Слонімскае ўзвышша
Слонімскае ўзвышша — частка паўднёва-заходняга адгалінавання Беларускай грады, фізіка-геаграфічны і геамарфалагічны раён на захадзе Беларусі.
.svg)
Займае заходнюю частку Слнімскага, усходнюю — Зэльвенскага, паўночную — Івацэвіцкага раёнаў. Мяжуе з Верхнянёманскай нізінай на поўначы, Ваўкавыскім узвышшам на захадзе і Навагрудскім узвышшам на ўсходзе, Баранавіцкай і Косаўскай раўнінамі на поўдні. Ад прылеглых узвышшаў аддзелена далінамі рэк Зальвянка і Шчара. Найбольшая вышыня 228 м. Плошча каля 2 тыс. км², працягнулася з паўночнага захаду на паўднёвы ўсход на 65 км, з паўднёвага захаду на паўночны ўсход на 42 км.
Геалогія
правіцьУ тэктанічных адносінах прымеркавана да Цэнтральнабеларускага масіву Беларускай антэклізы. У рэльефе фундамента выдзяляюцца прыўзнятыя Слонімскі купал і Зэльвенская брахіантыкліналь з абсалютнымі адзнакамі каля 30 м вышэй узроўню мора паблізу Слоніма. У паўднёвым напрамку паверхня фундамента пагружаецца на глыбіню да −180 м у раёне Косава.
Найбольшыя магутнасці платформавага чахла (300—350 м) прымеркаваны да паўднёвага і заходняга схілаў Беларускай антэклізы найменшыя (150 м) — да купалападобных падняццяў. Платформавы чахол складзены з тоўшчы вендскага комплексу верхняга пратэразою (вулканічныя туфы і туфіты, пясчаныя і пясчана-гліністыя адклады), сенаман-каньякскага яруса мелавой сістэмы (пясчана-мергельна-мелавыя адклады), пясчана-гліністых утварэнняў палеагену і неагену.
Верхняя частка карэнных парод моцна парэзана, што выклікана ў асноўным уздзеяннем ледавікоў. Трапляюцца ледавіковыя лагчыны з адзнакамі днішча да −20 м. Найбольш буйная выцягнута ад Зэльвы на Слонім і далей уздоўж Шчары. У антрапагенавай тоўшчы (магутнасць да 160 м) выдзелена 4 гарызонты (беларускі, бярэзінскі, дняпроўскі, сожскі) марэнных супескаў і суглінкаў, падзеленых водна-ледавіковымі і міжледавіковымі ўтварэннямі. На поўначы яны ляжаць непасрэдна на паверхні крышталічных парод фундамента.
Істотны ўплыў на фарміраванне Слонімскага ўзвышша аказала дняпроўскае зледзяненне (перапрацоўка глыбокіх адорвеняў мелавых, палеагенавых і раннеантрапагенавых адкладаў). Рашаючае значэнне ў стварэнні сучаснага выгляду рэльефу мела сожскае зледзяненне. Краявыя ледавіковыя ўтварэнні фарміраваліся пад уздзеяннем Шчарскага і Зальвянскага ледавіковых языкоў. Пераважаюць акумулятыўна-напорныя грады з праяўленнем гляцыятэктонікі і адорвенямі карэнных парод. Позні ледавіковы рэльеф моцна перапрацаваны працэсамі эрозіі, дэнудацыі і ўкрыты перыгляцыяльнымі адкладамі паазерскага ледавіка. Важнае значэнне для сучаснай марфалогіі мела развіццё гідрасеткі ў познім антрапагене.
Рэльеф і гідраграфія
правіцьРэльеф тут буйнаўзгорысты і градава-ўзгорысты, падзелены глыбокімі далінамі рэк і далінамі сцёку ледавіковых вод, якія размешчаны ўздоўж Зальвянкі і Шчары. У цэнтры ўзвышша слабахвалістая, спадзістахвадістая або плоская нахіленая раўніна. Грады выцягнуты з паўночнага захаду на паўднёвы ўсход, сярод іх вылучаны Залацееўскі пояс град і Косаўская града. Рэльеф моцна тэхнагенна пераўтвораны.
