Рафаэль, Рафаэль Санці, Рафаэла Санцыё (італ.: Raffaello Santi, Raffaello Sanzio, Rafael, Raffael da Urbino, Rafaelo; красавік 1483, Урбіна — 6 красавіка 1520, Рым) — італьянскі жывапісец, графік і архітэктар, прадстаўнік умбрыйскай школы  (руск.), адзін з найвялікшых майстроў эпохі Адраджэння.

Рафаэль Санці
італ.: Raffaello Santi
Фатаграфія
аўтапартрэт
Імя пры нараджэнні Raffaello Sanzio
Дата нараджэння 6 красавіка 1483[2][3] ці 28 сакавіка 1483[4][5]
Месца нараджэння
Дата смерці 6 красавіка 1520[4][2][…] (37 гадоў) ці 7 красавіка 1520[5] (37 гадоў)
Месца смерці
Месца пахавання
Грамадзянства
Бацька Джавані Санці
Род дзейнасці мастак, скульптар, архітэктар, рысавальнік, архітэктурны чарцёжнік, дызайнер, фрэскіст, прыдворны мастак, дзеяч выяўленчага мастацтва
Жанр гістарычны жывапіс[7], партрэтны жывапіс[d], партрэт[7], алегорыя[d][7], рэлігійнае мастацтва[d][7] і міфалагічны жывапіс[d][7]
Мастацкі кірунак Італьянскі Рэнесанс і Высокі Рэнесанс[d]
Вядомыя працы Афінская школа
Сіксцінская Мадонна
Заступнікі Аталанта Багліёні[d]
Уплыў Леанарда да Вінчы
Мікеланджэла
Перуджына
Уплыў на Джуліа Рамана[9], Raffaellino dal Colle[d], Gianfrancesco Penni[d], Gaudenzio Ferrari[d], Timoteo Viti[d], Перына дэль Вага і Tommaso Vincidor[d][9]
Узнагароды
Ордэн Залатой шпоры
Ордэн Залатой шпоры
[1]
Подпіс Выява аўтографа
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфія

правіць

Урбіна. Дзяцінства і юнацтва

правіць
 
«Заручыны Дзевы Марыі». 1504. Пінакатэка Брэра

Нарадзіўся ў сям'і жывапісца Джавані Санці. Джавані Санці быў прыдворным мастаком і ўзначальваў самую вядомую ва Урбіна мастацкую майстэрню (яе будынак захаваўся да нашых дзён). Пасля яго смерці майстэрняй кіравалі яго памагатыя, і, верагодна, менавіта тут (ва ўзросце ад 10 да 16 гадоў) Рафаэль набыў першыя навыкі рамяства. На стыль твораў, якія выйшлі з майстэрні ў гэтыя гады, аказаў прыкметны ўплыў Перуджына. Амаль усю сваю юнацкасць мастак правёў у Чыта дэль Кастэла, размешчаным у верхняй частцы даліны Тыбра. Захаваліся фрагменты вялікага алтарнага абраза (у музеях Неапалю і Брэшыі), напісанага Рафаэлем каля 1500 для гэтага горада. У кантракце згадваецца і іншы, меней вядомы мастак, але відавочна, што галоўная роля належала 17-гадоваму Рафаэлю, які названы ў гэтым дакуменце майстрам. Каля 1503 Рафаэль напісаў вялікі алтарны абраз — Каранаванне Марыі  (руск.) (Рым, Ватыканская пінакатэка). Відаць, да гэтага часу ён ужо працаваў у майстэрні П’етра Перуджына. Гэты ранні перыяд творчасці Рафаэля завяршае карціна Заручыны Марыі  (руск.) (1504, Мілан, галерэя Брэра).

