Мікалай Васільевіч Крыленка

Мікала́й Васі́льевіч Крыле́нка (партыйная мянушка — Абрам; 2 (14) мая 1885, с. Бяхцеева, Смаленская губерня — 29 ліпеня 1938, Растрэльны палігон «Камунарка», Маскоўская вобласць) — савецкі дзяржаўны і партыйны дзеяч, Вярхоўны галоўнакамандуючы расійскай арміі пасляКастрычніцкай рэвалюцыі 1917 года. Кандыдат у члены ЦВК СССР 1-4 скліканняў, член ЦКК УКП(б) у 1927—1934 гг. Адзін з арганізатараў масавых рэпрэсій.

Мікалай Васільевіч Крыленка
руск.: Николай Васильевич Крыленко
Сцяг1-ы Наркам юстыцыі СССР
20 ліпеня 1936 — 19 студзеня 1938
Папярэднік пасада заснаваная
Пераемнік Мікалай Рычкоў
Нараджэнне 2 (14) мая 1885
Смерць 29 ліпеня 1938(1938-07-29)[1] (53 гады)
Месца пахавання
Жонка Elena Rozmirovich[d]
Партыя РСДРП (1904)
Член у
Адукацыя
Навуковая ступень доктар навук
Прафесія юрыст
Дзейнасць адвакат, рэвалюцыянер, палітык, chess organiser, ваенны, альпініст
Месца працы
Ваенная служба
Прыналежнасць СССР
Званне
Прапаршчык Расійскай імператарскай арміі
Прапаршчык Расійскай імператарскай арміі
Узнагароды
Ордэн Леніна Ордэн Чырвонага Сцяга
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфія правіць

Дзед: Абрам Карнеевіч Крылянкоў.

Бацька: Васіль Абрамавіч Крылянкоў.

Маці: Вольга Аляксандраўна.

У 1890 годзе разам з сям’ёй пераехаў у Смаленск, дзе бацька Крыленкі рэдагаваў газету «Смаленскі веснік» апазіцыйнага напрамку. У 1902 сям’я пераехала ў Кельцы, а затым Люблін, дзе бацька атрымаў пасаду акцызнага чыноўніка.

У 1895 годзе паступіў у класічную гімназію ў Любліне, якую скончыў у 1903 годзе. Восенню 1903 года паступіў на гісторыка-філалагічны факультэт Пецярбургскага універсітэта. Удзельнічаў у студэнцкіх сходах і вулічных дэманстрацыях. Член партыі бальшавікоў з снежня 1904 года.

Рэвалюцыйная дзейнасць правіць

У красавіку 1905 года, хаваючыся ад пагражаючага арышту, выехаў з Пецярбурга дадому і вярнуўся ў універсітэт толькі да жніўня таго ж года. У гэты час вучоба ў універсітэце фактычна спынілася, змяніўшыся палітычнымі мітынгамі ўнутры універсітэта. Крыленка старшынставаў на мітынгу, які адбыўся 13 кастрычніка ў Тэхналагічным інстытуце, дзе Хрусталёў-Насар прапанаваў утварыць Савет рабочых дэпутатаў.

Вёў агітацыю ў рабочых раёнах Пецярбурга. У лютым 1906 года падчас выбараў у першую Думу працаваў у якасці агітатара бальшавікоў, якія заклікалі байкатаваць выбары. У маі — пачатку чэрвеня 1906 года — адзін з самых вострых крытыкаў дзейнасці Думы на шматлікіх мітынгах у Пецярбургу[2]. Супрацоўнічаў з «Призыв» і «Волна».

З 1906 года — нелегал, быў агітатарам маскоўскага камітэта РСДРП(б). У чэрвені 1906 года з’ехаў за мяжу ў Бельгію і Францыю, адкуль у лістападзе 1906 года вярнуўся ў Пецярбург, дзе працаваў пад прозвішчамі «Рэно», «Гурняк», «Абрамаў». 5 чэрвеня 1907 года арыштаваны ў Пецярбургу на заводзе Крэйтана пад прозвішчам «Постнікаў» і адданы ваенна-акруговаму суду па абвінавачванні ва ўдзеле ў ваеннай арганізацыі. Усяго па гэтаму працэсу абвінавачвалася 19 чалавек, з іх трое (Крыленка, Кірнос і Зелянко) 16 верасня 1907 года былі апраўданыя судом. Пасля вызвалення неадкладна з’ехаў у Фінляндыю, зноў прыняў удзел у партыйнай працы, быў зноў арыштаваны на Фінляндскім вакзале і, адседзеўшы месяц у турме, 6 снежня 1907 года быў вызвалены і высланы на радзіму ў Люблін.

