Путч у Іспаніі (1936)

<table class="infobox infobox-32de78e3ff1f8dbc " style="" data-name="Путч у Іспаніі
" >
Рэгіёны Іспаніі, якія падтрымалі Рэспубліку (ружовым) і путч (карычневым). Краіна Другая Іспанская Рэспубліка Дата 17—20 ліпеня 1936 года Прычына Прыход да ўлады іспанскага Народнага фронту і яго палітыка Асноўная мэта Звяржэнне ўрада Народнага фронту, устанаўленне ваеннай дыктатуры Рухаючыя сілы Узброеныя сілы Іспаніі, Грамадзянская гвардыя, Іспанская фаланга, карлісты, манархісты-легітымісты

Путч 17—18 ліпеня 1936 года (ісп.: Pronunciamiento del 17 y 18 de julio de 1936) — спроба дзяржаўнага перавароту ў Іспаніі, арганізаваная часткай армейскага камандавання пры ўдзеле правых і ўльтраправых палітычных партый краіны. Скончыўся частковым поспехам, паслужыў пачаткам грамадзянскай вайны ў Іспаніі (1936—1939).

Прычыны і падрыхтоўка

Непасрэднай прычынай ліпеньскага путчу стала непрыманне палітыкі другой рэспублікі значнай часткай іспанскага грамадства, у тым ліку і большасцю афіцэраў, што пагоршылася пасля перамогі на парламенцкіх выбарах 1936 года Народнага Фронту (кааліцыі ліберальных і левых партый, дзе кіруючую ролю гулялі левыя лібералы, сацыялістычная і камуністычная партыі). Народны фронт перамог варожыя яму правыя партыі з невялікай перавагай, але яе хапіла для атрымання парламенцкай большасці і права на фармаванне ўрада, які спачатку ўзначаліў лідар леваліберальнай партыі «Левыя рэспубліканцы» Мануэль Асанья. Улада левых была яшчэ больш узмоцнена пасля датэрміновага зрушэння ў красавіку кансерватыўнага прэзідэнта Нісета Алькала Саморы, пасля чаго Асанья заняў яго месца, а прэм’ер-міністрам стаў Сант’яга Касарэс Кірога.

Прыйшоўшы да ўлады, Народны фронт паскорыў рэформы, пачатыя яшчэ ў 1932—1933 гг. Асабліва варта вылучыць наступныя меры, якія паслужылі прычынамі путчу 18 ліпеня.

• скарачэнне генералітэту і афіцэрскага корпуса, адхіленне ад ключавых пасад кансерватыўных і праварадыкальных генералаў і афіцэраў;
• паступовае адчужэнне за выкуп лішкаў памешчыцкіх зямель і перадача іх сялянам (размеркавана 750 тыс. га зямлі);
• спыненне пераследу прафсаюзаў за іх канфлікты з прадпрымальнікамі;
• аддзяленне ад дзяржавы каталіцкай царквы;
• нарастанне гвалту ў краіне, тэрактаў і сутыкненняў паміж правымі і левымі радыкаламі.

Значная частка афіцэраў стала праціўнікамі Другой Рэспублікі яшчэ з першых месяцаў яе існавання ў Іспаніі (1931 год). Галоўнай прычынай гэтаму паслужыла скарачэнне колькасці арміі і сродкаў на яе ўтрыманне пры новай уладзе. Так, у жніўні 1932 частка вайскоўцаў распачала спробу путчу пад кіраўніцтвам генерала Хасэ Санхурха, якая скончылася няўдачай. А ў 1935-м пад кіраўніцтвам таго ж Санхурха, які жыў у эміграцыі, быў створаны Іспанскі ваенны саюз (ІВС) — паўлегальнае аб’яднанне кансерватыўна настроеных афіцэраў.

