Скідалька
Скі́далька, Скі́даліца, Скідаля́нка, Скі́дзелька[1], Скідзяліца[1], Скідзялянка[1] — рака ў Беларусі, у Мастоўскім і Гродзенскім раёнах Гродзенскай вобласці Беларусі, левы прыток ракі Котра (басейн Нёмана).
| Скідалька | |
|---|---|
| Характарыстыка | |
| Даўжыня | 28 км |
| Басейн | 450 км² |
| Вадацёк | |
| Выток | |
| • Каардынаты | 53°28′42″ пн. ш. 24°31′00″ у. д.HGЯO |
| Вусце | Котра |
| • Каардынаты | 53°36′33″ пн. ш. 24°13′02″ у. д.HGЯO |
| Ухіл ракі | 1,4 м/км |
| Размяшчэнне | |
| Водная сістэма | Котра → Нёман → Балтыйскае мора |
| Краіна | |
| Рэгіён | Гродзенская вобласць |
| Раёны | Мастоўскі раён, Гродзенскі раён |
   |
|
 выток вусце |
|
|
— выток, — вусце |
|
Назва правіць
Рачная назва балцкага (літоўскага ці яцвяжскага) паходжання. Адпачатная балцкая форма — *Skidela.
Той жа корань Skid- у літоўскім гідроніме Skid-upys[2].
Звязана з літоўскім skidyti, skisti «разыходзіцца ў бакі; абтрэпвацца», kidyti, kedyti, kedėti «абтрэпвацца, ірвацца». Далей да гнязда слоў ад сінанімічных каранёў *kēd- / *kēt-. Водныя назвы, утвораныя ад гэтых каранёў, пазначалі або азёры з «ірванай» берагавой лініяй (з мноствам заток, што ўразаюцца ў сушу), або рэкі з цячэннем, якое на адносна абмежаваным участку свайго шляху рэзка мяняе кірунак[3]. Далей да індаеўрапейскага *(s)k(h)ed- «расколваць, раскідаць»[4].
Корань пашыраны пашыральнікам -el-, які таксама ў назве нёманскай ракі Зецела (Zietela > Дзятлаўка) паблізу ад *Скідзелы. Назва Зецела другасная, ад яцвяжскай назвы возера *Zeitō[5]. Пашыральнік -el- таксама ў назве ракі Дрысела на Павоччы (каля Разані), у якой корань той жа, што і ў назве дзвінскай Дрысы.
Значэнне рачных назваў з коранем Skid- можна перадаць як «Шчаціністая (рака)» (у канфігурацыйным сэнсе).
Вядомыя і балцкія гідронімы, утвораныя ад каранёў з процілеглай семантыкай «сціскання» (Жлобін, Горадзен, Гамея). Возера з такой назвай будзе, наадварот, мець роўную, «гладкую» берагавую лінію.
У «яцвяжскім» гідранімічным арэале на поўдні ад Нёмана налічваецца цэлы шэраг бессуфіксальна ўтвораных рачных назваў з сугучным пачаткам асноў Sk- і падобнай структурай гукаскладу: Скупа, *Skiba (> Шчыба), *Skara (> Шчара). Меркавана яцвяжскія, яны, аднак, вытлумачваюцца па-рознаму.
Гідраграфія правіць
Даўжыня 28 км, 20 км з іх у Мастоўскім раёне[6]. Плошча вадазбору 450 км². Сярэдні нахіл воднай паверхні 1,4 ‰.
Пачынаецца за 5 км на паўночны ўсход ад вёскі Заполле Мастоўскага раёна, упадае ў Котру за 0,6 км на паўночны захад ад вёскі Некрашы Гродзенскага раёна.
Прытокі: рака Спушанка і меліярацыйныя каналы. Рэчышча на працягу 22,5 км (ад вытоку да вусця ракі Спушанка ў межах горада Скідзель) каналізаванае.
Заўвагі правіць
- ↑ а б в БелЭн 2002.
- ↑ A. Vanagas. Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas. — Vilnius, 1981. — С. 303.
- ↑ В. Н. Топоров. Из индоевропейской этимологии III (1-3) // Исследования по этимологии и семантике. Т. 2: Индоевропейские языки и индоевропеистика. Кн. 1. Москва, 2006. С. 106—107, 119.
- ↑ J. Pokorny. Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bern / München 1959 / 1969. C. 918—919.
- ↑ А. П. Непокупный. Лингвогеографические связи литовских и белорусских форм названий г. Дятлово и его окрестностей // Балто-славянские исследования. М., 1974. С. 153, 155.
- ↑ Агульная характарыстыка рачной сеткі Гродзенскай вобласці // Даведнік «Водныя аб’екты Рэспублікі Беларусь» (руск.)
Літаратура правіць
- Блакітная кніга Беларусі : Энцыклапедыя / рэдкал.: Н. А. Дзісько і інш. — Мн.: БелЭн, 1994. — 415 с. — 10 000 экз. — ISBN 5-85700-133-1.
- Скідзелька, Скідзяліца, Скідзялянка // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 14: Рэле — Слаявіна / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 14. — С. 454. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0238-5 (т. 14).