Семіцкія мовы
Семіцкія мовы — група моў, адна з галін афразійскай, ці семіта-хаміцкай, макрасям'і моў, распаўсюджаных на Блізкім Усходзе, у Паўночнай Афрыцы і ва Усходняй Афрыцы[1], якая аб'ядноўвае некалькі буйных моўных сямей, звязаных адносінамі аддаленага сваяцтва.
Семіцкая | |
---|---|
Таксон | сям'я |
Арэал | Блізкі Усход, Паўночная Афрыка, Паўночна-Усходняя Афрыка, Мальта |
Класіфікацыя | |
Катэгорыя | Мовы Еўразіі, Мовы Афрыкі |
Настратычныя мовы (гіпотэза)
|
|
Склад | |
Заходнесеміцкія мовы, Усходнесеміцкія мовы, Паўднёвасеміцкія мовы | |
Коды моўнай групы | |
ДАСТ 7.75–97 | сем 593 |
ISO 639-2 | sem |
ISO 639-5 | sem |
З сучасных семіцкіх моў найбольш шырока распаўсюджаны
- арабская мова (родная для прыблізна 240 млн чалавек[2][3], агульная колькасць носьбітаў складае каля 300 млн чалавек), следам за ім па колькасці носьбітаў ідуць
- амхарская (25 млн),
- тыгрынья (9 млн)
- іўрыт (8 млн)
- асірыйская новаарамейская (1-2 млн)
- мальтыйская мова (371900)
Паходжанне і ўзрост
правіцьНа семіцкіх мовах на працягу тысячагоддзяў размаўляе насельніцтва Блізкага Усходу.
Да сям'і семіцкіх моў адносяцца мовы:
- фінікійская (выкарыстоўваўся жыхарамі сучаснага Лівана ў II—I тысячагоддзях да н.э.)
- асірыйская і вавілонская (абедзве мовы былі распаўсюджаны на тэрыторыі сучаснага Ірака ў III—I тыс. да н.э.)
- арамейская (была гутарковай на тэрыторыі сучаснай Сірыі, Месапатаміі у пачатку I тыс. н.э.)
- арабская
- іўрыт
- новаасірыйская
- мальтыйская мова
Гісторыя
правіцьПаводле распаўсюджанай гіпотэзы, продкі носьбітаў протасеміцкай мовы прыйшлі ў Пярэднюю Азію з Афрыкі, дзе знаходзілася прарадзіма афразійскіх моў. Паводле меркавання семітолага Ю. Зарынса, семіцкія мовы ўзніклі на тэрыторыі качавога пастухоўскага комплексу ў Аравіі, які з'явіўся ў перыяд асушвання клімату ў канцы дакерамічнага неаліту на старажытным Блізкім Усходзе (Глабальнае пахаладанне 6200 года да н.э.).
На працягу некалькіх тысячагоддзяў семіцкія плямёны неаднаразова здзяйснялі міграцыі на поўнач, асімілюючы насельніцтва іншых абласцей. У III тысячагоддзі да н.э. семіцкія плямёны занялі Месапатамію і, магчыма, засялялі вобласці, якія адпавядаюць тэрыторыі цяперашняй Сірыі. Адзін з найбольш шырока распаўсюджаных дыялектаў протасеміцкай мовы стаў звацца акадскай мовай (па геаграфічнай назве сталіцы Саргонаўскай імперыі (2350—2170 да н.э.). Элементы акадскай мовы пранікалі ў шумерскую. У другім тысячагоддзі да н.э. і Асірыя і Вавілон шырока выкарыстоўвалі акадскую мову[4][5]. Носьбіты гэтай мовы выкарыстоўвалі клінапіс, атрыманы ў спадчыну ад шумераў.
Пазней ролю «лінгва франка» ва ўсім рэгіёне Блізкага Усходу выконвала арамейская мова. Асабліва ўзмацняецца становішча арамейскай мовы ў эпоху кіравання Ахеменідаў (VII стагоддзе да н.э. — IV стагоддзе да н.э.), пры якіх яна становіцца афіцыйнай мовай імперыі.
Паводле Бібліі народы, якія размаўлялі на семіцкіх мовах паходзілі ад Сіма, сына Ноя.
Класіфікацыя
правіць- Усходнесеміцкія мовы †
- Заходнесеміцкія мовы
- Цэнтральнасеміцкія мовы
- Паўночназаходнесеміцкія мовы
- Аравійскія мовы
- Паўночнааравійскія мовы
- Цэнтральнааравійскі арэал (= арабская мова)
- Паўднёвааравійскія эпіграфічныя (сайхадскія) мовы †
- Сучасныя паўднёвааравійскія мовы
- Эфіасеміцкія мовы
- Цэнтральнасеміцкія мовы
Лінгвістычная характарыстыка
правіцьФанетыка
правіцьДля фанетычнага ладу семіцкіх моў характэрны наступныя асаблівасці:
- тры рады (серыі) зычных (звонкія, глухія і эмфатычныя)
- абмежаваная колькасць галосных і іх падпарадкаваная роля
- развітая сістэма гартанных зычных
Марфалогія і лексіка
правіць- трохзычны корань са зменлівым галосным складам
- наяўнасць двух родаў (мужчынскі і жаночы)
- наяўнасць адмысловага — спалучанага — стану ў імёнаў (гл. ізафет, ідафа)
- у старажытнасці дзеяслоўная сістэма складалася з перфекта-імперфекта; пазней перфект быў пераасэнсаваны, як правіла, як мінулы час, імперфект — як будучы (напр. іўрыт) ці цяперашні (напрыклад, у арабскай) час
- сістэма дзеяслоўных парод і словаўтваральных мадэлей
- агульная сістэма займенных суфіксаў
- агульны слоўнікавы запас, які ахоплівае велізарную колькасць (парадку 20 тысяч) слоў самых розных сфер ужывання.
Гл. таксама
правіцьЗноскі
правіць- ↑ [1] Лингвистический энциклопедический словарь. — М., 1990. — С. 442—443
- ↑ Даныя лінгвістычнай энцыклапедыі Ethnologue (1999 год)
- ↑ Сайт універсітэта Лаваль (2010 год) Архівавана 26 лютага 2013.
- ↑ Культура Асірыі
- ↑ Асірыйцы. Марш нязломных. Архівавана 12 красавіка 2010.
Літаратура
правіць- Дьяконов И. М. Семитские языки // Лингвистический энциклопедический словарь. — М.: Сов. энциклопедия, 1990. — С. 442—443. — ISBN 5-85270-031-2.
- Старинин В. П. Структура семитского слова: Прерывистые морфемы. — М.: Изд-во восточной литературы, 1963. — 116 с.
Спасылкі
правіць- Семіцкія мовы на сайце Семіталогія Архівавана 24 мая 2012.