У цэнтры заходзяцца павышэнні, самыя высокія ўчасткі зямной паверхні прадстаўлены краявымі комплексамі. Найбольшую плошчу яны займаюць паміж Зэльвай і Слонімам. Найвышэйшы пункт Слонімскага ўзвышша і Залацееўскіх град (228,5 м) знаходзіцца ў Зэльвенскім раёне на тэрыторыі Галынкаўскага сельсавета, на адлегласці 1,5 км на паўднёвы ўсход ад вёскі Старое Сяло, 1,7 км на паўднёвы захад ад вёскі Снежная, 1,9 км на паўночны захад ад вёскі Чырвонае Сяло, 3,3 км на паўночны ўсход ад вёскі Варонічы. Схілы пакатыя, на вяршыні размешчаны геадэзічны пункт. Каардынаты: 53° 09,856' N, 24° 57,683' E.
Градава-ўзгорысты рэльеф з адноснымі перавышэннямі 20–25 м прымеркаваны да глыбокіх рачных далін. Значныяые плошчы займае дробнаўзгорысты рэльеф марэннай раўніны з ваганнямі вышнь 8–10 м. На вышынях 160–170 м прасочваюцца ўчасткі плоскахвалістай паверхні. Разнастайнасць уносяць і комплексы камаў. Асобныя камавыя ўзгоркі дасягаюць вышыні 8–10 м. Краявыя марэнныя ўтварэнні ўздоўж далін асноўных рэк аконтурваюцца водна-ледавіковай раўнінай на вышынях 140–150 м.
Рачная сетка належыць да басейна Нёмана. На захадзе тэрыторыя дрэніруецца правымі прытокамі Зальвянкі — рэкамі Трасцянка, Акоўка; на поўлні і ўсходзе — левымі прытокамі Шчары — рэкамі Грыўда, Шэя, Валобрынка, Бяроза, Луконіца, Сіпа. Шырыня даліны Шчары дасягает 4 км. Акрамя абалоны, выдзяляюцца дзве надпоймавыя тэрасы на вышынях 5–6 м і 8–10 м над урэзам вады. Гушчыня расчлянення дасягае 0,5–0,6 км/км².
Між марэннымі градамі і ўзгоркамі ляжаць дэнудацыйныя лагчыны і забалочаныя паніжэнні, часам занятыя рэшткавымі азёрамі. У межах узвышша знаходзіцца возера Бяздоннае. Частка былых азёрных катлавін ператварылася ў нізінныя балоты.
Глебы і расліннасць
правіцьГлебы пераважна слаба- і сярэднеападзоленыя на водна-ледавіковых завалуненых супесках, часта лёгкіх і сярэдніх марэнных суглінках, у далінах рэк — поймавыя, па паніжэннях і лагчынах — намыўныя пераўвільготненыя ў рознай ступені.
Пад лесам каля 28 % паверхні. Лясы захаваліся асобнымі ўчасткамі каля вёсак Жыровічы, Сялявічы (Слонімскі раён), Чырвонае Сяло (Зэльвенскі раён). Найбольш пашыраны шыракаліста-яловыя лясы (шматярусныя кіслічныя і сніткавыя), ялова-грабавыя дубровы з ясенем і вязам, клёнам, ельнікі з дамешкамі дубу, грабу, ліпы, багатым падлескам. Больш бедныя глебы заняты хваёва-дубовымі арляковымі асацыяцыямі. Невялікімі ўчасткамі трапляюцца хвойнікі субаравых тыпаў з дамешкамі елкі і дубу, баравыя хвойнікі на пясчаных глебах, але яны больш частыя на схілах узвышша. На водападзелах сярод хваёвых лясоў участкі хвойнікаў сфагнавых. У выніку высечак на месцы ельнікаў і дуброў з’явіліся бярэзнікі і асіннікі.
Створаны Слонімскі біялагічны заказнік.
Літаратура
правіць- Фядзеня В. М., Неліповіч Дз. П. Слонімскае ўзвышша // Энцыклапедыя прыроды Беларусі. У 5-і т. Т. 4. Недалька — Стаўраліт / Рэдкал. І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ імя Петруся Броўкі, 1985. — С. 536. — 599 с., іл. — 10 000 экз.
- Фядзеня В. М. Слонімскае ўзвышша // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15. — С. 14. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0251-2 (т. 15).