Сваёй мэтай ІВС паставіў «выратаванне Іспаніі», гэта значыць змену ўлады ў краіне шляхам ваеннага перавароту. Яшчэ ў лютым 1936 года, калі сталі вядомы вынікі парламенцкіх выбараў, лідары ІВС генералы Франсіска Франка і Мануэль Годэд паспрабавалі сарваць перадачу ўлады ад правацэнтрысцкай кааліцыі Народнаму фронту. Прэзідэнт краіны М. Алькала Самора пакінуў пытанне аб прызнанні выбараў несапраўднымі на меркаванне прэм’ер-міністра Партэлы Вільядарэса, а той не адважыўся на гэта, баючыся, што спроба «скрасці перамогу» ў Народнага Фронту можа выклікаць грамадзянскую вайну.

Урад Касарэса Кірога паспрабаваў паралізаваць дзейнасць ІВС, даслаўшы яго значных членаў служыць у аддаленыя вобласці краіны; так, Франка быў пераведзены на Канарскія астравы, Годэд — на Балеарскія астравы, а фактычны кіраўнік ІВС генерал Эміліа Мола па мянушцы «Дырэктар» — Навару. Таксама новымі ўладамі заахвочвалася дзейнасць у арміі лаяльнага Народнаму фронту Рэспубліканскага антыфашысцкага ваеннага саюза (РАВС). Правыя радыкалы, перш за ўсё фалангісты спрабавалі адказаць на гэта забойствамі левых вайскоўцаў. Напрыклад, 12 ліпеня 1936 г. быў забіты левы лейтэнант штурмавой гвардыі Касціла. У адплату таварышы лейтэнанта на чале з капітанам Кондэсам 13 ліпеня забілі аднаго з лідараў апазіцыі, праварадыкальнага прафашысцкага ідэолага Хасэ Кальва Сатэла.

На кіруючыя пасады ва ўзброеных сілах прызначаліся амаль выключна палітычна добранадзейныя афіцэры.

Аднак гэта не перашкодзіла Мола і яго памочнікам працягнуць падрыхтоўку антыўрадавага выступлення. Змоўшчыкі атрымалі згоду на ўдзел у мецяжы з боку большасці іспанскіх высокапастаўленых афіцэраў, якія мелі баявы вопыт і ўзнагароды. Выключэннем сталі іспанскія ВПС, дзе сярод вайскоўцаў традыцыйна моцнымі былі ліберальныя і сацыялістычныя ідэі. Мола пасля перамоваў удалося дамагчыся пагаднення аб сумесных дзеяннях з грамадзянскімі палітыкамі: манархісты і ўльтраправая Іспанская Фаланга. Пазіцыі змоўшчыкаў былі моцны ў грамадзянскай гвардыі — іспанскай ваенізаванай паліцыі, чые паўнамоцтвы былі істотна зменшаны Рэспублікай. Але большасць афіцэраў штурмавой гвардыі, створанай для абароны Рэспублікі, засталіся лаяльны ўраду.

Прыкметным з’яўляецца той факт, што Мола не стаў заручацца падтрымкай замежных дзяржаў. Перамовы аб ваеннай дапамозе з Фашысцкай Італіяй і Нацыянал-сацыялістычнай Германіяй путчысты пачнуць ужо пасля свайго паўстання.

Нягледзячы на ўсе намаганні Мола і яго паплечнічнікаў, асобныя звесткі пра змову даходзілі да рэспубліканскіх уладаў. «Дырэктара» нават абшуквала рэспубліканская контрразведка. 23 чэрвеня генерал Франка, відавочна не перакананы ў поспеху бунту, напісаў кіраўніку ўрада ліст з двухсэнсоўнымі намёкамі на хуткае выступленне вайскоўцаў і просьбай аб сваім пераводзе ў кантынентальную Іспанію. Аднак Касарэс Кірога не надаваў чуткам аб мецяжы значэння, праігнараваўшы ліст Франка. Толькі пасля гэтага Франка канчаткова даў згоду на ўдзел у путчы.

Дата бунту некалькі разоў пераносілася па розных прычынах. Канчатковым часам пачатку выступлення стала 17 гадзін 17 ліпеня. Па плане Мола, спачатку павінны былі паўстаць войскі ў Марока, а затым і ў кантынентальнай Іспаніі.

