Іпа
І́па — рака ў Светлагорскім, Калінкавіцкім і Мазырскім раёнах Гомельскай вобласці Беларусі, левы прыток ракі Прыпяць.
| Іпа | |
|---|---|
 | |
| Характарыстыка | |
| Даўжыня | 109 км |
| Басейн | 1 010 км² |
| Расход вады | 5,9 м³/с |
| Вадацёк | |
| Выток | |
| • Месцазнаходжанне | каля вёскі Сякерычы, Светлагорскі раён |
| • Каардынаты | 52°42′59″ пн. ш. 29°12′00″ у. д.HGЯO |
| Вусце | Прыпяць |
| • Каардынаты | 52°05′46″ пн. ш. 29°10′37″ у. д.HGЯO |
| Размяшчэнне | |
| Водная сістэма | Прыпяць → Дняпро → Чорнае мора |
| Краіна | |
| Рэгіён | Гомельская вобласць |
| Раёны | Светлагорскі раён, Калінкавіцкі раён, Мазырскі раён |
   |
|
 выток вусце |
|
|
— выток, — вусце |
|
Назва правіць
Назву Іпа ставяць у адзін шэраг з такімі рачнымі назвамі, як Іпуць (прыток Сажа) і Іпта (прыток Друці)[1][2], пры гэтым назва Іпта выводзіцца ад *Iputa[3].
Усе гэтыя рэкі лакалізуюцца параўнальна недалёка адна ад адной на Падняпроўі (у трохвугольніку Гомель — Рагачоў — Калінкавічы), пры гэтым адна ад адной яны аддзяляюцца буйнымі рэкамі (Сож, Дняпро, Бярэзіна). Такая лакалізацыя дазваляе казаць пра рэгіянальнае гняздо гідронімаў з коранем Ip-, які мог пашырацца пашыральнікам -ut-.
Пашыральнік -ut- дастаткова вядомы ў балцкім (літоўскім) слова- і назваўтварэнні — у гідраніміі, напрыклад, такія літоўскія рачныя назвы, як Girgžduta, Noruta (-ut-a), Augutis, Degutis, Kirkutis, Narutis, Vilnutis (-ut-is), Beržutė, Galnutė (-ut-ė)[4]. Блізкі яму пашыральнік -et-, напрыклад, у гідроніме Снежаць (сустракаюцца на Падняпроўі, на Павоччы, на Падонні), ад Snaig-et-[5].
У неакадэмічных інтэрнэт-публікацыях нярэдка сцвярджаецца сувязь назвы Іпуць з літоўскім upė «рака»[6][7][8]. Але дагэтуль ні на балцкім, ні на шырэйшым індаеўрапейскім матэрыяле не засведчана кораня тыпу *ip- у значэнні «рака». З іншага боку, у балцкай гідраніміі — досыць шырокае фанетычнае вар’іраванне кораня са значэннем «цякучая вада, рака» — ab- (ap-) : ub- (up-), адсюль і гідронімы тыпу Абеста, Апісна, Убарць, Упа, што ўсе значаць «рака» або «рэчанька».
Магчыма, *ip- выкарыстоўвалася для называння «ракі» ў гаворцы падняпроўскіх балтаў, якая да нас не дайшла, апроч як у выглядзе паасобных гідронімаў. У такім выпадку гэта была б адна з лічаных адноўленых лексем, якія генетычна з’яўляюцца балцкімі, але не засведчаныя ў вядомых балцкіх мовах[9].
Гідраграфія правіць
Даўжыня ракі 109 км. Плошча вадазбору 1010 км². Сярэднегадавы расход вады ў вусці 5,9 м³/с. Агульнае падзенне ракі 29,7 м. Сярэдні нахіл воднай паверхні 0,3 ‰. Асноўны прыток: Віша (справа). Густата рачной сеткі 0,52 км/км².
Пачынаецца за 3 км на паўночны захад ад вёскі Сякерычы Светлагорскага раёна, цячэ па нізінах Гомельскага і Прыпяцкага Палесся, вусце за 4 км на паўднёвы захад ад вёскі Рудня Гарбавіцкая. Разводдзе з сярэдзіны сакавіка да першай дэкады мая. Замярзае ў канцы снежня, крыгалом у 2-й палове сакавіка. Даліна трапецападобная, у нізоўі скрынкападобная, шырыня яе 1,5—2 км. Схілы даліны спадзістыя і ўмерана стромкія, вышынёй да 2,5 м. Пойма нізкая, шырынёй 1—1,5 км. Рэчышча ад вытоку на працягу 95 км каналізаванае, шырыня яго 10—12 м. На вадазборы ракі густая сетка меліярацыйных каналаў і канаў.
Зноскі
- ↑ В. Н. Топоров, О. Н. Трубачев. Лингвистический анализ гидронимов Верхнего Поднепровья. Москва, 1962. С. 189.
- ↑ В. Жучкевич. Краткий топонимический словарь Белоруссии. Минск, 1974. С. 147.
- ↑ K. Būga. Rinktiniai raštai. Vilnius, 1961. C. 623.
- ↑ P. Skardžius. Rinktiniai raštai. T. 1. Vilnius, 1996. C. 361—364.
- ↑ В. Н. Топоров. Балтийские следы на Верхнем Дону // Балто-славянские исследования 1988—1996. Москва, 1997. С. 322.
- ↑ [1]
- ↑ [2]
- ↑ [3]
- ↑ В. Н. Топоров, О. Н. Трубачев. Лингвистический анализ гидронимов Верхнего Поднепровья. Москва, 1962. С. 176, 240—241.
Літаратура правіць
- Іпа // Энцыклапедыя прыроды Беларусі. У 5-і т. Т. 2. Гатня — Катынь / Рэдкал. І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ імя Петруся Броўкі, 1983. — С. 415—416. — 522 с. — 10 000 экз.
- Ресурсы поверхностных вод СССР. Описание рек и озёр и расчёты основных характеристик их режима. Т. 5. Белоруссия и Верхнее Поднепровье. Ч. 1–2. – Л., 1971.
- Природа Белоруссии: Попул. энцикл. / БелСЭ; Редкол.: И. П. Шамякин (гл. ред.) и др. — Мн.: БелСЭ, 1986. — 599 с., 40 л. ил. (руск.)
- Блакітная кніга Беларусі : Энцыклапедыя / рэдкал.: Н. А. Дзісько і інш. — Мн.: БелЭн, 1994. — 415 с. — 10 000 экз. — ISBN 5-85700-133-1.
- Республика Беларусь. Атлас охотника и рыболова: Гомельская область / Редактор Г. Г. Науменко. — Мн.: РУП «Белкартография», 2011. — С. 15, 25. — 68 с. — 10 000 экз. — ISBN 978-985-508-107-5. (руск.)
Спасылкі правіць
- Асноўныя характарыстыкі рачных басейнаў (з плошчай вадазбору ≥ 200 км²) Гомельскай вобласці / Даведнік «Водныя аб’екты Рэспублікі Беларусь» (руск.)
- Агульная характарыстыка рачной сеткі Гомельскай вобласці (у разрэзе раёнаў) / Даведнік «Водныя аб’екты Рэспублікі Беларусь»(недаступная спасылка) (руск.)