Міхай I

кароль Румыніі

Міхай I (Міхаіл; рум.: Mihai I; 25 кастрычніка 1921, Сіная, Румынія — 5 снежня 2017, Абон, Швейцарыя[9]) — кароль Румыніі ў 1927—1930 і 1940—1947 гг, з дынастыі Гогенцолернаў-Зігмарынгенаў. Займаў трон двойчы: у першы раз дзіцем, а ў другі раз вельмі маладым чалавекам (19-26 гадоў) і ўплыву на палітыку, увогуле, не аказваў. Аднак падчас другога валадарання здзейсніў адзін, але вельмі значны для сваёй краіны ўчынак — вывеў Румынію з гітлераўскай кааліцыі (1944). Да сваёй смерці ў 2017 г. быў апошнім кавалерам найвышэйшага савецкага ваеннага ордэна «Перамога».

Міхай I
рум.: Mihai I
Mihai I.jpg
Kingdom of Romania - Medium CoA.svg
Сцяг3-і Кароль Румыніі
20 ліпеня 1927 — 8 чэрвеня 1930
Папярэднік Фердынанд I
Пераемнік Караль II
Сцяг5-ы Кароль Румыніі
6 верасня 1940 — 30 снежня 1947
Каранацыя 6 верасня 1940
Папярэднік Караль II
Пераемнік тытул скасаваны
Нараджэнне 25 кастрычніка 1921(1921-10-25)[1][2][…]
Смерць 5 снежня 2017(2017-12-05)[5][6][…] (96 гадоў)
Месца пахавання
Род House of Hohenzollern-Sigmaringen (Romania)[d], House of Romania[d] і Hohenzollern-Sigmaringen[d]
Бацька Караль II
Маці Алена Грэчаская і Дацкая
Жонка Ганна Бурбон-Пармская[d][8]
Дзеці Маргарыта Румынская[d], Алена Румынская[d], Ірына Румынская[d], Сафія Румынская[d] і Марыя Румынская[d]
Веравызнанне Румынская праваслаўная царква і праваслаўе
Дзейнасць кароль
Аўтограф Michael of Romania Signature.svg
Манаграма Манаграма
Званне малодшы лейтэнант[d]
Бітвы
Узнагароды
Ордэн «Перамога»
Шаблон:Вялікі крыж ордэна За верную службу
Ордэн Караля I
 Шаблон:Ордэн Фердынанда I
Ro3osr.gif
Ордэн Міхая Храбрага
Ордэн Кароны Румыніі I ступені
Жалезны крыж 1-га класа
 Шаблон:Ордэн Дома Гагенцолернаў
Ордэн «Святыя Роўнаапостальныя Кірыла і Мяфодзій»
Вышэйшы ордэн Святога Дабравешчання Кавалер Вялікага крыжа ордэна Кароны Італіі Кавалер Вялікага крыжа ордэна Святых Маўрыкія і Лазара
Каралеўскі Віктарыянскі ордэн
Ордэн Белага арла
 Вялікі крыж ордэна Белай ружы
Кавалер Вялікага Крыжа ордэна Ганаровага легіёна
Ордэн «Легіён пашаны» ступені Галоўнакамандуючага
 Кавалер Вялікага крыжа ордэна Лепольда I
Кавалер Вялікага крыжа ордэна Збавіцеля
Кавалер Вялікага крыжа ордэна Георга I
 Шаблон:Ордэн Квітнеючай архідэі з ланцугом
Медаль «60 гадоў Перамогі ў Вялікай Айчыннай вайне 1941—1945 гг.»
Лагатып Вікісховішча Міхай I на Вікісховішчы

Дзяцінства. Першае цараваннеПравіць

Адзінае дзіця кронпрынца Караля (будучага Караля II і прынцэсы Алены Грэчаскай, унук Фердынанда I. Праўнук вялікай князёўны і каралевы Грэцыі Вольгі Канстанцінаўны і праўнук вялікай князёўны Марыі Аляксандраўны. У 1925 г. Караль з'ехаў за мяжу разам са сваёй палюбоўніцай Аленай Лупеску і пасля гэтага скандала адрокся ад перахода ў спадчыну прастола. Такім чынам 4-гадовы Міхай стаў пераемнікам свайго дзеда і, калі той памер у ліпені 1927 г., ва ўзросце няпоўных шасці гадоў уступіў на прастол.