Мяцеж у Марока і на поўдні Іспаніі

Мяцеж у Марока пачаўся раней названага Мола тэрміну. Яшчэ 16 ліпеня пачынаецца бунт у мараканскіх часцях («Тубыльных рэгулярных войсках»), якія налічвалі ў агульнай складанасці 14 тысяч чалавек. Мараканцы былі абыякавы да Другой рэспубліцы, так як яна нічога не змяніла ў іх жыцці, а ўдзел у мецяжы абяцаў здабычу і павышэнне ў званні. Падтрымала мяцеж і ісламскае духавенства Марока.

Іншай ударнай сілай бунту стаў 11-тысячны Замежны легіён. Супраць Рэспублікі выступілі і ўласна іспанскія часці Афрыканскай арміі (20 тысяч чалавек). Афрыканская армія мела баявы вопыт у Рыфскай вайне і лічылася элітнай ў іспанскіх Узброеных сілах. Яна была непараўнальна мацнейшай за кантынентальныя войскі, і, тое, што Афрыканская армія амаль у поўным складзе далучылася да паўстання, стала істотным поспехам кіраўнікоў путчу.

Да ўрада ў Мадрыдзе даходзілі чуткі, што войскі ў Марока хутка паўстануць. Касарэс Кірога звязаўся з камандуючым войскамі пратэктарата генералам Гомесам Прада і папрасіў далажыць аб сітуацыі ў Іспанскай Марока. Гомес Прада быў лаяльны Рэспубліцы, але абсалютна не валодаў сітуацыяй і нічога пэўнага паведаміць не змог. Неўзабаве яго арыштавалі мяцежнікі.

Мяцеж у Марока прайшоў досыць хутка і паспяхова. Ужо да вечара 17 ліпеня паўсталыя войскі ўзялі ўладу ў сталіцы пратэктарата Тэтуане, Мелільі, Сеута і іншых яго буйных гарадах. Путчысты распаўсюджвалі зварот генерала Франка, які ў гэты час кіраваў мецяжом на Канарскіх астравах. У звароце, вытрыманым у дэмакратычнай рыторыцы, ні слова не было аб устанаўленні ваеннай дыктатуры, гаварылася толькі аб неабходнасці барацьбы з анархіяй і ўстанаўлення парадку ў Іспаніі.

Супраціў путчыстам у Марока аказвалі ў асноўным толькі нешматлікія актывісты левых партый і прафсаюзаў. З вайскоўцаў супраць путчыстаў выступілі толькі часці ВПС: аэрадром Санія-Рамель маёра Лапуэнтэ і база гідрасамалётаў у Аталаёне лейтэнанта Ларэта. Аднак абодва ачага супраціву былі хутка ўзяты, а іх арганізатары расстраляны (Лапуэнтэ не выратавала нават сваяцтва з Франка — яны былі кузенамі). Расстраляны былі і амаль усе праўрадавыя афіцэры Марока, якія займалі вышэйшыя камандныя пасады.

Сцвярджаецца, што мяцежнікамі з Марока была перададзена ўмоўная фраза ў Іспанію: «Над усёй Іспаніяй бясхмарнае неба» як сігнал да паўстання ўжо ў самой метраполіі. Аднак іспанскія крыніцы гэта не пацвярджаюць, і многія іспанскія гісторыкі ставяць гэта пад сумнеў.

Па плане Мола важная роля адводзілася паўднёвай іспанскай правінцыі Андалусіі. Яна павінна была стаць плацдармам для высадкі афрыканскай арміі і яе наступлення на поўнач. Аднак «Дырэктар» усведамляў, што ўзяць пад кантроль хоць бы частку вобласці будзе няпроста; у гэтым рэгіёне Народны фронт карыстаўся шырокай падтрымкай насельніцтва, а андалузская сталіца Севілья лічылася апорай іспанскіх анархістаў і камуністаў.

