Рыгор Пятровіч Піўтарак

Рыго́р Пятро́віч Піўтара́к (нар. 14 чэрвеня 1935, в. Карыцішча, цяпер Недрыгайлаўскі раён Сумскай вобл., Украіна) — украінскі мовазнаўца, доктар філалагічных навук (1990), прафесар (1992), акадэмік НАН Украіны (2009; член-карэспандэнт 1997). Аўтар больш за 250 прац па гісторыі і дыялекталогіі ўсходнеславянскіх моў, этнагенезу ўсходніх славян. Абгрунтаваў цэласную тэорыю паходжання ўкраінскай, беларускай і рускай моў. Складальнік і рэдактар шэрага фундаментальных слоўнікаў.

Рыгор Пятровіч Піўтарак
Дата нараджэння	14 чэрвеня 1935(1935-06-14) (88 гадоў)
Месца нараджэння	Карытышчэ, Нэдрыгайліўскі раён, УССР, СССР
Грамадзянства	СССР  Украіна
Род дзейнасці	мовазнавец, філолаг, славіст, перакладчык, рэдактар, выкладчык універсітэта
Навуковая сфера	філалогія, мовазнаўства, лексікаграфія, этымалогія, дыялекталогія, славістыка, перакладніцтва[d] і рэдагаванне[d]
Месца працы	Potebnia Institute of Linguistics[d]
Навуковая ступень	доктар філалагічных навук
Альма-матар	Палтаўскі нацыянальны педагагічны ўніверсітэт імя У. Г. Караленкі
Член у	Нацыянальная акадэмія навук Украіны
Узнагароды

Украінец. Скончыў Палтаўскі педагагічны інстытут імя У. Г. Караленкі. Працуе ў Інстытуце мовазнаўства імя А. А. Патабні НАН Украіны. Заснавальнік і старшыня Украінскай асацыяцыі беларусістаў (з 1991), намеснік старшыні Міжнароднай асацыяцыі беларусістаў. Жыве ў Кіеве. Сферы навуковых зацікаўленняў: паходжанне і гісторыя ўсходнеславянскіх моў, гістарычная дыялекталогія, этымалогія, гісторыя беларускай літаратурнай мовы, гісторыя ўкраінскай літаратурнай мовы, гістарычная граматыка, славянская лексікалогія і лексікаграфія.

Навуковая дзейнасць

Р. П. Піўтарак грунтоўна даследаваў гісторыю інфінітыва ва ўсходнеславянскіх мовах. Адзін са складальнікаў сямітомнага «Этымалагічнага слоўніка ўкраінскай мовы» (выдаецца з 1982), які выяўляе генетычныя сувязі ўкраінскай літаратурнай і дыялектнай лексікі ХIХ-ХХ стагоддзяў на славянскім і індаеўрапейскім фоне. Актыўна вывучае ўкраінска-беларускія моўныя і літаратурныя сувязі. Складальнік (разам з А. І. Скапненкам) і рэдактар акадэмічнага «Беларуска-ўкраінскага слоўніка» (2006). Гэта выданне падае ўкраінскія эквіваленты да агульнаўжывальнай лексікі сучаснай беларускай літаратурнай мовы, а таксама да найбольш распаўсюджаных у беларускай літаратуры гутарковых слоў, архаізмаў і дыялектызмаў, вядомых беларускіх фразеалагізмаў і г. д. Слоўнік прызваны задаволіць самыя вострыя практычныя патрэбы карыстальнікаў пры перакладзе розных тэкстаў з беларускай мовы на ўкраінскую. Удзельнік многіх украінскіх і міжнародных канферэнцый, нарад, кангрэсаў.