Пазней адышоў ад партыйнай дзейнасці. У 1909 годзе напісаў брашуру «У пошуках артадоксіі», у якой тэарэтычна рваў з сацыял-дэмакратыяй, ацэненую ў 1937 годзе партыйным кіраўніцтвам як «маючая сіндыкалісцкі ўхіл». Вясной 1909 года Крыленка здаў экзамены і атрымаў дыплом аб заканчэнні універсітэта. Працаваў выкладчыкам літаратуры і гісторыі ў прыватных польскіх школах у Любліне і Сасновіцах.

З 1911 года працаваў у бальшавіцкай газеце «Звезда», затым перайшоў у «Правду». Вясной 1911 года быў прызваны ў аўстрыйскую Галіцыю да Леніна, які жыў тады ў Кракаве. З таго часу ён стаў блізкім чалавекам у сям’і Леніна. Пазней Крыленка зрабіўся прававым кансультантам бальшавікоў — членаў Дзяржаўнай думы.

У 1912—1913 гадах адбываў вайсковую павіннасць вольнапісаным у 69 Разанскім палку.

Быў прыкамандзіраваны партыяй да сацыял-дэмакратычнай думскай фракцыі. 11 снежня 1913 года зноў арыштаваны і высланы з Санкт-Пецярбурга на два гады ў Харкаў, дзе экстэрнам скончыў юрыдычны факультэт Харкаўскага універсітэта. У ліпені 1914 года эміграваў у Аўстрыю, а адтуль у Швейцарыю. Удзельнічаў у Бернскай партыйнай канферэнцыі ў сакавіку 1915 года.

У чэрвені 1915 года, разам з жонкай Аленай Разміровіч адпраўлены ў Маскву на нелегальную працу. Па вяртанні ў Маскву ў лістападзе 1915 года зноў арыштаваны. Як ўхіляючыся ад службы афіцэр, быў адпраўлены ў Харкаў, дзе прасядзеў у турме да красавіка 1916 года, калі быў мабілізаваны і адпраўлены ў дзеючую армію з «суправаджальнай», у якой патрабавалася прыняць меры супраць прапаганды з яго боку. Крыленке быў прысвоены чын прапаршчыка, ён быў афіцэрам службы сувязі ў 13 Фінляндскім стралковым палку 11-й арміі Паўднёва-Заходняга фронту[3][4]. З 12 (25) жніўня 1916 па 15 (28) верасня 1916 знаходзіўся ў лазарэце ў Маскве (на тэрыторыі Трохгорнага піваварнага завода ў Дарагамілаве), дзе лячыў экзэму лабковай вобласці[5].

У перыяд рэвалюцыі 1917 года правіць

 
Бальшавіцкі Глаўкаверх М. В. Крыленка

Пасля Лютаўскай рэвалюцыі вёў агітацыю сярод салдат. Распаўсюджваў газету «Правда». Быў абраны старшынёй спачатку палкавога, затым дывізіённага і армейскага камітэтаў 11-й арміі. Вёў бальшавіцкую агітацыю ў войсках Паўночна-Заходняга фронту. 3 мая быў дэлегаваны ў Петраград, дзе выступаў на сходах Петраградскага савета і з’езда франтавікоў, заклікаючы да спынення вайны.

Вярнуўшыся на фронт, увайшоў у канфлікт з большасцю армейскага камітэта і склаў з сябе абавязкі старшыні. Як прадстаўнік РСДРП выступаў на агульнафрантавым з’ездзе ў Крамянцы. У якасці прадстаўніка меншасці дэлегаваны ад армейскага камітэта на I Усерасійскі з’езд Саветаў.

