Гальшанскія

Гальшанскія (літ.: Alšėniškiai) — княжацкі род літоўскага паходжання, нашчадкі ўдзельных літоўскіх князёў. Карысталіся гербам «Гіпацэнтаўр». Прадстаўнікі роду валодалі буйнымі землеўладаннямі на тэрыторыі сучаснай Беларусі і Украіны, займалі высокія дзяржаўныя і царкоўныя пасады ў ВКЛ. Род згас у 1556 годзе.

Гальшанскія
«Гіпацэнтаўр»
Перыяд	??? — 1556
Тытул:	Князі гальшанскія
Родапачынальнік:	згодна родаваму паданню, Гольша. Першы пэўна вядомы: Іван
Кагнаты:	Гедзімінавічы
Падданства	Вялікае Княства Літоўскае
Палацы	Гальшанскі замак
Медыяфайлы па тэме на Вікісховішчы

Назва і паходжанне

Назва роду паходзіць ад вотчыннага маёнтка Гальшаны. Генеалагічныя легенды XVI стагоддзя звязвалі паходжанне Гальшанскіх са старажытнай літоўскай дынастыяй Кітаўрасаў, што панавала ў Літве перад дынастыяй Віценя i Гедзіміна. Меркавалася, што Гальшанскія паходзяць ад Гольшы, які вёў свой радавод ад князя Даўспрунка і заснаваў горад Вількамір. Магчыма, князі Гальшанскія сапраўды паходзілі ад кагосьці з родзічаў вялікага князя Трайдзеня (1270—1282), пазбаўленых улады новай дынастыяй.

Радавым гняздом князёў быў Гальшанскі замак недалёка ад Ашмян.

Гісторыя

Шэраг позніх летапісаў, напрыклад, Летапіс Археалагічнага таварыства, згадвае сярод падданых Гедзіміна «Міндоўгава сына Альгімонта, вялікага князя Гальшанскага». Яўрэінаўскі летапіс называе гэтага ж персанажа «сынам Гольшыным». У той жа групе позніх летапісаў у звестках пра Гольшу, легендарнага заснавальніка Гальшанаў, згадваецца яго сын Альгімонт, Хроніка Быхаўца называе Гольшынага сына Міндоўга, Хроніка літоўская і жамойцкая — абодвух. Калі гэтыя звесткі прынамсі часткова слушныя ў частцы імёнаў і роднасных сувязяў, можна атрымаць генеалогію першых пакаленняў (гл. пункцір агульнага радаводу).

Род згас у 1556 годзе са смерцю князя Сямёна Юр’евіча. Пасля яго смерці валодання Гальшанскіх перайшлі да шасці сясцёр Сямёна, а потым у якасці іх пасагу разышліся сярод княскіх родаў Сапегаў, Заслаўскіх, Палубінскіх, Курбскіх, Кірдзеяў, Саламярэцкіх і Вішнявецкіх.

Уладанні

Радавым гняздом Гальшанскіх быў маёнтак Гальшаны (цяпер у Ашмянскім раёне Гродзенскай вобласці). Гальшанскія валодалі буйнымі землямі на тэрыторыі сучасных Беларусі (Глуск, Раманаў у Ашмянскім павеце), Украіны (на Валыні — Дубровіцкае і Сцяпаньскае княствы) і Літвы.