Фларэнцыя

правіць
 
«Дама з аднарогам». 1506. Галерэя Баргезэ
 
«Мадонна з безбародым Іосіфам». 1506. Эрмітаж

У 1504 Рафаэль упершыню прыехаў у Фларэнцыю. У наступныя чатыры гады ён напераменку жыў у Фларэнцыі, Перуджы і Урбінао. У 1-м дзесяцігоддзі 16 ст., у Фларэнцыі адначасова з Рафаэлем працавалі два вялікіх майстры Высокага Адраджэння: Мікеланджэла і Леанарда да Вінчы. З твораў Мікеланджэла Рафаэль успрыняў новую скульптурную трактоўку формаў чалавечага цела, а з твораў Леанарда — манументальнасць кампазіцыі і цікавасць да тэхнічных эксперыментаў. За чатыры гады, праведзеныя ў Фларэнцыі, мастак стварыў велізарную колькасць карцін. Тры выявы Мадонны могуць праілюстраваць творчае развіццё майстра ў гэты перыяд. Мадонна дэль Грандука (каля 1505, Фларэнцыя, галерэя Піці) яшчэ блізкая па стылі жывапісу Перуджына, але адрозніваецца ад яе кампазіцыяй і мякчэйшай святлаценявай мадэлёўкай. Прыгожая садоўніца  (руск.) (1507, Парыж, Луўр) кампазіцыйна складаней, з кантрасным проціпастаўленнем трох постацяў, якія змешчаюцца ў пейзажы і ўтвараюць у прасторы карціны пірамідальную структуру. Малая Мадонна Каўпера (1508, Вашынгтон, Нацыянальная галерэя) адрозніваецца плаўнасцю ліній і большай выразнасцю рухаў.

На працягу фларэнційскага перыяду творчасці каларыт у творах Рафаэля становіцца больш стрыманым і набывае большае танальнае адзінства, у параўнанні з яркімі інтэнсіўнымі колерамі яго ранніх твораў, выкананых пад уплывам Перуджына.

Ватыкан

правіць
 
«Афінская школа». 1511. Апасталічны палац, Ватыкан

У канцы 1508 Рафаэль атрымаў запрашэнне Папы Юлія II у Рым. Рафаэлю было даручана ўпрыгожыць фрэскамі кабінет Папы (Станца дэла Сеньятура  (італ.)). Спачатку меркавалася, што гэта праца будзе падзелена паміж некалькімі майстрамі (Рафаэль павінен быў распісаць скляпенні), але Юлію II настолькі спадабалася складзеная Рафаэлем праграма размалёвак, што ён зрабіў мастака адзіным выканаўцам праекта. Сюжэт роспісі — чатыры сферы духоўнай дзейнасці чалавека: Тэалогія  (італ.), Філасофія  (італ.), Юрыспрудэнцыя  (італ.) і Паэзія  (італ.). На скляпенні прадстаўлены алегарычныя фігуры і сцэны. У чатырох люнетах знаходзяцца кампазіцыі, якія тлумачаць сэнс кожнай з чатырох абласцей чалавечай дзейнасці: Дыспут  (італ.), Афінская школа, Мудрасць, Мера і Сіла, Парнас  (італ.).

У канцы гэтай працы Папа даручыў Рафаэлю ўпрыгожванне Станца д'Эліадора  (італ.) (1511—1514) і Станца дэль Інчэндыа  (руск.) (1514—1517). У фрэскавым цыкле першай з іх Рафаэль прадставіў драматычныя эпізоды з хрысціянскай гісторыі, якія змяшчалі алюзіі на сучасныя яму палітычныя падзеі. Люнеты займаюць чатыры кампазіцыі: Выгнанне Эліадора  (польск.), Імша ў Бальсене  (італ.), Сустрэча Льва I з Атылай  (італ.) і Вызваленне апостала Пятра з вязніцы  (італ.). Тэму Боскага ўмяшання ў падзеі чалавечай гісторыі раскрыюць і фрэскі зводу: Неабпальная Купіна  (італ.), Папярэджанне Ноя пра патоп  (італ.), Сон Якава  (руск.), Ахвярапрынашэнне Аўраама  (італ.). У стварэнні размалёвак Станцы д'Эліадора прымалі актыўны ўдзел мастакі з майстэрні Рафаэля, у т. л. адзін з самых знакамітых яго вучняў — Джуліа Рамана.

