Вільня (рака)
Вільня, Вілейка[1] (літ.: Vilnia, Vilnelė) — рака ў Гродзенскай вобласці Беларусі і Літве, левы прыток ракі Вілія (Нярыс).
| Вільня, Вілейка | |
|---|---|
| літ. Vilnia, Vilnelė | |
 | |
| Характарыстыка | |
| Даўжыня | 82 км |
| Басейн | 633 км² |
| Расход вады | 5,6 м³/с (у межах Вільнюса) |
| Вадацёк | |
| Выток | |
| • Каардынаты | 54°33′27″ пн. ш. 25°44′11″ у. д.HGЯO |
| Вусце | Вілія |
| • Месцазнаходжанне | Вільнюс |
| • Каардынаты | 54°41′20″ пн. ш. 25°17′32″ у. д.HGЯO |
| Размяшчэнне | |
| Водная сістэма | Вілія → Нёман → Балтыйскае мора |
| Беларусь | Гродзенская вобласць |
| Літва | Вільнюскі павет |
| Краіны | |
  выток  вусце |
|
 выток вусце |
|
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |
Назва правіць
Рачная назва балцкага паходжання, ад яе бессуфіксальным спосабам (лічыцца за найбольш архаічны) утварылася назва горада Вільня, упершыню ўжытая ў форме Vilna ў лісце Гедзіміна 1323 года[2].
Гідронім найраней засведчаны ў заходнярускіх летапісах разам з назвай ракі Вяллі (Віліі), у якую Вільня ўцякае: «…подле реки Вели где река Вилнѧ оупадывает оу Велю», «…на оусти реки Вилни, где оу Велю оупадывает»[3].
Корань Viln- таксама ў назвах літоўскіх рэк тыпу Vilnoja, Vilnutis, балацін Vilnaujė, Vilnia-raistis[4].
Значэнне «хваля» ў літоўскіх слоў vilnià [= вільня́], vilnius (засведчана ўжо ў XVII стагоддзі), vilnė, vilnis. Адсюль vilnyti «хвалявацца, ісці хвалямі; наплываць (хвалямі)».
Далей да аднаго са значэнняў шматзначнага індаеўрапейскага *ṷel- «круціць, віць, каціць»[5].
Рачная назва Вільня матываваная хуткаплыннасцю ракі, якая хутка «накатвае» хвалямі.
Таго ж паходжання і корань Val- са значэннем «валіць, навальвацца, прыбываць»[6], які ў балцкай рачной назве Валажода «Хуткая плынь» (прыток прыпяцкай Пцічы). Яго фанетычны варыянт Vil- у балцкай назве Вілія, ад якой праз прамежкавую форму *Vъlьja утвораная пазнейшая форма «Велья»[7]. Назву Vilija маюць таксама дзве ракі на тэрыторыі Літвы[8] і тры ракі на прыпяцкім правабярэжжы[9].
Сучасная літоўская назоўная форма Vilnelė (< Vilnia) перанятая з пазнейшай памяншальнай формы «Віленка», як яна фіксуецца ў летапісным запісе («рѣка Вильна… Сунтоки, гдѣ Кена и Виленка сходятся»[10]).
Гідраграфія правіць
Даўжыня ракі 82 км. Плошча вадазбору 633 км². Пачынаецца на паўночны захад ад вёскі Кемяны Ашмянскага раёна, на працягу 13 км у вярхоўі цячэ па мяжы Астравецкага і Ашмянскага раёнаў Беларусі з Літвой, астатнія 69 км па тэрыторыі Літвы. Упадае ў Вілію ў Вільнюсе. Сярэдні расход вады ў межах Вільнюса складае 5,6[1] м³/с.
У ніжнім цячэнні на берагах Вільні знаходзіцца Бельмонт — вядомы турыстычны цэнтр Усходняй Літвы.
Заўвагі правіць
- ↑ а б ЭПБ 1983.
- ↑ В. Н. Топоров. Vilnius, Wilno, Вильна: город и миф // Балто-славянские этноязыковые контакты. Москва, 1980. С. 11—15.
- ↑ В. Н. Топоров. Vilnius, Wilno, Вильна: город и миф // Балто-славянские этноязыковые контакты. Москва, 1980. С. 16, 17.
- ↑ A. Vanagas. Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas. — Vilnius, 1981. — С. 384.
- ↑ J. Pokorny. Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bern / München 1959 / 1969. C. 1140—1143.
- ↑ V. Mažiulis. Prūsų kalbos etimologijos žodynas. Vilnius, 2013. C. 923.
- ↑ K. Būga. Rinktiniai raštai. T. 1. Vilnius, 1958. C. 519.
- ↑ A. Vanagas. Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas. — Vilnius, 1981. — С. 382—384.
- ↑ О. Н. Трубачев. Труды по этимологии: Слово. История. Культура. Т. 4. Москва, 2009. С. 645.
- ↑ K. Būga. Rinktiniai raštai. T. 1. Vilnius, 1958. C. 519.
Літаратура правіць
- Вільня, Вілейка // Энцыклапедыя прыроды Беларусі. У 5-і т. Т. 1. Ааліты — Гасцінец / Рэдкал. І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ імя Петруся Броўкі, 1983. — С. 458. — 575 с., іл. — 10 000 экз.
- Ресурсы поверхностных вод СССР. Описание рек и озёр и расчёты основных характеристик их режима. Т. 5. Белоруссия и Верхнее Поднепровье. Ч. 1–2. – Л., 1971.
- Блакітная кніга Беларусі : Энцыклапедыя / рэдкал.: Н. А. Дзісько і інш. — Мн.: БелЭн, 1994. — 415 с. — 10 000 экз. — ISBN 5-85700-133-1.