Прадстаўнікі

• Іван Гальшанскі (? −1401) — сын князя Альгімонта з Гальшан. Адзін з бліжэйшых паплечнікаў вялікага князя літоўскага Вітаўта. Намеснік вялікага князя ў Кіеве ў 1397 годзе. Ездзіў з пасольствам у Ноўгарад (1387) і Маскву (1390). Падпісаў Віленска-Радамскую унію 1401 года. Меў пецярых сыноў (Аляксандр Нялюб, Андрэй, Сямён, Міхаіл і Барыс) і дзвюх дачок (Юліянія і Ганна). Дачка Юліянія была жонкай вялікага князя літоўскага Вітаўта.
• Андрэй Гальшанскі (пам. да 1422) — намеснік кіеўскі, сын Івана Гальшанскага. У 1371 годзе ў складзе літоўскага пасольства ездзіў на перамовы да вялікага князя маскоўскага Дзмітрыю Іванавічу Данскому. Быў жанаты з князёўнай Аляксандрай Дзмітрыеўнай Друцкай, ад шлюбу з якой меў трох дачок Васіліса, Соф’я і Марыя).
• Сямён Іванавіч Гальшанскі (?-1433) — сын Івана Гальшанскага. Намеснік Вітаўта ў Ноўгарадзе ў 1422 годзе. Удзельнічаў у падрыхтоўцы замаху на вялікага князя Свідрыгайлу ў Ашмянах у верасні 1432 года. Пасля раскрыцця змовы патоплены ў Заходняй Дзвіне ў Віцебску. Дзеці: Даніла, Андрэй, Юрый, Глеб, Сямён, Аляксандр, Юліянія.
• Міхаіл Іванавіч Гальшанскі (?-1433) — сын Івана Гальшанскага, намеснік кіеўскі і ваявода вялікага князя літоўскага Свідрыгайлы, у 1433 годзе разбіў пад Маладзечна войскі Жыгімонта Кейстутавіча і палякаў.
• Соф’я Гальшанская (1405—1461) — каралева польская. З 1422 года жонка караля Уладзіслава II Ягайлы, заснавальніца дынастыі Ягелонаў. Мела трох сыноў, адзін з якіх памёр у маленстве. Двое іншых — Уладзіслаў і Казімір Андрэй — сталі каралямі.
• Юрый Сямёнавіч Гальшанскі (пам. пасля 1457) — сын Сямёна Іванавіча Гальшанскага, князь Сцяпаньскі і Дубровіцкі, прыхільнік Свідрыгайлы, у 1440 годзе быў адным з арганізатараў абрання на літоўскі вялікакняскі прастол польскага каралевіча Казіміра Ягелончыка. Дзеці: Іван, Юліянія, Аляксандр, Васіль, Сямён, Юрый і Ганна.
• Іван Юр’евіч Гальшанскі (?-1481) — сын Юрыя Сямёнавіча Гальшанскага, удзельнік змовы супраць вялікага князя літоўскага Казіміра IV, задумаў аддзяліць усходнія землі Вялікага Княства Літоўскага да Бярэзіны і перайсці з імі ў падданства да вялікага князя маскоўскага Івана III. Пасля раскрыцця змовы пакараны. Быў жанаты з Ганна Міхайлаўнай Чартарыйскай, дачкой Міхаіла Васілевіча Чартарыйскага. Дзеці: Аўдоцця, Агрыпіна, Юрый, Васіліса.
• Сямён Юр’евіч Гальшанскі (каля 1445—1505) — староста луцкі з 1490 года, маршалак зямлі Валынскай з 1494 года, вялікі гетман літоўскі ў 1500—1501 гадах. Быў жанаты з Настассяй Сямёнаўнай Збаражскай. Дзеці: Леў, Настасся і Таццяна. Яго дачка Таццяна — жонка князя Канстанціна Астрожскага.
• Аляксандр Гальшанскі (каля 1440—1511) — сын Юрыя Сямёнавіча Гальшанскага, краўчы літоўскі, падчашы і намеснік гродзенскі (з 1488), кашталян віленскі (1493—1511), староста берасцейскі (з 1506). Быў жанаты з Соф’яй, дачкой ваяводы віленскага Алехна Судзімонтавіча. Дзеці: Януш, Павел, Юры, Ганна, Ядвіга, Аляксандра і Барбара.
• Юрый Іванавіч Гальшанскі (каля 1480—1536) — сын Івана Юр’евіча Гальшанскага, князь Дубровіцкі, Сцяпанскі і Гальшанскі. Быў жанаты з Юліянай Іванаўнай Бароўскай і Марыяй Андрэеўнай Сангушка. Дзеці: Януш, Фёдар, Уладзімір, Сямён, Багдана, Андрэй, Настасся, Марыя, Соф’я, Алена, Ганна і Фядора.
• Павел Аляксандравіч Гальшанскі (?-1555) — сын Аляксандра Юр’евіча, кашталяна віленскага і Соф’і з Хожава. У 1504—1507 гадах вучыўся ў Кракаўскім універсітэце. З 1507 года каталіцкі біскуп у Луцку, з 1536 — біскуп віленскі, з 1527 — староста Пінскі. Уладальнік багатых маёнткаў. Пераследваў прыхільнікаў Рэфармацыі.
• Януш Юр’евіч Гальшанскі-Дубровіцкі (пам. 1549) — сын Юрыя Іванавіча, князь Дубровіцкі і Гальшанскі (1536—1549), вялікі стольнік літоўскі (1540), ваявода кіеўскі (1542—1544) і троцкі (1544 — 1549). Быў жанаты з княгіняй Эльжбетай Мікалаеўнай Радзівіл.
• Сямён Юр’евіч Гальшанскі (каля 1515—1556) — сын Юрыя Іванавіча, князь Дубровіцкі і Гальшанскі (1549—1556), вялікі стольнік літоўскі (1555). Быў жанаты з Ганнай Юр'еўнай Радзівіл (пам. 1558). Апошні мужчынскі прадстаўнік роду Гальшанскіх.

Літаратура

• Славянская энциклопедия // Автор-составитель В. В. Богуславский. — T .2. — М., 2002.
• Ochmanski J. Biskupstvo wilenskie w sredniowieczu. — Poznan, 1972.
• Tegowski J. Przodkowie Zofii Holszańskiej, czwartej żony Władysława Jagiełły // Genealogia. Studia i materiały historyczne. 8, 1996.
• Wolff J. Kniaziowie litewsko-ruscy od końca czternastego wieku. — Warszawa, 1895. S. 94-115;
• Pułaski K. Ks. Holsyańscy. Kraków, 1887;
• Насевіч В. Гальшанскія // ЭВКЛ. Т. 1. С. 491—493.
• Полное собрание русских летописей. Т. 32. М., 1975;
• Полное собрание русских летописей. Т. 35. М., 1980.

Спасылкі

• Гольшанские // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.
• Генеалогическая таблица на сайте Владимира Соловьева (руск.)
• Gajl T.: Polish Armorial Middle Ages to 20th Century.