Паказальна, што мецяжом у Севільі даручылі кіраваць не мясцоваму вайскоўцу, а састарэламу кіраўніку корпуса карабінераў генералу Гансала Кейпа дэ Льяна. Кейпа дэ Льяна быў вядомы як ліберал і змагар з манархіяй, таму абсалютна не падазраваўся ўладамі ва ўдзеле ў мецяжы. Аднак днём 18 ліпеня ён разам з чатырма адданымі афіцэрамі прыйшоў да камандуючага гарнізонам горада і арыштаваў таго, заявіўшы, што ўжо ўся Іспанія ва ўладзе паўстанцаў. Такім жа спосабам Кейпа дэ Льяна ўзяў пад кантроль усе важныя ўстановы ў горадзе, а ўвечары па радыё паведаміў аб поўным поспеху путчу ва ўсёй Іспаніі і Севільі ў прыватнасці, усяму гораду.

Аднак хлусня хутка выявілася — Кейпа дэ Льяна ўтрымліваў толькі цэнтр горада, і размяшчаў менш чым дзвюма сотнямі прыхільнікаў. Камуністы і анархісты сталі спешна фармаваць свае атрады, на іх бок рашуча ўстала мясцовая штурмавая гвардыя (альтэрнатыўная паліцыя, створаная пры Рэспубліцы ў процівагу грамадзянскай гвардыі). Аднак у праціўнікаў Кейпа дэ Льяна амаль не было зброі, а мясцовыя ўлады адмовіліся ім выдаваць яго. Да таго ж гарнізон Севільі пасля некаторых роздумаў далучыўся да путчыстаў, а 20 ліпеня ў горад пачалі прыбываць часці афрыканскай арміі. Тым не менш, у Севільі яшчэ тыдзень працягваліся вулічныя баі, якія скончыліся перамогай Кейпа дэ Льяна.

Высадка «афрыканцаў» і бяздзейнасць рэспубліканскіх грамадзянскіх і ваенных уладаў дазволілі ўзяць путчыстам верх у шэрагу іншых андалузскіх гарадоў — Кадыс, Альхесірас Гранада, Кордава. У Малазе, Хаэне, Уэльве і Альмерыі путч скончыўся няўдачай, так як прыхільнікі Народнага Фронту дзейнічалі больш рашуча, але патрэбны мяцежнікам плацдарм ў Андалузіі быў створаны.

На ўзятай пад кантроль тэрыторыі Кейпа дэ Льяна ўвёў ваеннае становішча і пачаў рэпрэсіі ў дачыненні не толькі да актывістаў Народнага фронту, але і афіцэраў, што не далучыліся да паўстання. Так, быў расстраляны ваенны губернатар Кардовы генерал Мігель Кампінс, хоць той быў вернікам-каталіком, кансерватарам па перакананнях і адмовіўся выдаць зброю прыхільнікам Рэспублікі. Кампінса не выратавалі нават просьбы аб памілаванні з боку яго старога сябра Франка. У тыя ж дні ў Гранадзе быў пакараны смерцю путчыстамі і іспанскі паэт Федэрыка Гарсія Лорка.

Рэакцыя ўрада на путч. Падзеі ў Мадрыдзе

Першапачаткова ўрад Касарэса Кірога не надаў мецяжу сур’ёзнага значэння. Урадавая радыёсводка раніцай 18 ліпеня сцвярджала:

У некаторых раёнах пратэктарата адзначаны паўстанцкі рух. Але на паўвостраве ніхто да гэтай змовы вар’ятаў не далучыўся. Урадавых сіл дастаткова для яго хуткага падаўлення.

Падзеі таго дня паказалі, што путч уяўляе для Іспанскай Рэспублікі сур’ёзную небяспеку. Аднак Касарэс Кірога працягваў няправільна ацэньваць сітуацыю і ўпарта адмаўляўся дазволіць выдаваць прыхільнікам Народнага Фронту зброю. Ён толькі абвясціў аб зрушэнні лідараў путчу са сваіх пастоў, роспуску паўстанцкіх часцей і адмене абвешчанага путчыстамі ваеннага становішча. Гэтых мер было відавочна недастаткова, і Касарэс Кірога пакінуў свой пост у ноч з 18 на 19 ліпеня.