Тэорыя паходжання ўсходнеславянскіх моў

На аснове комплекснага падыходу — вывучэння шматлікіх моўных (гістарычная фанетыка, гістарычная дыялекталогія, пісьмовыя помнікі) і пазамоўных (гісторыя, археалогія, антрапалогія, этнаграфія, фалькларыстыка) крыніц — абгрунтаваў уласную канцэпцыю ўсходнеславянскага глотагенезу. Паказаў, што галоўныя фанетычныя асаблівасці, якімі адрозніваюцца ўкраінская, беларуская і руская мовы, у XII—XIII стагоддзях у асноўным ужо склаліся. Усе тры мовы ўзніклі не з агульнай старажытнарускай мовы, а з прычыны перагрупоўкі шасці старажытнарускіх дыялектных масіваў у новыя арэалы. Р. П. Піўтарак абвяргае міф аб тым, быццам украінцы, беларусы і рускія паходзяць з адзінай старажытнарускай народнасці. Вучоны даказвае, што Кіеўская Русь першапачаткова фарміравалася як ранняя ўкраінская дзяржава. Яе дзяржаваўтваральным і аб’яднальным этнасам сталі паўднёвыя русіны, г. зн. праўкраінцы. Пазней у яе склад увайшлі і іншыя плямёны — тыя, з якіх пасля сфарміраваліся беларусы і рускія.

Адзнакі і ўзнагароды

Лаўрэат Прэміі імя І. Я. Франко НАН Украіны (1995), Прэміі прэзідэнтаў акадэмій навук Украіны, Беларусі і Малдовы (2003), Прэміі імя А. А. Патабні НАН Украіны (2010).

Асноўныя публікацыі

Манаграфіі

• Морфологія інфінітива в східнослов’янських мовах: (Пор.-істор. нарис). — К.: Наук. думка, 1974. — 144 с.
• Историческая типология славянских языков: Фонетика, словообразование, лексика и фразеология / Под ред. А. С. Мельничука. — К.: Наук. думка, 1986. — 288 с. (автор розділу «Глагол»).
• Формування і діалектна диференціація давньоруської мови: (Істор.-фонет. нарис). — К.: Наук. думка, 1988. — 280 с.
• Культура української мови: Довідник / За ред. В. М. Русанівського. — К.: Либідь, 1990. — 304 с. (автор розділу «З історії власних імен»).
• Українці: звідки ми і наша мова. — К.: Наук. думка, 1993. — 200 с.
• Нариси білорусько-українських літературних зв’язків: Культурно-історичні та літературознавчі аспекти проблеми. — К., 2003. — 413 с. (автор вступної статті, перекладач).
• Походження українців, росіян, білорусів та їхніх мов: Міфи і правда про трьох братів слов’янських зі «спільної колиски». — К.: Академія, 2001. — 152 с. (2-ге вид., доп. — К.: Арістей, 2004. — 180 с.).
• Інститут мовознавства ім. О. О. Потебні НАН України -75. 1930—2005: Матеріали до історії / Ред. кол. В. Г. Скляренко (відп. ред.) та ін. — К.: Довіра, 2005. — 565 с. (співавтор розділу «Славістичні студії»).

Слоўнікі, энцыклапедыі

• Етимологічний словник української мови: У 7 т. / Редкол.: О. С. Мельничук (голов. ред.) та ін. — Т. 1-5. — К.: Наук. думка, 1982—2006 (автор понад 3500 статей, член редкол.).
• Українська мова: Енциклопедія. — К.: Вид-во «Укр. енциклопедія» ім. М. П. Бажана, 2000 (2-ге вид. — 2004, 3-тє вид. — 2007) — автор 70 статей, член редкол.
• Фразеологія перекладів Миколи Лукаша: Словник-довідник / Уклад.: О. І. Скопненко, Т. В. Цимбалюк. — К. : Довіра, 2002. — 735 с. (відп. ред.).
• Російсько-український словник-довідник: Близько 45000 слів / Уклад.: О. І. Скопненко, Т. В. Цимбалюк. — К. : Довіра, 2002. — 632 с. (відп. ред.).
• Сучасний словник іншомовних слів: Близько 20 тисяч слів і словосполучень / Уклад.: О. І. Скопненко, Т. В. Цимбалюк. — К. : Довіра, 2006. — 790 с. (відп. ред.).
• Білорусько-український словник. — К.: Довіра, 2006. — 723 с. (співукладач, відп. ред.).
• Український орфографічний словник / Редкол.: В. Г. Скляренко (голова) та ін. — 9-е вид., перероб. і доп. — К.: Довіра, 2009. — 1011 с. (член редкол.)

Падручнікі

• Білоруська мова. — К.: Либідь, 1997. — 240 с.

