Рыльск

Рыльск (руск.: Рыльск) — горад (з 1779 года) у Расіі, адміністрацыйны цэнтр Рыльскага раёна Курскай вобласці. Насельніцтва 17,2 тыс. чалавек (2006). Заснаваны ў 1152 годзе.

Горад Рыльск руск.: Рыльск Герб Сцяг Краіна Расія Каардынаты 51°34′00″ пн. ш. 34°41′00″ у. д. Першая згадка 1152 Горад з 1779 Плошча 17 км² Вышыня цэнтра 160 м Насельніцтва ▼14 843 чал. (2024) Часавы пояс UTC+03:00 Тэлефонны код 47152 Паштовыя індэксы 307370 Афіцыйны сайт admrylsk46.ru Рыльск на карце Расіі

Медыяфайлы на Вікісховішчы

Геаграфія

Горад размешчаны ля ракі Сейм (прыток Дзясны), за 124 км ад Курска. Цэнтр го­рада з рэгу­ляр­най прамавугольнай пла­ніроўкай знаходзіцца на пра­вым бе­разе ракі.

Назва

Назва горада меркавана паходзіць ад рэчкі Рыла.

Паводле адной з версій, горад абавязаны сваёй назвай Іаану Рыльскаму. Сам праваслаўны святы жыў у Балгарыі, там, дзе знаходзяцца Рыльскія горы (балг. bg:Рила), рака Рыла і гарадок з такой жа назвай. Ужо пасля яго смерці балгарскія манахі былі вымушаныя збегчы з краіны, з сабою яны ўзялі часціцу мошчаў святога — дзясніцу (правую руку). У Курскай вобласці яны заснавалі манастыр — Рыльскі — у гонар святога Іаана Рыльскага. Так з’явіўся і горад Рыльск.

Гісторыя

Горад сфарміраваўся ў кан. X — пач. XI стст. пасля на землях севяран. Упершыню Рыльск згадваецца ў 1152 г. у Іпацьеўскім летапісе. Уваходзіў у склад Ноўгарад-Северскага княства. Дзяцінец XI—XIII стст. размяшчаўся на гарадзішчы (упершыню заселена ў раннім жалезным веку), які знаходзіцца ў цэнтры сучаснага горада, пры ўпадзенні р. Дублянка ў р. Сейм. На гарадзішчы вывучаны пабудовы і пахаванне хазарскай дзяўчыны-ваяра, маюцца сляды храмавага будаўніцтва кан. XII — пач. XIII стст. З поўдня да дзядзінца прымыкаў Верхні пасад, з захаду (правы бераг р. Дублянка) — Ніжні пасад.

З 1180 года цэнтр Рыльскага княства. Імаверна, у 1239 годзе спустошаны падчас мангола-татарскага нашэсця, але неўзабаве адноўлены. У 1350-60-х гадах Рыльскае княства перайшло пад уладу Вялікага Княства Літоўскага. У 1500 годзе захоплены ноўгарад-северскім князем Васілём Іванавічам Шэмячычам, які перайшоў у тым жа годзе на службу да вялікага князя маскоўскага Івана III Васільевіча (уваходжанне Рыльска ў склад Рускай дзяржавы замацавана Маскоўскім перамір’ем 1503). У кан. XV — пач. XVI стст. узмоцнены земляныя ўмацаванні горада. У 1502 Рыльск вытрымаў напад хана Вялікай Арды Шэйх-Ахмеда, у 1515 крымскіх татараў. У XVI ст. уваходзіў у сістэму гарадоў-крэпасцяў на паўднёвых межах Рускай дзяржавы, якія прыкрывалі яго ад нападаў крымскіх татараў. У кан. XVI ст. збудаваны драўляны астрог.

У Смутны час у 1604 годзе Рыльск без бою здаўся Ілжэдзмітрыю I, адзін з цэнтраў паўстання Балотнікава (1606—1607), у 1613 і 1618 вытрымаў напады польска-літоўскіх войск, зімой 1614/15 — нагайцаў.

Паводле Дэулінскага перамір’я 1618 года застаўся ў складзе Рускай дзяржавы. У 1620 адноўлена крэпасць. У сярэдзіне — 2-й пал. XVII ст. апорны пункт кантактаў з левабярэжная Украінай. З XVII ст. буйны цэнтр гандлю, з XVIII ст. праходзілі 2 штогадовыя кірмашы. Павятовы горад Кіеўскай губерні (1708-19), Сеўскай правінцыі Кіеўскай (1719-27) і Белгародскай (1727-79) губерняў, Курскай губерні (1779—1928, да 1796 — Курскае намесніцтва). У 1894 адкрыты рух па чыгуначнай лініі Коранева — Рыльск.

Савецкая ўлада ўстаноўлена ў студзені 1918 года. З красавіка па лістапад 1918 г. быў акупаваны германскімі войскамі, затым пад кантролем РСЧА, з 28 жніўня па 22 лістапада 1919 года — Добраахвотніцкай арміі Узброеных сіл Поўдня Расіі, 22 лістапада 1919 года зноў заняты часткамі РСЧА. Раённы цэнтр Льгоўскай акругі Цэнтральначарназёмнай вобласці (1928-30), Цэнтральначарназёмнай вобласці (1930-34), з 1934 Курскай вобласці.

У Вялікую Айчынную вайну акупаваны германскімі войскамі 5 кастрычніка 1941 года. Вызвалены часткамі Чырвонай Арміі 31 жніўня 1943 года, у час Чарнігаўска-Прыпяцкай наступальнай аперацыі.

Насельніцтва

Год Колькасць 1856 7 200 1862 8 200 1897 11 549 1913 14 600 1914 14 690 1923 11 032 1926 10 737 1931 10 100 1939 12 401 Год Колькасць 1959 12 653 1967 16 000 1970 16 398 1979 18 318 1989 19 472 1992 18 800 2000 19 400 2001 19 400 2002 17 603 Год Колькасць 2003 17 600 2005 17 400 2006 17 200 2009 17 379 2010 15 671 2011 15 700 2012 15 865 2013 16 110 2014 16 163 Год Колькасць 2015 16 221 2016 16 242 2017 16 319 2018 16 147 2019 16 014 2020 16 005 2021 15 069 2023 15 049 2024 14 843

Славутасці

• Ус­пен­скі сабо­р (1800-я гг. — 1811).
• Пакроўская царква (1822).
• Уз­нясен­ская царква (1866).

Вядомыя асобы

• Леанід Андрэевіч Башкіраў (1930—2020) — хімік, доктар хімічных навук (1973), прафесар (1987).
• Аляксандр Ігнатавіч Рэзнікаў (1897—1971) — вучоны-інфенкцыяніст, доктар медыцынскіх навук.