Новым старшынёй урада быў прызначаны ўмераны ліберал Дыега Марцінес Барыа. Ён па тэлефоне звязаўся з генералам Мола ў Памплоне і паспрабаваў схіліць таго да спынення бунту, прапанаваўшы сфармаваць урад нацыянальнага адзінства. Але Мола адмовіў:

Народны фронт не можа забяспечыць парадак. У вас ёсць свае прыхільнікі, а ў мяне свае. Калі б мы заключылі здзелку, мы здрадзілі б і свае ідэалы, і сваіх людзей. І нас абодвух варта было б павесіць.

Сярод левых партый і прафсаюзаў учынак Марцінес Барыа выклікаў абурэнне. Новага прэм’ер-міністра абвінавацілі ў здрадзе і капітулянцтве, і ўжо праз 8 гадзін ён быў вымушаны пакінуць сваю пасаду. Фарміраванне новага ўрада прэзідэнт Асанья даручыў леваму лібералу Хасэ Хіралю. Той тут жа санкцыянаваў выдачу зброі партыям і прафсаюзам Народнага Фронту. Гэтая мера, хоць і відавочна запазнілася, перашкодзіла путчыстам узяць уверх на значнай тэрыторыі Іспаніі.

У самім жа Мадрыдзе доўгі час не адбывалася значных падзей. На вуліцах горада 18 ліпеня ішлі баі паміж грамадзянскімі прыхільнікамі і праціўнікамі Народнага фронту, а армія не ўмешвалася ў падзеі. Толькі ў другой палове дня 19 ліпеня генерал Хаакін Фанхуль, які знаходзіўся ў прыгарадных казармах Ла-Мантанья, узяў на сябе камандаванне сталічнай ваеннай акругай і абвясціў ваеннае становішча ў Мадрыдзе.

Аднак апалчэнне прыхільнікаў Рэспублікі дзейнічала значна больш рашуча. У ноч з 19 на 20 ліпеня яны ўзялі штурмам казармы ў мадрыдскім прыгарадзе Карабанчэле. Фанхуль не адважыўся выступаць сваімі сіламі, і да 20 ліпеня быў блакаваны рэспубліканцамі ў Ла-Мантаньі. Генерал двойчы адмовіўся здацца. 21 ліпеня яго казармы пасля артабстрэлаў і авіяналёту былі ўзяты ворагам. Сам Фанхуль захоплены ў палон і пасля расстраляны.

Такім чынам, путч у сталіцы праваліўся. Шмат у чым гэтаму паспрыяла рашэнне Хіраля выдаць зброю Народнаму фронту. Яно ж перашкодзіла ўзбунтаваным вайскоўцам узяць уладу ў многіх іншых гарадах і рэгіёнах Іспаніі.

Путч у іншых рэгіёнах Іспаніі

Салдаты ўрадавых войскаў і ахоўна-штурмавога корпуса падчас баёў у Барселоне.

Як і меркаваў Мола, лягчэй за ўсё апынулася ўзяць уладу ў патрыярхальных Навары і Старой Кастыліі. Асноўнае насельніцтва гэтых рэгіёнаў складала заможнае сялянства, якое ненавідзела Рэспубліку; кастыльскія і наварскія апалчэнцы (рэкетэ) пасля былі аднымі з самых стойкіх байцоў у арміі іспанскіх нацыяналістаў. Мяцеж у Памплоне, Бургасе, Саламанцы і Вальядалідзе фактычна насіў характар народнага свята. Супраціў аказвалі нешматлікія актывісты Народнага Фронту.

