Мікалай Аляксандравіч Цытовіч

Мікалай Аляксандравіч Цытовіч (26 мая 1900, в. Мхінічы, Чэрыкаўскі павет (па іншых даных в. Бель Крычаўскага павета), Магілёўская губерня, Расійская імперыя цяпер Краснапольскі раён, Магілёўская вобласць — 26 красавіка 1984) — расійскі вучоны і педагог ў галіне механікі грунтоў, геамеханікі і інжынернай геалогіі, доктар тэхнічных навук, прафесар, член-карэспандэнт Акадэміі навук СССР (1943), лаўрэат Сталінскай прэміі (1950), лаўрэат Дзяржаўнай прэміі СССР (1952), заслужаны дзеяч навукі і тэхнікі РСФСР (1969), Герой Сацыялістычнай Працы (1980).

Мікалай Аляксандравіч Цытовіч
Дата нараджэння	13 (26) мая 1900
Месца нараджэння	Мхінічы, Мхініцкая воласць[d], Чэрыкаўскі павет, Магілёўская губерня, Расійская імперыя
Дата смерці	26 красавіка 1984(1984-04-26) (83 гады)
Месца смерці	Масква, РСФСР, СССР
Месца пахавання	Увядзенскія могілкі[d]
Грамадзянства	СССР
Дзеці	Vadim Nikolaevič Cytovič[d]
Род дзейнасці	навуковец па вывучэнні Зямлі, выкладчык універсітэта, геолаг
Навуковая сфера	механіка грунтоў
Месца працы	Санкт-Пецярбургскі дзяржаўны архітэктурна-будаўнічы ўніверсітэт Санкт-Пецярбургскі дзяржаўны ўніверсітэт Ваенны інжынерна-тэхнічны ўніверсітэт[d] Obruchev Permafrost Institute of the USSR Academy of Sciences[d] Маскоўскі дзяржаўны будаўнічы ўніверсітэт Q4398104? Q21660281?
Навуковая ступень	доктар тэхнічных навук (1940)
Навуковае званне	прафесар (1940) член-карэспандэнт АН СССР (1943)
Альма-матар	Санкт-Пецярбургскі дзяржаўны архітэктурна-будаўнічы ўніверсітэт
Член у	Акадэмія навук СССР
Прэміі
Узнагароды	Заслужаны дзеяч навукі і тэхнікі РСФСР

Заснавальнік інжынернага мерзлатазнаўства (геакрыялогіі), які доўгі час узначальваў савецкую школу механікі грунтоў.

Біяграфія

Нарадзіўся 13 мая 1900 года ў сяле Мхінічы (цяпер у Краснапольскім раёне Магілёўскай вобласці, Беларусь) у сям’і сельскіх настаўнікаў.

У 1918 годзе скончыў поўны курс Мсціслаўскай мужчынскай гімназіі і да 1920 года працаваў настаўнікам фізікі ў сельскай школе.

У 1921 годзе М. А. Цытовіч паступіў у інстытут грамадзянскіх інжынераў, які скончыў з адзнакай у 1927 годзе, атрымаўшы спецыяльнасць інжынера-будаўніка. Як лепшага выпускніка яго залічылі аспірантам кафедры супраціўлення матэрыялаў.

Аспіранцкі перыяд жыцця Мікалая Аляксандравіча быў вельмі насычаным і плённым. У гэтыя гады ён упершыню сутыкаецца з праблемамі мерзлатазнаўства і, у прыватнасці, з нябытнасцю навукова абгрунтаваных прынцыпаў і метадаў праектавання і будавання розных інжынерных аб’ектаў у вобласці вечнай мерзлаты. Ён знаёміцца з заснавальнікам мерзлатазнаўства М. І. Сумгіным і пры яго падтрымцы арганізуе мярзлотную лабараторыю для вывучэння фізіка-механічных уласцівасцяў мёрзлых грунтоў і лёду. У гэтай лабараторыі М. А. Цытовічам упершыню былі праведзены выпрабаванні мёрзлых узораў грунту пры кароткачасовых нагрузках і эксперыментальна даказана, што супраціў мёрзлых грунтоў вонкавай нагрузцы залежыць ад іх складу, вільготнасці і тэмпературы.

