Міхаіл Сяргеевіч Кацар
Міхаіл Сяргеевіч Ка́цар (25 кастрычніка (7 лістапада) 1906, в. Клімавічы, Сенненскі павет, Магілёўская губерня — 31 сакавіка 1995) — беларускі савецкі гісторык мастацтва. Доктар мастацтвазнаўства (1952), прафесар (1956).
| Міхаіл Сяргеевіч Кацар | |
|---|---|
| Дата нараджэння | 25 кастрычніка (7 лістапада) 1906 |
| Месца нараджэння | |
| Дата смерці | 31 сакавіка 1995 (88 гадоў) |
| Месца смерці | |
| Грамадзянства | |
| Род дзейнасці | мастацтвазнавец, гісторык архітэктуры |
| Месца працы | |
| Навуковая ступень | доктар мастацтвазнаўства (1952) |
| Навуковае званне | |
| Альма-матар | |
| Партыя | |
| Член у | |
.svg){kind=small}
БіяграфіяПравіць
Нарадзіўся ў вялікай сялянскай сям’і. У 15 год уступае ў камсамол, збірае падаткі з сялян, абіраецца сакратаром камсамольскай ячэйкі, далей працуе піянерважатым, вучыцца ў партшколе. Член КПСС з 1928 года. Браў удзел у будоўлі Магнітагорска і шахтаў Кузбаса, вучыўся на рабфаку ў Свярдлоўску.
Скончыў Маскоўскі інстытут гісторыі, філасофіі і літаратуры ў 1939 годзе. Пасля заканчэння паступіў у аспірантуру Дзяржаўнай Траццякоўскай галерэі. Пасля ранення ў 1942 г. і дэмабілізацыі з войска вярнуўся да навуковай працы ў аспірантуры Маскоўскага дзяржаўнага ўніверсітэта і ў 1943 г. абараніў дысертацыю «Беларуская архітэктура XI—XVI стст.». Па вяртанні ў Беларусь у 1949 г. паступіў у дактарантуру Інстытута мастацтвазнаўства АН СССР і ў 1952 г. абараніў доктарскую дысертацыю па архітэктуры Беларусі XVII—XVIII стагоддзяў. У 1956 г. атрымаў званне прафесара[1].
Працаваў загадчык аддзела музея-сядзібы «Кускова», старшым рэдактарам выдавецтва «Мастацтва». Удзельнік Вялікай Айчыннай вайны[2].
Член Саюза архітэктараў СССР з 1946 года[3]. З 1946 г. у АН БССР (у 1946—1950 гг. у Інстытуце мовы, літаратуры і мастацтва, у 1950—1957 гг. у Інстытуце літаратуры, у 1957—1964 гг. загадчык сектара выяўленчага мастацтва Інстытута мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору). У 1953—1956 гг. загадчык кафедры выяўленчага мастацтва Беларускага тэатральна-мастацкага інстытута[2].
Удзел у стварэнні дзяржаўнага сцяга БССРПравіць
Браў непасрэдны ўдзел у стварэнні дзяржаўнага сцяга БССР, на якім змешчаны беларускі геаметрычны арнамент. У той час Кацар працаваў у Інстытуце літаратуры і мастацтва АН БССР і рыхтаваў да абароны доктарскую дысертацыю. Ён такім чынам апісвае стварэнне сцяга БССР:
В 1951 г. меня пригласил пред. АН БССР Гращенков и сказал, что Верховный совет БССР поручил АН БССР создать эскиз флага БССР и что Академия наук поручает это сектору изобразительного искусства. При этом было сказано, что флаг должен быть оригинальным, отличаться от флагов других республик, чтобы флаг выражал основную идею народа и государства Белоруссии. И вот в старых архивах был обнаружен орнаментальный узор, означающий Восходящее солнце. Он был вышит на полотенце кр. Маркевич М. из дер. Костелище Сенненского р. Вот этот узор и был положен в основу орнаментального узора флага[1].
Выбар арнамента для сцяга тлумачыўся тым, што вобраз узыходзячага сонца атаясамляўся з сімвалам рэвалюцыі, барацьбы народа за свабоду.
Пры гэтым Матрона Маркевіч была роднай сястрой вучонага, муж яе Аляксей Маркевіч быў рэпрэсаваны і расстраляны ў 1937 г.[4] Упершыню яе імя ў якасці аўтаркі арнамента згадваецца Кацарам толькі ў 1991 г. Калегам Кацар не распавядаў пра сваяцтва з Матронай, а сваякам — пра тое, што скарыстаў сястрын арнамент. Паводле прафесара Яўгена Сахуты: «Гэта вядома было, хоць нідзе і не публікавалася, ці ён сам распавядаў, ці што. Але гісторыю пра Матрону Маркевіч ведалі. Па руках доўгі час хадзіў ягоны рукапіс, і ў культурным асяродку пра гэта было вядома»[4].
Пры гэтым выкарыстаны арнамент зусім не характэрны для Віцебшчыны і фіксуецца ў Падняпроўі (Чачэрскі, Гомельскі ці Веткаўскі раёны), што ставіць пад сумнеў версію з аўтарствам ручніка Матроны Маркевіч, агучаную М. Кацарам у 1991 г.[1][5] Вольга Лабачэўская лічыць, што «канструяванне факта з ручніком Матроны сталася для М. Кацара асабістым „прабачэннем“, сімвалічным адкупленнем віны перад памяццю сястры і яе нашчадкамі, дазваляла рэабілітаваць сямейную гісторыю»[1].
Навуковая дзейнасцьПравіць
Асноўныя працы па праблемах гісторыі беларускага старажытнага і савецкага мастацтва і архітэктуры[2], у т.л. «Беларуская архітэктура» (Мінск, 1956), «Архітэктура і горадабудаўніцтва Беларусі» (Мінск, 1957, у аўтарскім калектыве)[3].
ТворыПравіць
- Белорусская архитектура. Исторический очерк. Мн., 1956.
- Скульптура Савецкай Беларусі. Мн., 1957.
- Нарысы па гісторыі выяўленчага мастацтва Савецкай Беларусі. Мн., 1960.
- Изобразительное искусство Белоруссии дооктябрьского периода. Мн., 1969.
Зноскі
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Вольга Лабачэўская. Патрыятычная міфалогія беларускага арнаменту прафесара М. С. Кацара // Беларускі фальклор. Матэрыялы і даследаванні. Выпуск 8. Мінск: Беларуская навука, 2021. — С. 9—44.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 БелСЭ, 1972
- ↑ 3,0 3,1 Архітэктары Савецкай Беларусі, 1991
- ↑ 4,0 4,1 Маці — помнік у цэнтры гораду, бацьку — яма ў лесе. Радыё Свабода. 07.03.2018.
- ↑ Зміцер Скварчэўскі. Містыфікацыя прафесара Кацара // Наша гісторыя. № 3. 2021. С. 17—21.
ЛітаратураПравіць
- Кацар Міхаіл Сяргеевіч // Беларуская Савецкая Энцыклапедыя. У 12 т. Т. 5. Зуйкі — Кішы / Рэдкал.: П. У. Броўка (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ, 1972. — С. 522. — 616 с.: іл., карты.
- Кацер Михаил Сергеевич // Архитекторы Советской Белоруссии: Биогр. справочник / Союз архитекторов БССР; Сост. В. И. Аникин и др.. — Мн.: Беларусь, 1991. — 262 с. — ISBN 5-338-00611-1. (руск.)