Так, 18 ліпеня быў арыштаваны камандзір VI ваеннай акругі генерал Дамінга Батэт. Батэт здагадваўся аб хуткім мецяжы, але літаральна за дзень да бунту Мола даў яму слова, што нічога не ведае пра змову супраць урада. Праз паўгода, шмат у чым па патрабаванні Франка, Батэт будзе пакараны смерцю, хоць многія вайскоўцы, напрыклад, Кейпа дэ Льяна, выступалі ў яго абарону. Камандуючы VII ваеннай акругай генерал Мальера аказаў пры арышце ўзброены супраціў путчыстам і загінуў у перастрэлцы.

У іншым паўночна-заходнім рэгіёне Іспаніі, Галісіі, сімпатыі насельніцтва да рэспубліцы былі куды мацней. Нядзіўна, што вайскоўцы ў цэнтры правінцыі, Ла-Карунья, і іншым буйным галісійскім горадзе Віга наважыліся выступіць толькі 20 ліпеня. На руку ім адыграла тое, што ўлады занадта позна вырашылі раздаць зброю сваім прыхільнікам. Тым не менш, вулічныя баі ў гарадах Галісіі ішлі яшчэ на працягу тыдня. Путчыстам удалося дасягнуць поспеху, яны ўзялі пад кантроль усю Галісію, у тым ліку і адну з найбуйнейшых баз іспанскага ваеннага флоту Эль-Фероль.

На поўначы Іспаніі, у Астурыі, Кантабрыі і басконскіх правінцыях Алава, Гіпускаа і Біская, мяцеж прадказальна праваліўся. Пэўныя надзеі Мола ўскладаў толькі на кансерватыўную Краіну Баскаў, аднак тут баскі, зрэшты, як і далучаная да Краіны Баскаў рэспубліканцамі Навара, атрымалі ад урада Народнага Фронту аўтаномію, чаму пярэчылі іспанскія правыя партыі, і нават правыя басконскія нацыяналісты-клерыкалы нягледзячы на традыцыйныя карлісцкія сімпатыі паўставаць супраць рэспублікі не збіраліся, бо, у адрозненне ад Навары, дзе кіравалі левыя, у іншых частках Краіны Баскаў ўлада была ў правых басконскіх нацыяналістаў-клерыкалаў. У басконскай сталіцы Більбаа мяцеж быў сарваны — афіцэры, падазраваныя ў змове, былі арыштаваны яшчэ да таго, як пачалі дзейнічаць. Войскі паўсталі толькі ў Сан-Себасцьяне, але да 24 ліпеня пасля баёў путчысты былі блакаваны ў гасцініцы ў цэнтры горада і капітулявалі.

Путчысты захапілі Аўеда, цэнтр шахцёрскай правінцыі Астурыя, дзе былі вельмі моцныя пазіцыі сацыялістаў і камуністаў. У 1934 годзе яны паднялі ў Астурыі паўстанне, пратэстуючы супраць пераходу ўлады да правых рэспубліканцаў. Але і тады левым не ўдалося захапіць Аўеда. З пачаткам бунту ў 1936 г. камандуючы ваеннай акругай генерал Антоніа Аранда запэўніў актывістаў Народнага Фронту ў сваёй лаяльнасці. Больш за тое, калі частка апалчэння астурыйскіх рабочых вырашыла рушыць у Мадрыд на дапамогу ўраду, Аранда нават выдаў ім партыю вінтовак і кулямётаў.

Аднак як толькі большая частка ўзброеных прыхільнікаў Народнага Фронту пакінула горад, Аранда неадкладна арыштаваў і загадаў расстраляць мясцовых лідараў ІСРП і КПІ. Улада неадкладна перайшла да вайскоўцаў і грамадзянскай гвардыі. Тым не менш, атрады шахцёраў хутка блакавалі горад, і аж да 17 кастрычніка войскі Аранда былі вымушаны трымаць кругавую абарону Аўеда.