Фрэскі трэцяй станцы былі амаль цалкам выкананыя вучнямі Рафаэля. З ростам яго славы колькасць атрыманых заказаў стала настолькі велізарнай, што пераўзыходзіла магчымасці майстра, і ён быў вымушаны перадаручаць працу над некаторымі з іх сваім памочнікам. Толькі кампазіцыя Пажар у Борга  (італ.) была напісана па кардоне Рафаэля і, магчыма, ім самім. Гэта драматычная падзея намалявана так, нібы глядач назірае яе, знаходзячыся ўсярэдзіне падпаленага горада; фігуры набываюць цяжкавагавасць і моц антычных статуй. У канцы 1510-х Рафаэль і яго вучні прыступілі да ажыццяўлення яшчэ двух мастацкіх праектаў у Ватыкане — размалёвак Лоджый (фігуры апосталаў, старазапаветныя сюжэты, і арнаменты, выкананыя ў тэхніку грызайль, г. зн. манахромна) і Залы Канстанціна  (італ.).

 
«Сіксцінская Мадонна». 1512—1513. Галерэя старых майстроў, Дрэздэн

Адначасова з працай над фрэскамі апошняй з ватыканскіх станц Рафаэль атрымаў заказ на стварэнне кардонаў для дзесяці габеленаў для ўпрыгожвання Сіксцінскай капэлы (1515—1516, сем з іх захоўваюцца ў музеі Вікторыі і Альберта ў Лондане).

Адным з самых уплывовых заступнікаў Рафаэля ў Рыме быў банкір Агасціна Кіджы, вілу якога (цяпер — віла Фарнезіна) мастак упрыгожыў фрэскамі Трыўмф Галатэі  (руск.) (каля 1512) і Паданне пра Амура і Псіхею  (італ.) (не скончана і выканана галоўным чынам вучнямі, 1517—1518). Апроч таго, Рафаэль выканаў роспісы капэлы Кіджы  (італ.) ў царкве Санта Марыя дэла Пачэ (Прарокі і Сівілы  (італ.), каля 1514), а таксама пабудаваў пахавальную капэлу Кіджы ў царкве Санта-Марыя дэль Попала.

Партрэты

правіць
 
«Партрэт Папы Юлія II». 1511—1512. Галерэя Уфіцы, Фларэнцыя

Унёсак Рафаэля  (руск.) ў партрэтны жывапіс эпохі Адраджэння можна параўнаць толькі са спадчынай Тыцыяна. Партрэты Рафаэля прайшлі тую ж эвалюцыю, што і яго рэлігійны жывапіс. Аднымі з лепшых твораў у гэтым жанры, якія адносяцца да ранняга перыяду творчасці, з'яўляюцца парныя партрэты мужа і жонкі Аньёла  (італ.) і Мадалены Доні  (руск.) (каля 1507, Фларэнцыя, галерэя Піці). Пасля прыезда Рафаэля ў Рым партрэт займае важнейшае месца ў яго творчасці. Пры стварэнні Партрэта Папы Юлія II  (італ.) (1511—1512, Фларэнцыя, галерэя Уфіцы) Рафаэль выкарыстоўваў новы фармат: Папа паказаны ў незвычайным для партрэтавання эмацыйным стане — падчас дэпрэсіі і хваробы. Тамаза Інгірамі  (італ.) прадстаўлены ў момант паэтычнага натхнення за пісьмовых сталом. Да гэтага перыяду творчасці Рафаэля прылічаюцца таксама партрэты Алесандра Фарнезэ  (італ.) (1514, Неапаль) і Партрэт Папы Льва X з кардыналамі Джулія Медычы і Луіджы Росі  (італ.) (каля 1518, Фларэнцыя, Уфіцы). Партрэтам сябра Рафаэля, літаратара Бальдасарэ Кастыльёне  (руск.) (каля 1514, Луўр), захапляліся Рэмбрант і Пітэр Паўль Рубенс. У позніх творах (Партрэт Ізабэлы Рэкесэнс (Партрэт Іааны Арагонскай)  (італ.), 1518, Парыж, Луўр, і Фарнарына, каля 1519, Рым, Палацца Барберыні) з'яўляецца дэкаратыўная ўскладненасць і некаторая халоднасць, характэрныя для маньерыстычных партрэтаў.

Архітэктура

правіць
 
План сабора Св. Пятра па праекце Рафаэля
 
Віла Мадама.

