Плафон (фр.: plafond, ад plat fond — «плоскі фон», столь) — у тэорыі архітэктурнай кампазіцыі і ў праектных чарцяжах — від, праекцыя на архітэктурнае збудаванне знізу (антонім паняцця «план» — выгляд зверху). Адсюль другое, больш вядомае значэнне слова — кампазіцыя, роспіс, мазаіка, ляпніна, якія ўпрыгожваюць столь інтэр'ера будынка. Цэнтральная частка плафона без падуг і абрамлення называецца люстэркам.

Мікеланджэла Буанароці. Роспіс столі Сікстынскай капэлы

Традыцыя роспісу плафонаў паўстала ў Італіі ў эпоху Адраджэння. Асобныя часткі плафона ў Італіі называлі сафітамі. Роспісы ўнутраных паверхняў скляпенняў і купалаў таксама часам называюць плафонамі, але гэта няправільна. Жывапісныя плафоны выконваюць у тэхніцы фрэскі або мазаікі. Венецыянскія мастакі з-за вільготнага клімату не пісалі фрэскі, а выкарыстоўвалі пано — нацягнутыя на падрамнікі палотны, якія прымацоўвалі да столі. Напрыклад, дэкор плафона Залы Вялікага савета ў Палацы дожаў у Венецыі (1577-1579). Шэдэўрам плафонной роспісу з'яўляецца твор Мікеланджэла Буанароці ў Сікстынскай капэле Ватыкана (1508-1512).

У эпоху барока жывапісцы стваралі «перспектыўныя плафоны» з ілюзіяй прарыву плоскасці столі, замест якой глядач бачыць неба, аблокі і фігуры анёлаў. Жывапіс як бы адмаўляе трываласць архітэктуры і, спалучаючыся з ёй, здраджвае яе тэктанічным прынцыпам. Такое складанае ўзаемадзеянне ёсць не проста сінтэз мастацтваў, а асаблівая мастацкая гульня. У выпадку выкарыстання ілюзорна напісанай на плафоне архітэктуры ў італьянскім мастацтве часам выкарыстоўваюць тэрмін «квадратура»[1].

Жывапісны плафон («окулюс») Андрэа Мантэньі ў Камеры дэльі Спозі ў Мантуі (каля 1474)

Многія жывапісцы-дэкаратары працавалі ў жанры «позірку знізу» італ.: pittura di sotto in sù — «жывапіс знізу ўверх». У гэтым жанры роспісаў столяў выкарыстоўвалі розныя перспектыўныя эфекты «падману зроку», так званай тэхнікі «трамплёй» (фр.: trompe-l'œil). Такія роспісы плафона Камеры дэльі Спозі Палацца Дукале ў Мантуі Андрэа Мантэньі (1465-1474) або перспектыўны плафон Андрэа Поцца з кампазіцыяй «Апафеоз Св. Ігнація» ў царкве Сант-Іньяцыа ў Рыме (1684)[2].

У XVIII стагоддзі найбольш вядомым майстрам плафонных роспісаў быў венецыянскі жывапісец Джавані Батыста Т'епала. Ён працаваў у Венецыі, Мадрыдзе, Аранхуэсе, Вюрцбургу, выконваў заказ для Кітайскага палаца ў Араніенбаўме. У Расіі майстрамі перспектыўных плафонных роспісаў былі італьянцы Дж. Валерыяні, П. Градыцы, С. Тарэлі, браты Бароцы і П'етра Гонзага, які стварыў шэдэўры ілюзорных роспісаў у Паўлаўску.

Марк Шагал у 1964 годзе стварыў ва ўласнай своеасаблівай манеры плафон парыжскай Оперы, які ніяк не звязаны ні з гісторыяй, ні з архітэктурным стылем будынка. Рэакцыя адукаванай публікі была падобная да скандалу.

Заўвагі правіць

  1. Bazin G. Baroque and Rococo. New-York-London: Thames & Hudson, 1964. Pp. 165—181
  2. Chiesa di Sant Ignazio di Roma. Roma : Stampa, 2002