Путч у сталіцы Арагона Сарагосе прайшоў шмат у чым аналагічна падзеям у Аўеда і Севільі. Камандуючы V ваеннай акругай генерал Мігель Кабанельяс быў вядомы як прыхільнік Рэспублікі. Ён прымаў удзел у антыманархічнай змове, затым нават быў дэпутатам парламента ад ліберальнай Радыкальнай партыі. Пагаворвалі, што да ўдзелу ў путчы яго прымусілі літаральна пад руляй пісталета.

З пачаткам бунту Кабанельяс запэўніў урад у сваёй безумоўнай лаяльнасці. Аднак 18 ліпеня ён арыштоўвае генеральнага інспектара авіяцыі генерала Мігеля Нуньеса дэ Прада, а раніцай 19 ліпеня ўводзіць у Сарагосе ваеннае становішча. Сарагоса мела рэпутацыю анархісцкага горада, але ні ФАІ, ні НКП рэальнага супраціву Кабанельсу не аказалі. Акрамя Сарагосы, путч скончыўся поспехам яшчэ ў некаторых гарадах Арагона.

Іспанскі Левант і Каталонія цалкам засталіся пад Рэспублікай. У Валенсіі мяцеж не адбыўся наогул. Толькі ў Альбасетэ грамадзянскія гвардзейцы здолелі ўзяць уладу, але ўжо праз тыдзень апалчэнцы-рэспубліканцы аднавілі ў горадзе зыходнае становішча.

У путчыстаў былі нізкія шанцы на поспех у Каталоніі і яе сталіцы Барселоне, найбуйнейшым на той момант горадзе Іспаніі. Барселона была апорай не толькі каталонскай нацыянал-ліберальнай «Эскеры», але і ультралевых анархісцкіх ФАІ-НКП і камуністычнай антысталінскай партыі РПМА. Малодшы брат Мола Раман, які служыў там, раіў Эміліа нават не спрабаваць зрынуць рэспубліку ў Барселоне. Але «Дырэктар» вырашыў рызыкнуць.

На досвітку 19 ліпеня ў гарадскім порце высадзіліся войскі генерала Годэда — днём раней яны лёгка ўзялі ўладу на Канарскіх астравах. Войскі Годэда дзейнічалі хутка і рашуча, яны хутка арыштавалі афіцэраў-рэспубліканцаў і сталі кантраляваць цэнтр Барселоны з яе найважнейшымі ўстановамі (вакзалам, поштай, тэлеграфам і г.д.).

Аднак барселонскія анархісты захапілі гарадскі арсенал, раздаўшы зброю свае прыхільнікам. Да вечара таго ж дня путчысты былі акружаны. Раман Мола загінуў у баі. Годэд быў узяты ў палон і неўзабаве пакараны смерцю. У астатніх каталонскіх гарадах мяцеж не адбыўся наогул.

Мяцеж на флоце

Важная роля адводзілася іспанскім ваенна-марскім сілам (2 лінкоры, 7 крэйсераў, 17 эсмінцаў, 8 мінаносцаў, 5 кананерскіх і 12 падводных лодак, дзе з улікам берагавых часцей служыла каля 35 тысяч чалавек). Яны маглі альбо перакінуць афрыканскую армію ў Іспанію, альбо пакінуць яе ў Марока.

Так, 18 ліпеня эсмінец «Чурука», не дасведчаны аб мецяжы, перакінуў у Андалусію батальён «Бандэру» Замежнага легіёну. Але хутка экіпаж даведаўся пра путч і адмовіўся выконваць загады афіцэраў і ўзяў камандаванне на сябе. Аналагічныя падзеі адбыліся на крэйсерах «Лібертад» і «Сервантэс». Няўдачай скончылі спробы змоўшчыкаў займець хаця б адну падводную лодку.

У выніку большая частка флоту засталася ў Рэспублікі. Мяцежнікам дасталіся толькі, галоўным чынам, караблі, якія стаялі ў порце Эль-Фероля: стары лінкор «Эспанья», два лёгкія крэйсеры і чатыры кананерскія лодкі.