Звычайна першым крокам Рафаэля ў архітэктуры лічаць стварэнне выявы ідэальнага храма ў карціне Заручыны Марыі  (руск.) (1504). Такія рымскія пабудовы Рафаэля, як царква Сант-Эліджа-дельі-Арэфічы  (італ.) (1509) і капэла Кіджы  (руск.) ў царкве Санта-Марыя-дэль-Попала (1512—1520), па стылі блізкія творам Брамантэ, пасля смерці якога ў 1514 Рафаэль узначаліў будаўніцтва сабора Святога Пятра. Створанае ім Палаца дэль Аквіла  (італ.) (не захавалася) была выканана ў больш дэкаратыўным стылі, чым строгія класічныя пабудовы Брамантэ: фасад багата ўпрыгожаны стукавым дэкорам, што прывяло, з аднаго боку, да ўскладнення агульнай кампазіцыі, а з іншага — да страты выразнасці структуры будынка. Віла Мадама  (руск.), пачатая Рафаэлем незадоўга да смерці і так і не скончаная, па складанасці плану можа параўнацца толькі з антычнымі збудаваннямі. Скарыстаныя тут дэкаратыўныя матывы (дэкарацыя выканана Джавані дзі Удзінэ  (італ.) пасля 1520, верагодна, па малюнках Рафаэля) з'яўляюцца перайманнямі антычных гратэскаў і зробленыя з пазалочанага і размаляванага стуку ў тэхніцы нізкага рэльефу. У жывапісе і архітэктуры творы Рафаэля апошніх гадоў яго жыцця паслужылі адпраўнай кропкай для майстроў наступнага этапу развіцця італьянскага мастацтва — маньерызму.

Рысункі і гравюры

правіць
 
Рафаэль. «Лукрэцыя»
 
Маркантоніа Раймондзі. «Лукрэцыя» (1510—1515)

Захавалася каля 400 малюнкаў Рафаэля. Сярод іх ёсць падрыхтоўчыя малюнкі і накіды да карцін, маюцца і самастойныя творы.

Сам Рафаэль гравюрамі не займаўся. Аднак Маркантоніа Раймондзі стварыў вялікую колькасць гравюр па малюнках Рафаэля, дзякуючы чаму да нас дайшло некалькі выяў страчаных карцін Рафаэля. Мастак сам перадаваў Маркантоніа малюнкі для іх перанясення на гравюры. Маркантоніа не капіраваў іх, а ствараў на іх аснове новыя мастацкія творы, ён займаўся гэтым і пасля смерці Рафаэля.

Гравюра «Суд Парыса» натхніць Манэ на знакаміты «Сняданак на траве».

У Рафаэля было шмат вучняў, хоць ніхто з іх не стаў у выдатным мастаком. Самым таленавітым быў Джуліа Рамана, які смерці Рафаэля ён стварыў цыкл парнаграфічных малюнкаў, што выклікала скандал, з-за якога ён быў вымушаны пераехаць у Мантую. Яго творы, выкананыя ў стылі настаўніка, а часам і па яго эскізах, сучаснікі не ацанілі. Джавані Нані вярнуўся ў Удыне, дзе стварыў шэраг добрых карцін. Франчэска Пені пераехаў у Неапаль, але памёр маладым. Перын дэль Вага стаў мастаком, працаваў у Фларэнцыі і Генуі.

Смерць Рафаэля

правіць

Вазары пісаў, што Рафаэль памёр «пасля баўлення часу яшчэ больш распусны, чым звычайна», але сучасныя даследчыкі мяркуюць, што прычынай смерці была рымская ліхаманка, якой заразіўся жывапісец падчас наведвання раскопак. Рафаэль памёр у Рыме, 6 красавіка 1520 года ва ўзросце 37 гадоў. Пахаваны ў Пантэоне. На яго грабніцы маецца эпітафія: «Тут спачывае вялікі Рафаэль, пры жыцці якога прырода баялася быць пераможанай, а пасля яго смерці яна баялася памерці».

Найдарожчы малюнак

правіць

5 снежня 2012 года на аўкцыёне Сотбіс быў прададзены малюнак Рафаэля «Галава маладога апостала» (1519—1520) да карціны «Праабражэнне». Цана склала 29 721 250 фунтаў стэрлінгаў, удвая перавысіўшы стартавую. Гэта рэкордная сума для графічных прац[10].

