Смерць Яна Хрысціцеля
Смерць Яна Хрысціцеля (таксама Адсячэнне галавы Яна Хрысціцеля) — падзея новазапаветняга апавядання, звязаная з забойствам пророка Яна Хрысціцеля. З’яўляецца адной з цэнтральных падзей у Евангеллях, запісана ў Матф. 14:1-12 і Марк. 6:14-30. Ірад Антыпа, уражаны танцам Саламеі, падчас піру даў слова сваёй падчарацы, што дасць ёй усё, чаго та б не пажадала, пават палову царства. Дзяўчына выйшла параіцца са сваёй маці Ірадыядай, а тая, маючы злосць на Яна Хрысціцеля, загадала прасіць галаву Яна Хрысціцеля. Цар не рашыўся парушыць слова і выканаў крывавы загад.
Падзея шырока святкуецца ў царкве: 29 жніўня ў каталіцкай царкве і 11 верасня ў праваслаўнай, а таксама ў народным славянскім календары.
Падзея шырока адлюстравана ў мастацтве, шматлікія вядомыя мастакі адлюстравалі смерць Яна Хрысціцеля ў сваіх творах.
Біблейскае апавяданне правіць
Сінаптычныя Евангеллі апавядаюць, што Ірад, які быў тэтрархам Галілеі пад сцягам Рымскай імперыі, заключыў ў турму Яна Хрысціцеля, таму што апошні выкрываў Ірада за развод з жонкай і незаконны шлюб з Ірадыядай, жонкай свайго брата Ірада Філіпа I. У дзень нараджэння Ірада, дачка Ірадыяды (якога Іосіф Флавій вызначае як Саламея) танцавала перад тэтрархам і яго гасцямі. Яе танец так дагадзіў Іраду, што падчас п’янкі ён абяцаў даць ёй усё, што б яна не пажадала, нават да паловы свайго царства. Калі дачка спытала ў маці, што яна павінна патрабаваць, Ірадыяда загадала прасіць галаву Яна Хрысціцеля на талерцы. Хоць Ірад быў здзіўлены і засмучоны просьбай, ён неахвотна згадзіўся і паслаў воінаў у турму, якія і выканалі загад.
Яўрэйскі гісторык Іосіф Флавій таксама распавядае ў сваіх Іудзейскіх старажытнасцях, што Ірад забіў Яна, заявіўшы, што ён зрабіў гэта таму, што вялікі ўплыў Яна быў над народам, што магло справакаваць паўстанне, таму Ірад палічыў за лепшае [паставіць] яго да смерці. Ірад таксама заяўляў, што многія іўдзеі верылі, што ваенная катастрофа, якая адбылася з Ірадам рукамі Арэты, бацькам яго ранейшай жонкі, была Божым пакараннем за яго няправедныя паводзіны.
Ні адна з крыніц не дае дакладную дату, калі адбылася гэтая падзея, верагодна, каля 28-29 н.э. Іосіф Флавій дадае, што смерць Яна Хрысціцеля адбылася ў крэпасці Махерон.
Народнае святкаванне правіць
Дзень адсячэння галавы Іаана Прадцечы сяляне лічылі пачаткам восені: «З Яна-паста мужык восень сустракае, баба сваё бабіна лета пачынае». Патрабавалася захаванне строгага паста і адмовы ад працы дзеля здароўя людзей і жывёлы. У гэты дзень сцерагліся хадзіць у лес, бо лічылі, што тады змеі сыходзяць на зіму ў свае норы, пад зямлю. ДЗень прызнаваўся адным з самых небяспечных святаў: дзіця, які нарадзіўся ў гэты дзень, будзе няшчасным, а атрыманая ў гэты дзень рана не загоіцца (паўднёва-славянскае павер’е). У той дзень тыдня, на які яно прыйшлося, цэлы год не пачыналі ніякіх важных спраў (ворыва, сяўбы, не выпраўляліся ў дарогу, не ладзілі вяселля).
Па народным павер’і, у дзень Усячэння нельга ставіць на стол нічога круглага: ні страў, ні талерак, таму што гэта нагадвала галава Яна Прадцечы, прынесеную на талерцы, а таксама ўжываць у ежу круглую садавіну ці гародніну (яблыкі, бульба, кавуны, лук, рэпу). Забаранялася браць у рукі нож, серп, касу, сякеру. Гародніна нельга было рэзаць, хлеб трэба было ламаць. Па беларускім павер’і, на працягу года адсечаная галава Іаана Хрысціцеля амаль прырастае да свайго месца, але толькі толькі людзі ў дзень адсячэння стануць рэзаць хлеб, галава зноў адпадае. Беларусы Віцебшчыны баяліся варыць бацвінне, верачы, што калі яна будзе чырвонага колеру («як кроў»), то на працягу года ў доме пральецца чыя-небудзь кроў. У беларускім Палессі існуе павер’е, што месяцовыя плямы — гэта галава Яна Хрысціцеля.
Адлюстраванне ў мастацтве правіць
Сцэны з падзеяў вакол смерці Яна Хрысціцеля былі надзвычай распаўсюджаныя ў мастацтве, першапачаткова часцей за ўсё ў невялікіх сцэн Прэдэлы, а затым у якасці прадмета для буйных самастойных работ. Падзея была аблюстравана ў творах:
- Банкет Ірада, Данатэла, 1427
- Саламея з галавой Яна Хрысціцеля, Тыцыян, каля 1515
- Саламея з галавой Яна Хрысціцеля, Караваджа, каля 1607-10
- Саламея з галавой Яна Хрысціцеля, Караваджа, каля 1609
- Адсячэнне галавы Яна Прадцечы, Караваджа, 1608
- Свята Ірада з Усячэннем галавы Яна Прадцечы, Барталамей Стробель, 1630-43 і іншыя.
Спасылкі правіць
На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Смерць Яна Хрысціцеля