Артыкулы

• До питання про українсько-білоруську мовну взаємодію донаціонального періоду: (Досягнення, завдання і перспективи досліджень) // Мовознавство. — 1978. — № 3. — С. 31-40.
• Праслов’янська епоха у світлі сучасних наукових даних // Мовознавство. — 1982. — № 2. — С. 32-42.
• Виникнення писемності у східних слов’ян за сучасними науковими даними // Мовознавство. — 1984. — № 6. — С. 9-21.
• Агульныя і своеасаблівыя беларуска-ўкраінскія дыялектныя рысы // Весці АН БССР: Сер. грамад. навук. — 1987. — № 3. — С. 115—120.
• Діалектна диференціація української мови у світлі етно- і глотогенезу східних слов’ян // Мовознавство. — 1988. — № 2. — С. 64-69.
• Рання писемність східних слов’ян у контексті слов’янських культур другої половини І тисячоліття н. е. // Слов’янське мовознавство. Х Міжнародний з’їзд славістів (Софія, вересень 1988 р.): Доповіді. — К.: Наук. думка, 1988. — С. 214—232.
• Актуальні проблеми реконструкції давньоруських діалектних ареалів // Мовознавство. — 1989 — № 1. — С. 38-46.
• Діалектна ситуація в Київський Русі // Мовознавство. — 1993. — № 2. — С. 6-13.
• Походження українського народу та української мови // Вісник НАН України. — 1996. — № 9-10. — С. 16-21.
• Мовна ситуація в Київській Русі та її вплив на давньоруську периферію // Мовознавство. — 1997. — № 4/5. — С. 3-10.
• Вытокі беларускай мовы: новая канцэпцыя. Да праблемы «Беларусь паміж Украінай і Расіяй» // Беларусіка — Albaruthenika-6. — Мінск, 1997. — С. 329—334.
• Занепад зредукованих Ъ, Ь і його вплив на формування фонологічних систем слов’янських мов // Мовознавство. — 1998. — № 2-3. — C. 3-14.
• Державна мова у Великому князівстві Литовському і проблема розмежування українських та білоруських пам’яток // Мовознавство. — 2005. — № 3-4. — С. 80-84.
• Українська, білоруська, російська: Три мови — три історії // VІ Міжнародний конгрес україністів (Донецьк, 26 черв. — 1 лип. 2005 р.): Доповіді та повідомлення. — Кн. 5: Мовознавство. — К., 2007. — С. 521—529.
• Українсько-південнослов’янські лексичні паралелі як джерело реконструкції ранньої історії слов’янських племен // Мовознавство. — 2008. — № 2-3. — С. 13-23.
• Деякі методологічні проблеми дослідження етно- і глотогенезу східних слов’ян на сучасному етапі // Мовознавство. — 2010. — № 2-3. — С. 8-29.

Літаратура

• Григорій Петрович Півторак: Біобібліографія до 75-річчя / Упорядник і автор біографічного нарису П. О. Селігей. — К.: Видавничий дім Дмитра Бураго, 2010. — 128 с.
• Григорію Петровичу Півторакові — 75 років // Мовознавство. — 2010. — № 2-3.
• Запрудскі С. Залатая пара жыцця: Рыгору Піўтораку — 70 гадоў // Голас Радзімы. — 2005. — 23 чэрв. — С. 5.
• Слов’янські два крила (З нагоди 75-річчя від дня народження Григорія Петровича Півторака) // Вісник Національної академії наук України. — 2010. — № 6.

Спасылкі

• Етимологічний словник української мови (фармат djvu)
• Формування і діалектна диференціація давньоруської мови: (Істор.-фонет. нарис) (фармат djvu)
• Походження українців, росіян, білорусів та їхніх мов: Міфи і правда про трьох братів слов’янських зі «спільної колиски» Архівавана 22 мая 2011. (электронны варыянт манаграфіі)
• Мовні питання простих людей зазвичай мало цікавлять Архівавана 15 кастрычніка 2013. (інтэрв’ю з акад. НАН Украіны Р. П. Піўтараком)
• Рыгор Піўтарак — намеснік старшыні Міжнароднай асацыяцыі беларусістаў Архівавана 25 жніўня 2011.