Галерэя

правіць
 
Сікстынская Мадона (1515). Дрэздэнская галерэя. Дрэздэн

Зноскі

  1. Miscellaneous Notes(англ.) // The phrenological journal and miscellany. — 1836. — Т. 9. — № 41. — С. 91-96.
  2. а б autori vari Enciclopedia TreccaniIstituto dell'Enciclopedia Italiana, 1929.
  3. а б в Raphael / Italian painter and architect / Also known as: Raffaello Santi, Raffaello Sanzio, Raphael Sanzio // Encyclopædia Britannica
  4. а б BeWeB Праверана 14 лютага 2021.
  5. а б https://www.museabrugge.be/collection/work/id/0000_GRO4071_III Праверана 29 красавіка 2024.
  6. ECARTICO Праверана 15 кастрычніка 2023.
  7. а б в г д е RKDartists
  8. Find a Grave — 1996.
  9. а б ECARTICO Праверана 23 лістапада 2023.
  10. Сайт Sotheby's Архівавана 20 лютага 2018.

Літаратура

правіць
  • Гращенков, В. Н. Рафаэль. — М., 1975
  • Рафаэль Санці // Культуралогія: Энцыклапедычны даведнік. Уклад. Дубянецкі Э. — Мн.: БелЭн, 2003. ISBN 985-11-0277-6
  • Санти Б. Рафаэль = Santi Bruno Raffaello (1993). — Пер. с ит. И.С. Фомичева. — М.: Слово, 1995. — 80 с.
  • Кристоф Т. Рафаэль. Taschen. 2005
  • Махов А. Е. Рафаэль. М. : Молодая гвардия. 2011. (Жизнь замечательных людей)
  • Стам С.М. Флорентийские мадонны Рафаэля : Вопросы идейного содержания. — Саратов: Изд-во Саратовского ун-та, 1982. — 80 с.
  • Элиасберг Н. Е. Рафаэль. — М.: Искусство, 1961. — 56 с.
  • Blunt, Anthony, Artistic Theory in Italy, 1450–1660, 1940 (refs to 1985 edn), OUP, ISBN 0-19-881050-4
  • Gould, Cecil, The Sixteenth Century Italian Schools, National Gallery Catalogues, London 1975, ISBN 0-947645-22-5
  • Ettlinger, Leopold D., and Helen S. Ettlinger, Raphael, Oxford: Phaidon, 1987, ISBN 0714823031
  • Roger Jones and Nicholas Penny, Raphael, Yale, 1983, ISBN 0-300-03061-4
  • David Landau & Peter Parshall, The Renaissance Print, Yale, 1996, ISBN 0-300-06883-2
  • Pon, Lisa, Raphael, Dürer, and Marcantonio Raimondi, Copying and the Italian Renaissance Print, 2004, Yale UP, ISBN 978-0-300-09680-4
  • Shearman, John; Raphael in Early Modern Sources 1483–1602, 2003, Yale University Press, ISBN 0-300-09918-5
  • Giorgio Vasari, Life of Raphael from the Lives of the Artists, edition used: Artists of the Renaissance selected & ed Malcolm Bull, Penguin 1965 (page nos from BCA edn, 1979)
  • Wölfflin, Heinrich; Classic Art; An Introduction to the Renaissance, 1952 in English (1968 edition), Phaidon, New York.
  • The Cambridge Companion to Raphael, Marcia B. Hall, Cambridge University Press, 2005, ISBN 0-521-80809-X,
  • New catalogue raisonné in several volumes, still being published, Jürg Meyer zur Capellen, Stefan B. Polter, Arcos, 2001–2008
  • Raphael. James H. Beck, Harry N. Abrams, 1976, ISBN 0-8109-0432-2
  • Raphael, Pier Luigi De Vecchi, Abbeville Press, 2003. ISBN 0789207702
  • Raphael, Bette Talvacchia, Phaidon Press, 2007. ISBN 9780714847863
  • Raphael, John Pope-Hennessy, New York University Press, 1970, ISBN 0-8147-0476-X
  • Raphael: From Urbino to Rome; Hugo Chapman, Tom Henry, Carol Plazzotta, Arnold Nesselrath, Nicholas Penny, National Gallery Publications Limited, 2004, ISBN 1-85709-999-0
  • The Raphael Trail: The Secret History of One of the World's Most Precious Works of Art; Joanna Pitman, 2006. ISBN 0091901715