 
Кароль Румыніі Міхай I у 1927 годзе

Да 1930 года правіў пад апекай рэгентаў, у т.л. і архіерэя Мірона Крыста, але ў тым жа годзе бацька Міхая, Караль, вярнуўся ў краіну па запрашэнню палітыкаў, незадаволеных рэгенцтвам; ён змясціў сына і стаў цараваць як Караль II, а Міхай стаў яго пераемнікам з тытулам «вялікі ваявода Алба-Юліі». Караль засяродзіў у сваіх руках вялікую ўладу, але яго дыктатура была неэфектыўнай з-за яго агульнай некампетэнтнасці і эксцэнтрычнасці. У 1940 г. Румынія пацярпела адчувальнае палітычнае паражэнне: Бесарабія была далучана да СССР, а частка Трансільваніі згодна з Венскім арбітражам адышла да Венгрыі. У хуткім часе пасля гэтага маршал Іон Антанэску здзейсніў дзяржаўны пераварот і змясціў Караля II, які зноў пакінуў краіну.

Юнацтва. Другая сусветная вайнаПравіць

 
Партрэт Міхая I на манеце наміналам ў 100 румынскіх леяў выпушчанай у 1944 годзе
Асноўны артыкул: Пераварот у Румыніі (1944)

Зноў заняўшы трон у 19-гадовым узросце, Міхай быў асуджаны на ролю марыянеткі Антанэску, не маючы фактычна аніякіх паўнамоцтваў. У гэты час Румынія актыўна ўдзельнічае ў Другой сусветнай вайне. Аднойчы, Міхай сказаў сваёй бабуле: «Я навучыўся не казаць тое, што я думаю, і ўсміхацца тым, каго я павінен ненавідзець».

Калі савецкія войскі наблізіліся да мяжы Румыніі і разбілі нямецкія сілы ў Яска-Кішынёўскай аперацыі, Міхай у жніўні 1944 года, аб'яднаўшыся з антыфашысцкай апазіцыяй, загадаў арыштаваць Антанэску і пранямецкіх генералаў і аб'явіў вайну Германіі. Пасля гэтага, ў Бухарэст увайшлі савецкія войскі, і на заключным этапе вайны румынская армія разам з савецкай змагалась супраць гітлераўскай кааліцыі на тэрыторыі Венгрыі, а потым у Аўстрыі.

«Кароль-камсамолец»Правіць

У сакавіку 1945 г. ў Румыніі апынуўся ва ўладзе урад, падтрыманы Масквой, і два з лішнім гады Румынія заставалася нечым накшталт «сацыялістычнай манархіі». Маладому каралю далі ў Маскве мянушку «кароль-камсамолец». 6 ліпеня 1945 г. Міхай быў узнагароджаны савецкім ордэнам «Перамога» (№16) — як чалавек, які ўнёс пералом у адпаведны этап вайны (вывад Румыніі з лагера саюзнікаў Германіі прыкметна паскорыў разгром гітлераўскай кааліцыі). Узнагароджанне адбылось 19 ліпеня ў Бухарэсце — у вялікай троннай зале Каралеўскага палаца. Узнагароду ўручыў Маршал Савецкага Саюза Фёдар Іванавіч Талбухін[10]. Міхай атрымаў гэтую ўзнагароду трэцім з іншаземцаў (пасля Эйзенхаўэра і Мантгомеры, але да Роля-Жымерскага і Ціта). Па словах старшыні ўрада Петру Гроза, І. Сталін, нібыта, што, прымаючы рашэнне ўзнагародзіць караля вышэйшым нашым ордэнам «Перамога», мы мелі на ўвазе, што «гэта ўзнагарода не каралю на мундзір, а румынскаму народу, вырашальныя дзеянні якога вымусілі караля пагадзіцца на арышт Антанэску. Узнагарода гэта – знак удзячнасці румынскаму народу»[11]. У снежні 1947 г. камуністычны ўрад скасаваў манархію, і Міхай быў вымушаны эміграваць. Міхай страціў трон апошнім з трох манархаў усходнееўрапейскіх дзяржаў, якія апынуліся ў сферы ўплыву СССР (пасля караля Югаславіі Пятра II і цара Балгарыі Сімяона II).

У эміграцыіПравіць

 
Паштовая марка 1945 года, прысвечаная гадавіне звяржэння рэжыму Антанэску

Пасяліўшыся ў Швейцарыі, Міхай у 1948 годзе ажаніўся з прынцэсай Ганнай Бурбон-Пармскай (1923—2013); у манархістаў лічыцца каралевай Румыніі. У гэтым шлюбе нарадзілася пяць дачок — Маргарыта (нар. 26 сакавіка 1949), Алена (нар. 15 лістапада 1950), Ірына (нар. 28 студзеня 1953), Сафія (нар. 29 кастрычніка 1957) і Марыя (нар. 13 ліпеня 1964), сыноў няма. У 1997 годзе Міхай аднаасобна змяніў заканадаўства румынскага каралеўскага дома, дапусціўшы жанчын да пераходу ў спадчыну прастола (у сям'і Гагенцолернаў традыцыйна быў прыняты салічны закон) і абвясціў старэйшую дачку Маргарыту кронпрынцэсай Румыніі.