У ліпеньскія дні быў у Кіеве. Быў арыштаваны ў Магілёве ў ліпені 1917 і адвезены ў Кіеў, дзе супраць яго была ўзбуджаная справа па абвінавачванні ў дзяржаўнай здрадзе. Вызвалены ў верасні 1917 года па загаду ваеннага міністра Вярхоўскага. Верасень і кастрычнік правёў у працы па падрыхтоўцы Кастрычніцкай рэвалюцыі.

У савецкім кіраўніцтве правіць

26 кастрычніка (8 лістапада) 1917 года Крыленка ўвайшоў у першы склад Саўнаркама у якасці члена Камітэта па справах ваенных і марскіх (разам з У. А. Антонавым-Аўсяенка і . П. Я. Дыбенка).

9 (22) лістапада 1917 года Ленін і Крыленка запатрабавалі ад глаўкаверха генерала М. М. Духоніна неадкладна ўступіць у мірныя перамовы з аўстра-германскім камандаваннем. Духонін адмовіўся, заявіўшы, што такія перамовы можа весці толькі цэнтральны ўрад, але не камандуючы арміяй. Пасля гэтага яму абвясцілі, што яго здымаюць з пасады галоўнакамандуючага, але ён павінен працягваць выконваць свае абавязкі да прыбыцця новага галоўнакамандуючага, якім быў назначаны Крыленка[6].

Крыленка аддаў загад усім часткам спыніць баявыя дзеянні і самастойна пачаць перамовы з немцамі. 20 лістапада (3 снежня) Крыленка з атрадам прыбыў у Магілёў, дзе адхіліў ад пасады генерала М. М. Духоніна. Духонін быў арыштаваны і на аўтамабілі прывезены на чыгуначны вакзал, дзе яго завялі ў вагон Крыленкі. Аднак па горадзе распаўсюдзіліся чуткі, што генерал Карнілаў са сваім палком ідзе на Магілёў. У цягніка сабраўся натоўп рэвалюцыйных салдат і матросаў, які патрабуе выдаць Духоніна. Крыленка прыбыў да вагона і паспрабаваў спыніць натоўп, але ўгаворы не падзейнічалі, і Духонін быў забіты.

Па іншай версіі, генерал Духонін быў забіты пры падбухторванні Крыленкі. Выраз «адправіць у штаб да Духоніна», якое з’явілася ў часы Грамадзянскай вайны ў Расіі, азначала «забіць», «расстраляць».

У лютым-сакавіку 1918 года Крыленка быў членам Камітэта рэвалюцыйнай абароны Петраграда. 4 сакавіка падаў заяву на імя старшыні Саўнаркама У. І. Леніна з просьбай вызваліць яго ад абавязку Вярхоўнага галоўнакамандуючага і камісара па ваенных справах. 13 сакавіка пастановай Саўнаркама просьба Крыленкі была задаволеная, а пасада галоўнакамандуючага скасаваная.

З сакавіка 1918 года — член калегіі наркамата юстыцыі РСФСР. З мая — старшыня Рэвалюцыйнага (Вярхоўнага) трыбунала, адначасова ў кастрычніку 1920 года — снежні 1922 гадоў загадчык упраўлення палявання і член калегіі наркамата земляробства РСФСР.

З снежня 1922 па 1929 год — намеснік наркама юстыцыі РСФСР і старшы памочнік пракурора РСФСР. У сваёй працы «Гутаркі аб праве і дзяржаве» (М., 1924) атаясамліваў прымус, які ажыццяўляецца дзяржавай, з эксплуатацыяй і на падставе гэтага рабіў выснову аб тым, што савецкае права, як і буржуазнае, з’яўляецца эксплуататарскім — адсюль адна з задач сацыялістычнага будаўніцтва — згортванне прававой формы Савецкай дзяржавы[7].

У 19291931 — пракурор РСФСР. З 5 мая 1931 па 1936 год — народны камісар юстыцыі РСФСР. З 20 ліпеня 1936 па 15 студзеня 1938 года — народны камісар юстыцыі СССР.

