З 1994 г. па 2012 галоўны рэдактар «Журнала прикладной спектроскопии».
У 1969—1989 гг. дэпутат Вярхоўнага Савета СССР[3].
Памёр 25 кастрычніка 2015 года [5].
Навуковая дзейнасць правіць
Займаўся даследаваннямі па люмінесцэнцыі і спектраскапіі складаных малекул, квантавай электроніцы, інфрачырвонай тэхніцы.
Распрацаваў статыстычную тэорыю фотафізічных працэсаў у складаных малекулах, увёў новыя спектраскапічныя характарыстыкі малекул і распрацаваў метады іх вызначэння.
Адкрыў з’яву стабілізацыі-лабілізацыі электронна-узбуджаных шмататамных малекул, зарэгістраваную як навуковае адкрыццё.
Выявіў тэрмічна актываваную і ініцыяваную лазерным выпраменьваннем запаволеную флюарасцэнцыю, люмінесцэнцыю пры электрычным узбуджэнні, палярызацыю люмінесцэнцыі і вымушанага выпраменьвання, а таксама генерацыю выпраменьвання складана-малекулярных пароў.
Былі прапанаваны квантавыя генератары з селектыўнымі стратамі, лазеры на складаных малекулах у газавай фазе — лазер на парах арганічных злучэнняў[3].
З дапамогаю піка- і фемтасекундавых лазерных імпульсаў даследаваў звышхуткія рэлаксацыйныя працэсы і структурныя перабудовы ў арганічных малекулах; пры ахаладжэнні малекул у звышгукавых струменях атрымаў тонкаструктурныя спектры вольных малекул і комплексаў.
Аўтар больш 270 навуковых прац, у тым ліку 3 манаграфій.
Узнагароды правіць
Доктар фізіка-матэматычных навук (1965), прафесар (1967).
Герой Сацыялістычнай працы (1978), заслужаны дзеяч навукі Беларусі (1994).
Дзяржаўная прэмія СССР 1973 года за даследаванні рассеянне выпраменьвання дысперснымі сістэмамі і стварэнне новае класы аптычных фільтраў для шырокай вобласці інфрачырвонага спектру[3]. Ленінская прэмія 1980 года за стварэнне новага навуковага напрамку — спектраскапія вольных складаных малекул. Дзяржаўная прэмія Беларусі 1998 года (у сааўтарстве) за цыкл прац «Дынаміка аварачальнага руху электронна-узбуджаных шмататамных малекул у газавым асяроддзі».
Замежны член Чэхаславацкай акадэміі навук (1977), Славенскай акадэміі навук і мастацтваў (1981), член Расійскай акадэміі навук (1991), сапраўдны член Еўрапейскай акадэміі навук, мастацтваў і славеснасці (1991), ганаровы доктар прыродазнаўчых навук Енскага ўніверсітэта імя Ф. Шылера (1983).
Узнагароджаны ордэнамі Леніна (1971, 1975, 1978, 1983), Кастрычніцкай Рэвалюцыі (1973), Працоўнага Чырвонага Сцяга (1967), Айчыннай вайны I (1945) і II (1985) ступеняў, Чырвонай Зоркі (1944, 1945), Дружбы (2001), Францыска Скарыны (2003), медалямі.
Навуковыя ўзнагароды: Медаль Мікалая Каперніка Польскай АН (1973), залаты медаль «За заслугі перад навукай і чалавецтвам» Чэхаславацкай АН (1983), залаты медаль Славацкай АН «За выключныя заслугі перад навукай» (1983), эалаты медаль НАН Беларусі «За вялікі ўклад у развіццё навукі».
Прэмія НАН Беларусі і Сібірскага аддзялення Расійскай АН імя акадэміка В. А. Капцюга (2001).
Ганаровы грамадзянін Мінска.
Зноскі
- ↑ Борисевич Николай Александрович // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969. Праверана 27 верасня 2015.
- ↑ Вайтовіч, Аляксандр. Пра газавыя лазеры. Блёг Аляксандра Вайтовіча ў LiveJournal (13 студзеня 2007). Праверана 24 верасня 2010.
- ↑ а б в г д е ё ж з і Борисевич Николай Александрович // Биографический справочник. — Мн.: «Белорусская советская энциклопедия» имени Петруся Бровки, 1982. — Т. 5. — С. 73. — 737 с.
- ↑ а б Мікалай Аляксандравіч Барысевіч. Неафіцыйная старонка гораду Беразіно. — М. Барысевіч, прэзідэнт Акадэміі навук Беларускай ССР, акадэмік АН БССР. Газета «Сцяг Леніна» за 21 красавіка 1970 года. Праверана 24 верасня 2010.
- ↑ Памёр былы старшыня Акадэміі навук Мікалай Барысевіч(недаступная спасылка)
Літаратура правіць
- Басов Н. Г., Бураков В. С., Войтович А. П., Грузинский В. В., Толкачев В. А., Федоров Ф. И. Николай Александрович Борисевич (К семидесятилетию со дня рождения) // Успехи физических наук №9 1993 год. — Т. 163.
- В.С. Бураков, А.П. Войтович, С.В. Гапоненко, Н.С. Казак, О.Н. Крохин, Н.М. Олехнович, В.А. Толкачев. Николай Александрович Борисевич (К 80-летию со дня рождения) // Весці Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі. Серыя фізіка-матэматычных навук. №3, 2003. — Дзяржаўная навуковая ўстанова «Інстытут матэматыкі». — С. 118-120.
- Біябібліяграфія вучоных Беларусі: Акадэмік Мікалай Аляксандравіч Барысевіч = Биобиблиография учёных Беларуси: Академик Николай Александрович Борисевич. — Мн., 2003.
- Николай Александрович Борисевич (К 85-летию со дня рождения) // Весці Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі. Серыя фізіка-матэматычных навук. №3, 2008. — Дзяржаўная навуковая ўстанова «Інстытут матэматыкі». — С. 120-122.
- Беларусь: энцыклапедычны даведнік / Рэдкал. Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. М. В. Драко, А. М. Хількевіч. — Мн.: БелЭн, 1995. — С. 76. — 800 с. — 5 000 экз. — ISBN 985-11-0026-9.
Спасылкі правіць
- Мікалай Аляксандравіч Барысевіч: Гістарычная даведка на сайце НАН Беларусі
- Мікалай Аляксандравіч Барысевіч у базе даных «История белорусской науки в лицах» Цэнтральнай навуковай бібліятэкі імя Якуба Коласа НАН Беларусі (руск.)
- Мікалай Аляксандравіч Барысевіч на сайце ФІАН
- Мікалай Аляксандравіч Барысевіч на сайце РАН