Прыняў швейцарскае грамадзянства (як прынц Міхаіл Гагенцолерн-Зігмарынген). Захапляўся авіяцыяй, пілатаваў камерцыйныя самалёты, а затым працаваў у авіяцыйнай кампаніі.

 
Міхай I у 2007 годзе

Звяржэнне сацыялістычнай улады ў Румыніі зрабіла магчымым вяртанне Міхая на радзіму. Ён упершыню прыехаў туды ў 1992 годзе, на вельмі кароткі час і з вялікай колькасцю абмежаванняў; рэспубліканскі ўрад яўна асцерагаўся якога-небудзь перавароту на яго карысць, хаця 71-гадовы Міхай, наколькі магчыма меркаваць, не імкнуўся да гэтага. Толькі ў 1997 годзе, пасля сыходу ўрада Іона Іліеску, Міхаю вярнулі румынскае грамадзянства, і ён зноў мог прыехаць у Румынію. Правы на каралеўскія маёнткі і замкі ён саступіў ураду за 30 міліёнаў еўра.

У 2011 годзе кароль Міхай абвясціў аб разрыве дынастычных сувязяў з нямецкім княжацкім родам Гагенцолернаў-Зігмарынгенаў, адмовіўся ад тытула прынца гэтага княжацкага дома і абвясціў аб суверэнітэце румынскай каралеўскай галіны, прыняўшы для сябе і сваёй сям'і ў якасці дынастычнай фаміліі называнне «Румынскія».

У дзень свайго 90-годдзя выступіў з прамовай у Парламенце Румыніі.

2 сакавіка 2016 г. Міхай I абвясціў аб перадачы ўсіх паўнамоцтваў старэйшай дачцы Маргарыце пасля таго, як у няго была дыягнатавана хранічная лейкемія[12].

Міхай I памер 5 снежня 2017 года ў сваёй швейцарскай рэзідэнцыі ва ўзросце 96 гадоў[9].

ПамяцьПравіць

Імя Міхая I, у ліку іншых, выбіта на Мемарыяльнай дошцы ў гонар кавалераў ордэна «Перамога», усталяванай у Вялікім Крамлёўскім палацы[13].

Зноскі

  1. ↑ The Guardian / пад рэд. K. Viner — Britain: 1821. — 161152 экз. — ISSN 0261-3077; 1354-4322; 1756-3224
  2. ↑ The New York Times, New-York Daily Times, The New-York Times / D. Baquet — Manhattan, NYC: The New York Times Company, A. G. Sulzberger, 1851. — ISSN 0362-4331; 1553-8095; 1542-667X
  3. ↑ The Independent — Britain: 1986. — 176681 экз. — ISSN 0951-9467; 1476-8852
  4. ↑ Нямецкая нацыянальная бібліятэка, Берлінская дзяржаўная бібліятэка, Баварская дзяржаўная бібліятэка і інш. Record #119172909 // Агульны нарматыўны кантроль — 2012—2016. Праверана 30 кастрычніка 2017.
  5. ↑ 5,0 5,1 http://szabadsag.ro/-/elhunyt-i-mihaly-roman-kiraly Праверана 5 снежня 2017.
  6. ↑ Michael king of Romania // Encyclopædia Britannica Праверана 9 кастрычніка 2017.
  7. ↑ Lundy D. R. Michael I von Hohenzollern-Sigmaringen, King of Romania // The Peerage Праверана 9 кастрычніка 2017.
  8. ↑ (unspecified title) Праверана 7 жніўня 2020.
  9. ↑ 9,0 9,1 Бывший король Румынии Михай I скончался в Швейцарии (руск.)  (5 снежня 2017).
  10. ↑ Газета «Правда» № 173 от 21.07.1945
  11. ↑ Видрашку, Ф. Петру Гроза. – М.: Молодая гвардия, 1976. – 304 с., 17 л. ил. – С. 282. – (Жизнь замечательных людей. Серия биографий; Вып. 14 (565))
  12. ↑ Король Румынии Михай заявил, что болен лейкемией, и сложил полномочия
  13. ↑ Орден «Победа»
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Міхай_I&oldid=3743610"