Удзел у арганізацыі масавых рэпрэсій правіць

У 1931 годзе ён стаў наркамам юстыцыі. Крыленка з’яўляецца аўтарам больш за 100 прац па савецкаму праву. Выступаў абвінаваўцам на галоўных палітычных працэсах, сярод якіх знакамітыя «Шахцінская справа» (1928), працэс «Прампартыі» (1930), «Працэс Саюзнага Бюро Меншавікоў» (1931), «Справа Глаўтопа», «Справа польскіх ксяндзоў» і г. д.

У 1934 годзе яму была прысвоена вучоная ступень доктара дзяржаўных і прававых навук.

10 лютага 1935 года выступіў з дакладам на нарадзе работнікаў юстыцыі Паўночнага краю ў Архангельску[8].

Актыўна змагаўся з Вышынскім і Вінакуравым (старшыня Вярхоўнага Суда СССР) за ўплыў у сістэме органаў юстыцыі СССР. Вынікам гэтай барацьбы стала гібель Крыленкі і яго людзей, перамога групоўкі Вышынскага.

Арышт, абвінавачванне, расстрэл правіць

У 1938 годзе на першай сесііВярхоўнага Савета СССР 1-га склікання М. В. Крыленка падвергнуўся крытыцы, фармальна — за тое, што траціў занадта шмат часу на альпінізм, «калі іншыя працуюць»[9]. Па загаду народнага камісара ўнутраных спраў СССР Яжова быў арыштаваны 31 студзеня 1938 года. Яму прад’явілі абвінавачванні ў сувязях з антысавецкай арганізацыяй правых, якую нібыта ўзначальваў Бухарын; у тым, што ён стварыў у органах юстыцыі шкодніцкую арганізацыю і ажыццяўляў падрыўную дзейнасць; што асабіста завербаваў у гэтую арганізацыю 30 чалавек.

Цяпер дакладна вядома, як здабываліся падобныя «прызнання». Пратакол гэтага «працэсу» змясціўся ў 19 радкоў, а сам суд працягваўся 20 хвілін.[10]

М. В. Крыленка быў расстраляны 29 ліпеня 1938 года па прысудзе Ваеннай калегіі Вярхоўнага суда СССР (ВКВС) у рамках справы аб «контррэвалюцыйнай фашысцка-тэрарыстычнай арганізацыі альпіністаў і турыстаў». Пахаваны на палігоне «Камунарка». У 1955 годзе ВКВС адмяніла прысуд і цалкам рэабілітавала яго.

Адрасы ў Маскве правіць

У 1920-я гады Крыленка пражываў у доме № 9 па Георгіеўскаму завулку (цяпер Успольны завулак) — асабняку, пабудаваным Ф. Шэхцелем у 1913 годзе.

У 1930-я гады пражываў у Доме Наркамфіна — Навінскі бульвар, дом 25, корп. 1, кватэра 46.

Першая жонка — Алена Фёдараўна Разміровіч. Другая жонка — Зінаіда Андрэеўна Жалязняк. Дзеці: сыны Сяргей і Мікалай і дочкі Ірына і Марына[11].

Водгукі сучаснікаў пра асобу Крыленкі правіць

Савецкі военачальнік, удзельнік Кастрычніцкай рэвалюцыі Васіль Васільеў напісаў ўспаміны, у якіх адзначае захопленасць Крыленкі шахматамі, турызмам і паляваннем, а таксама яго бліскучыя арганізатарскія здольнасці[12].

Цікавыя факты правіць

  • У арышце і разглядзе справы Крыленкі з наступным расстрэлам прымаў удзел яго асабісты вораг Вышынскі. Таксама Вышынскі актыўна ўдзельнічаў у рэпрэсіраванні амаль усіх членаў групы Крыленкі.
  • Брат наркама Уладзімір Васільевіч Крыленка быў арыштаваны 26 ліпеня 1937 года па абвінавачванні ў контррэвалюцыйнай дзейнасці і расстраляны на палігоне «Камунарка» 15 сакавіка 1938 года. Рэабілітаваны за адсутнасцю складу злачынства 10.08.1955.
  • Захапляўся альпінізмам. Узначаліў экспедыцыю 1932 года да піка Гармо (Памір). Адным з першых быў удастоены звання «Заслужаны майстар альпінізму», заснаваным у 1934 годзе ЦВК СССР.
  • Захапляўся шахматамі, кіраваў адпаведнымі спартыўнымі таварыствамі, у 1924—1938 гг. рэдагаваў шахматны часопіс і пасля газету «64». Узначальваў шахматную арганізацыю СССР, ініцыятар трох міжнародных турніраў у Маскве (1925, 1935, 1936).
  • Быў эсперантыстам і насіў на грудзях зялёную зорку.