У 1928 годзе ён публікуе першую сваю манаграфічную працу, у якой выкладзены прапанаваныя ім методыка разліку падмуркаў збудаванняў на мёрзлай аснове і спосабы іх замацавання ў шматгадовамёрзлых грунтах. Гэтая праца і шэраг артыкулаў, прысвечаных ацэнцы мёрзлых грунтоў як асноваў розных збудаванняў і выбару тыпаў падмуркаў пры будаванні на шматгадовамёрзлых грунтах, высоўваюць маладога аспіранта ў лік асноўных адмыслоўцаў у вобласці інжынернага мерзлатазнаўства.

У 1930 годзе яго запрашаюць у якасці кансультанта ў Камісію па вывучэнні вечнай мерзлаты АН СССР, і ён бярэ ўдзел у праектаванні некалькіх буйных прамысловых аб’ектаў, змесцаваных у вобласці распаўсюджання Вечнай мерзлаты шматгадовамёрзлых парод.

У 1931 годзе Мікалаем Аляксандравічам супольна з М. І. Сумгіным была напісана і апублікавана асобным выданнем першая інструкцыя па даследаванні вечнай мерзлаты ў будаўнічых мэтах. У 1932 годзе М. А. Цытовіч завяршае аспіранцкі этап свайго творчага жыцця абаронай дысертацыі на суісканне навуковай ступені «кандыдат тэхнічных навук».

У 1934 годзе Мікалай Аляксандравіч сістэматызуе і абагульняе матэрыялы даследаванняў па механіцы грунтоў і публікуе навучальны дапаможнік «Асновы механікі грунтоў». У 1937 годзе М. А. Цытовічам супольна з М. І. Сумгіным была напісана і апублікавана буйная абагульняльная праца «Асновы механікі мёрзлых грунтаў», у якой былі падведзены вынікі даследаванняў фізічных і фізіка-механічных уласцівасцяў мёрзлых грунтоў і іх узаемадзеяння са збудаваннямі, выкладзены асновы разліку і канструявання падмуркаў на мёрзлых грунтах, а таксама разгледжаны асаблівасці працэсаў прамярзання горных парод і злучаных з імі з’яў. Выданне гэтай кнігі, якая адразу ж была перакладзена на некалькі замежных моў, шмат у чым абумовіла далейшае паспяховае развіццё інжынернага мерзлатазнаўства ў СССР і за мяжой.

У 1940 годзе публікуе фундаментальную працу «Механіка грунтоў» і на спецыялізаванай Радзе Ленінградскага інстытута інжынераў чыгуначнага транспарту паспяхова бароніць па гэтай тэме дысертацыю на спашуканне навуковай ступені доктара тэхнічных навук. У тым жа годзе па Усесаюзным адкрытым конкурсе ён абіраецца прафесарам кафедры «Грунтазнаўства і механіка грунтоў» Ленінградскага дзяржаўнага ўніверсітэта.

Член-карэспандэнт АН СССР па аддзяленні геагноза-геаграфічных навук (1943) — за заслугі ў станаўленні інжынернага мерзлатазнаўства і механікі грунтоў. У 1947 годзе М. А. Цытовіча запрасілі на працу ў Маскву ў Інстытут мерзлатазнаўства РАН на пасаду намесніка дырэктара. Адначасна Прэзідыум АН СССР даручыў яму арганізаваць базу АН СССР у горадзе Якуцку.

У 1947—1953 гадах старшыня Прэзідыума Якуцкага філіяла АН CCCP

У 1952 годзе М. А. Цытовіч пераходзіць на працу ў Маскоўскі інжынерна-будаўнічы інстытут. Загадчык кафедры механікі грунтоў, асноваў і падмуркаў, дзе прапрацаваў па 1984 год.

Увайшоў у першапачатковы склад Нацыянальнага камітэта СССР па тэарэтычнай і ўжытковай механіцы (1956)

З 1957 па 1978 год ён быў прэзідэнтам Нацыянальнай асацыяцыі СССР Міжнароднага грамадства механікі грунтоў і будоўлі падмуркаў, а ў 1978—1984 гадах яго ганаровым старшынёй.

Усяго М. А. Цытовіч апублікаваў каля 360 навуковых прац, у тым ліку 25 манаграфій, большасць з якіх перакладзена на замежныя мовы. Пад яго навуковым кіраўніцтвам падрыхтавана больш за 60 кандыдацкіх і 20 доктарскіх дысертацый.

Памёр 26 красавіка (па іншых дадзеных 26 жніўня) 1984 года. Пахаваны ў Маскве на Ўвядзенскіх могілках.

Літаратура

• Цытовіч М. А. // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 17: Хвінявічы — Шчытні / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш.. — Мн.: БелЭн, 2003. — Т. 15. — С. 155. — 512 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0279-2.