Хоць вялікая частка марскіх афіцэраў падтрымлівала мяцеж, але былі забіты ў баях з матросамі, альбо імі арыштаваны. Рэспубліка пазбавілася вялікай колькасці марскіх спецыялістаў — 17 адміралаў з 21, 29 капітанаў 1 рангу з 31, 58 капітанаў 2 рангу з 65 і г. д.

Вынікі

Да 22 ліпеня можна было падвесці канчатковыя вынікі бунту. Паўстанцы ўзялі верх на траціне іспанскай тэрыторыі (175 тысяч кв.км.). Асноўную частку іх тэрыторыі складаў кансерватыўны аграрны паўночны захад краіны. З дзесяці найбуйнейшых гарадоў Іспаніі путчысты змаглі ўзяць толькі Севілью і Сарагосу.

Мяцеж паказаў, што большасць іспанцаў на той момант падтрымлівалі Другую Рэспубліку і Народны фронт. Амаль усюды, дзе мяцежнікам быў аказаны актыўны супраціў, путч скончыўся няўдачай. У першыя дні вайны парадак і паслухмянасць насельніцтва на сваёй тэрыторыі паўсталыя вайскоўцы і іх саюзнікі былі вымушаны падтрымліваць жорсткімі рэпрэсіямі. Так, толькі ў Сарагосе ў першыя дні пасля захопу ўлады путчыстамі было пакарана смерцю больш за 2 тысячы чалавек, а ў Ла-Каруньі — больш за 7 тысяч.

Мяцежнікі адчувалі востры недахоп не толькі ў самалётах і караблях, але і ў патронах і ў стралковай зброі. Большасць іспанскіх ваенных заводаў знаходзілася ў Астурыі і Каталоніі, а гэтыя рэгіёны былі рашуча на баку Рэспублікі.

Яшчэ адным ударам па путчыстах стала гібель іх лідара генерала Хасэ Санхурха. Ён загінуў 20 ліпеня ў авіякатастрофе пры пералёце з Партугаліі, дзе жыў апошнія гады, у Бургас. Роўнага яму па аўтарытэту сярод лідараў путчыстаў не было. Было спешна складзена калегіяльнае кіраўніцтва паўсталымі («Хунта нацыянальнай абароны») пад старшынствам генерала Кабанельяса. Хунта абвясціла сябе і свае войскі «нацыянальнымі сіламі», якія вядуць барацьбу за «абарону рэлігіі, навядзенне парадку і знішчэнне камуністычнай пагрозы Іспаніі».

Аднак з іншага боку, мяцежнікам удалося прыцягнуць на свой бок большую частку сухапутных войскаў. Іх падтрымалі галоўныя пастаўшчыкі аграрнай прадукцыі краіны — Старая Кастылія і Навара, што дазволіла нацыяналістам не адчуваць праблем з харчаваннем. У іх шэрагах не было міжпартыйных разладаў, а ў войсках панавала строгая дысцыпліна, у той час як рэспубліканцы ні тым, ні тым пахваліцца не маглі. Да путчу спачувальна паставіліся і многія замежныя дзяржавы, у першую чаргу суседняя Салазараўская Партугалія, а таксама Фашысцкая Італія і Нацысцкая Германія, якія неўзабаве сталі аказваць войскам Мола і Франка актыўную падтрымку.

Такім чынам, путч перайшоў у грамадзянскую вайну.

Літаратура

• Томас Х. Гражданская война в Испании. 1931—1939 гг. — М.: Центрполиграф, 2003. — 573 с. — ISBN 5-9524-0341-7.
• Данилов С. Ю. Гражданская война в Испании (1936—1939). — М.: Вече, 2004. — 352 с. — ISBN 5-9533-0225-8.
• Платошкин Н. Н. Гражданская война в Испании (1936—1939). — М.: ОЛМА-ПРЕСС, 2005. — 478 с. — ISBN 5-2240-4456-1.
• Шубин А. В. Великая испанская революция.. — М.: URSS, Книжный дом "Либроком", 2011. — 605 с. — ISBN ISBN 978-5-397-02355-9.