Узнагароды правіць

Памяць правіць

У памяць аб Мікалаю Васільевічу Крыленку названыя вуліцы ў розных населеных пунктах дзяржаў былога СССР.

Зноскі

  1. Крыленко Николай Васильевич // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969. Праверана 27 верасня 2015.
  2. Оболенский В. А. Моя жизнь. Мои современники. — Париж: YMCA-PRESS, 1988. — С. 351.
  3. Политические деятели России 1917. Биографический словарь. — М., 1993
  4. Архипенко В. К. Член Комитета по военным и морским делам Н. В. Крыленко // Первое Советское правительство. — М.: Политиздат, 1991. — С. 120—144.
  5. Министерство обороны РФ. Бюро по учету потерь Первой мировой войны.(недаступная спасылка)
  6. Елизаров М. А. Левый экстремизм на флоте в период революции 1917 года и гражданской войны: февраль 1917 — март 1921 гг.. — СПб., 2007.
  7. http://www.problemyprava.ru/Pp_3(2012).pdf Архівавана 8 снежня 2017. с. 114
  8. Бдительность, ещё раз бдительность. //Советская юстиция. М., 1935. — № 10 — С. 1-4.
  9. http://oldgazette.ru/siskusstvo/18011938/18011938-2.djvu Архівавана 19 кастрычніка 2013. (гл. прамову М. Д. Багірава])
  10. Становление закона // Молодёжь Эстонии : Газета. — 1987.
  11. Звягинцев А. Г. Жизнь и деяния видных российских юристов. Взлеты и падения. — Москва: ОЛМА Медиа Групп, 2008. — С. 240. — 384 с.
  12. Васильев В. Е. И дух наш молод. — Воениздат, 1981. — 368 с. — 65 000 экз.

Літаратура правіць

  • Крыленко Н. В. Автобиография // Деятели СССР и революционного движения России. Энциклопедический словарь Гранат. Изд. Советская энциклопедия, 1989. Стр. 465—469.
  • Мысовский И. Е. От Нальчика до Сухума. (Через Эльбрус, Теберду и по Военно-Сухумской дороге) / С предисл. Н. В. Крыленко. — М.: Р. О. Т., 1928. — 53 с.: ил.
  • Ваксберг А. И. Прокурор республики. Крыленко: Докум. повесть / Худож. Д. Шимилис. — М.: Мол. гвардия, 1974. — 191 с.: ил.
  • Матюшин М. Преданность: Повесть о Николае Крыленко. — М.: Политиздат. Пламенные революционеры, 1976. — 344 с, ил.
  • Симонов Е. Д. Человек многих вершин: Николай Васильевич Крыленко. (1885—1938) / Симонов Евгений Дмитриевич. — М.: ФиС, 1969. — 192 с.: ил.
  • Симонян М. Н. Его профессия — революция. Документальный очерк о жизни и деятельности Н. В. Крыленко.-2-е изд., доп.-М.: Знание, 1985.— 144 с.
  • Смирнов Н. Г. Репрессированное правосудие. — М.: Гелиос АРВ, 2001. — 432 с.: ISBN 5-85438-017-X/- C.25-50.
  • Гродзенский С. Я. Лубянский гамбит / Гродзенский Сергей Яковлевич. — М.: Терра — спорт: Олимпия пресс, 2004. — 285 с.: ил.
  • Якупов Н. М. Трагедия полководцев. — М.: Мысль, 1992. — С. 41—65. — 349 с. — 20 000 экз. — ISBN 5-244-00525-1.
  • Млечин Л. М. Полководцы — Революционеры. СПб., 2015 год, изд. ООО Торгово-издательский дом «Амфора»