  • Raphael – A Critical Catalogue of his Pictures, Wall-Paintings and Tapestries, catalogue raisonné by Luitpold Dussler published in the United States by Phaidon Publishers, Inc., 1971, ISBN 0-7148-1469-5 ([1] Архівавана 20 ліпеня 2011.)
  • Wolk-Simon, Linda. (2006). Raphael at the Metropolitan: The Colonna Altarpiece. New York: The Metropolitan Museum of Art. ISBN 978-1588391889.
  • Eugène Müntz, Raphael. Sa vie, son oeuvre et son temps, Paris, Hachette, 1886
  • Adolfo Venturi, Raffaello, Roma, E. Calzone, 1920
  • Pierluigi De Vecchi, Raffaello, Rizzoli, Milano 1975.
  • A. Pagnani, Storia di Sassoferrato, Fabriano 1975
  • Pierluigi De Vecchi, Raffaello: la pittura, Firenze 1981
  • J. Beck, Raffaello, Milano 1982
  • Konrad Oberhuber, Raffaello, Milano 1982
  • Maria Grazia Ciardi Duprè; Paolo Dal Poggetto (a cura di), Urbino e le Marche prima e dopo Raffaello, Firenze, Salani, 1983
  • Manfredo Tafuri, Christoph Luitpold Frommel, Stefano Ray, Raffaello architetto, Milano, Electa, 1984
  • Enzo Gualazzi, Vita di Raffaello da Urbino, MIlano, Rusconi, 1984
  • Catalogo della mostra Raffaello a Firenze. Dipinti e disegni delle collezioni fiorentine, Milano, Electa, 1984
  • A. Zuccari, Raffaello e le dimore del Rinascimento, Firenze 1986
  • Nicole Dacos Crifò, Le Logge di Raffaello, Roma 1986
  • Marcello Fagiolo; Maria Luisa Madonna (a cura di), Raffaello e l'Europa. Atti del IV Corso Internazionale di Alta Cultura dell'Accademia Nazionale dei Lincei, Roma, Istituto poligrafico e zecca dello stato, 1990.
  • V. Labella, Una stagione di giganti. Michelangelo, Leonardo, Raffaello, Cinisello Balsamo 1991
  • Sylvie Béguin e Cristiana Garofalo, Raffaello. Catalogo completo dei dipinti. Saggio introduttivo: Sylvie Béguin, catalogo delle opere: Cristiana Garofalo, Octavo Ed., Santarcangelo di Romagna 2002
  • John Shearman, Raphael in Early Modern Sources 1483–1602, New Haven/ London, Yale University Press, 2003
  • V. Farinella, Raffaello, Milano, 5 Continents 2004
  • Bette Talvacchia, Raffaello, Londra, Phaidon, 2007 ISBN 978-0-7148-9875-9
  • Hélène Bouquet, Raphaël, l'homme de génie, Édition Benevent, 2008.
  • Raphaël et Baldassare Castiglione, La Lettre à Léon X, édition établie par F.P. Di Teodoro, avant-propos de F. Choay, traduit de l’italien par Françoise Choay et Michel Paoli, Paris et Besançon, Les Éditions de l’Imprimeur, 2005.
  • Daniel Arasse, Christophe Castandet et Stéphane Guégan, Les Visions de Raphaël, Éditions Liana Levi, Paris, 2004.
  • Dominique Cordelier et Bernadette Py, Raphaël, son atelier, ses copistes, en collaboration avec le musée du Louvre et le département des arts graphiques du musée d'Orsay, Éditions Réunion des musées nationaux, Paris, 1992.
  • Henri Focillon, Raphaël, éditions Presses Pocket, préface de Pierre Rosenberg, Paris, 1990.
  • Paul Joannides, Raphaël et son temps, aux Éditions Réunion des musées nationaux, 2002.
  • Konrad Oberhubuer, Raphaël, Éditions du Regard, Paris, 1999.
  • Nello Ponente, Raphaël, Flammarion, Paris, 1990.
  • Christof Thoenes, Raphaël, Édition Taschen, Paris, 2005.
  • Giorgio Vasari, Les Vies des meilleurs peintres, sculpteurs et architectes, volume 5, Raphaël, Léonard et Giorgione, Édition Berger-Levrault, Paris, 1983.

Спасылкі

правіць