Спалета

Спале́та (італ.: Spoleto) — горад у Італіі ў правінцыі Перуджа, за 95 км на поўнач ад Рыма. Адзін з самых старажытных гарадоў Умбрыі. Размешчаны ў заходніх перадгор’ях Умбра-Маркскіх Апенін, на рацэ Мароджа. Вузел аўтамабільных дарог, чыгуначная станцыя. Найбліжэйшы міжнародны аэрапорт — у г. Перуджа (за 45 км на поўнач).

Спалета італ.: Spoleto Краіна  Італія Каардынаты 42°44′00″ пн. ш. 12°44′00″ у. д. Плошча 348,14 км² (9 кастрычніка 2011) Вышыня цэнтра 396 ± 1 м Насельніцтва ▼36 271 чал. (1 студзеня 2023) Часавы пояс UTC+1 і UTC+2 Тэлефонны код 0743 Паштовыя індэксы 06049 Аўтамабільны код PG Афіцыйны сайт comune.spoleto.pg.it (італ.) Спалета на карце Італіі

Медыяфайлы на Вікісховішчы

Гісторыя

Заснаваны ў 241 да н.э. як рымская калонія Спалецый (лац.: Spoletium) на месцы старажытнага паселішча умбраў. Калонія паспяхова супрацьстаяла нападу Ганібала. З IV стагоддзя нашай эры цэнтр біскупства. Знаходжанне на Фламініевай дарозе спрыяла росту значэння Спалета, асабліва у час Гоцкіх войнаў. У 545 годзе разбураны Тотылам, пасля горад аднавіў Нарсес.

Пасля заваявання лангабардамі з 570 года цэнтр герцагства Спалета. З 774 года пад намінальнай уладай караля франкаў. З XI стагоддзя герцагі спалецкія знаходзіліся ў васальнай залежнасці ад імператараў Свяшчэннай Рымскай імперыі. У 1155 годзе спалены Фрыдрыхам I Барбаросам. З XIII стагоддзя канчаткова ў складзе Папскай вобласці. Да 1354 года жыхары горада вагаліся паміж партыямі гвельфаў і гібелінаў.

Падчас напалеонаўскіх войнаў з 1809 года цэнтр Тразіменскага дэпартамента Французскай імперыі. Паводле рашэнняў Венскага кангрэса 1814—1815 гадоў вернуты ў склад папскіх уладанняў. 17 верасня 1860 года заняты п’емонцкімі войскамі, увайшоў у склад Сардзінскага каралеўства. З 1861 года ў Італьянскім каралеўстве.

Славутасці

Ад антычнасці дайшлі фрагменты гарадскіх умацаванняў (VI—I стст. да н.э.), мост Понтэ-Сангуінарыа (I ст. н.э.), арка Друза і Германіка (23 н.э.) на месцы форума, рымскі дом, фрагменты амфітэатра (абодва — I ст. н.э.) і інш. Раннехрысціянская базіліка Сан-Сальваторэ (IV—V стст., дапаўненні VIII ст.), уключана ў спіс Сусветнай спадчыны ў складзе лангабардскіх помнікаў у Італіі.

• 
  Мост Понтэ-Сангуінарыа
• 
  Рымскі амфітэатр
• 
  базіліка Сан-Сальваторэ
• 
  Арка Друза і Германіка

Ад сярэдневяковай забудовы захаваліся гарадская сцяна (1297), акведук Понтэ-дэле-Торы (XIII—XIV стст.), Палацца Камунале (XIII ст., перабудавана ў XVIII ст.), крэпасць Рока-Альбарнацыяна (1359 — каля 1370, арх. М. Гатапонэ; перабудоўвалася ў пачатку XIX ст.), а таксама шматлікія пабудовы ў раманскім стылі: сабор Санта-Марыя-Асунта (1067 — XVIII ст., мазаіка на фасадзе, 1207; порцік у стылі Адраджэння, XV ст., арх. А. Барочы, у інтэр’еры — роспісы Філіпа Ліпі, Пінтурык’я), цэрквы Сант-Эўфемія (X—XI стст.), Сан-Грэгорыа-Маджорэ (1079—1146), Сан-П’етра (XII—XVII стст., на схіле ўзгорка Мантэлука), Сан-Панцыяна (XII ст.), Сан-Паала (1234; у аснове — царква VI ст.) і інш. У стылі барока — свяцілішча Мадонна-дзі-Ларэта (1572—1662, арх. А. Ліпі).

• 
  Крэпасць Рока-Альбарнацыяна
• 
  Акведук Понтэ-дэле-Торы
• 
  Сант-Эўфемія
• 
  Сабор Санта-Марыя-Асунта
• 
  Сан-П’етра
• 
  Сан-Панцыяна
• 
  Сан-Грэгорыа-Маджорэ

Культура

Сярод навуковых устаноў — Акадэмія Спалета (1477; сучасная назва з 1901), Італьянскі цэнтр даследаванняў Высокага Сярэднявечча (1952), Лабараторыя навук пра Зямлю (1987), Інстытут прафесійна-тэхнічнай адукацыі (1998), Гарадская бібліятэка «Джазуэ Кардучы» (1861), Аддзел дзяржаўных архіваў (1950).

Музеі: Пінакатэка (1867), археалагічны музей (1985), музей тэкстылю і касцюма (1988), мастацкі музей «Карандэнтэ» (2000; былая Гарадская галерэя сучаснага мастацтва), Нацыянальны музей герцагства Спалета (2007), былая чыгунка Сполета — Норча (2011), епархіяльны музей.

Штогадовыя міжнародныя: «Фестываль двух светаў» (мастацтваў; з 1958; з 2011 штаб-кватэра — у Доме-музеі Дж. К. Меноці), тыдзень танца (у Спалета з 2003) і фестываль мастацтваў «Маці Умбрыя» (у пасёлку Бацана).

Эканоміка

Аснова гарадской эканомікі — турыстычны бізнес, галоўным чынам культурна-пазнавальны і падзейны. У Спалета штогод праходзяць міжнародны гастранамічны фестываль «Еўрапейскія зоркі густу» (з 2004) і міжнародная выстаўка вінаў (з 2005). Прадпрыемствы лёгкай (выпуск тканін, у т.л. абівачная; вышытых вырабаў і інш.), харчовай (аліўкавы алей — кампаніі «Monini», «Costa D’Oro», «Coricelli» і інш.; віны і інш.) прамысловасці і машынабудавання (абсталяванне для водазаборных і газавых свідравін); размяшчаюцца ў індустрыяльных зонах «Santo Chiodo» (на захад ад Спалета), «Madonna di Lugo» і «San Giacomo» (абедзве — на паўночны ўсход ад Спалета). Вырошчванне дэкаратыўных садовых раслін і кветак.

Літаратура

• Сполето // Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов. — М. : Большая Российская энциклопедия, 2004—2017.