Спаса-Праабражэнская царква з Барані

Спаса-Праабражэнская царква — праваслаўны храм у г. Барань (Аршанскі раён). Унікальны помнік драўлянага культавага дойлідства, вылучаецца сваімі незвычайнымі архітэктурнымі формамі. Аналагаў гэтай царквы не сустракаецца на тэрыторыі Беларусі. Толькі Спаса-Праабражэнская царква ў в. Смаляны (таксама Аршанскі раён) сваёй архітэктурай падобная да Баранскай царквы.

Праваслаўная царква
Спаса-Праабражэнская царква
53°49′36″ пн. ш. 27°22′41″ у. д.HGЯO
Краіна  Беларусь
Месцазнаходжанне Барань (першапачаткова),
Беларускі дзяржаўны музей народнай архітэктуры і побыту
Архітэктурны стыль беларускае народнае дойлідства
Дата пабудовы 1704 год
Статус Ахоўная шыльда гісторыка-культурнай каштоўнасці Рэспублікі Беларусь. Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 612Г000400шыфр 612Г000400
Праблемы з <mapframe>:
  • Атрыбут «latitude» мае няслушнае значэнне
  • Атрыбут «longitude» мае няслушнае значэнне
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Гісторыя правіць

Спаса-Праабражэнская царква была пабудавана ў 1704 годзе. Гэта дата заснавання царквы ёсць у дакументах па страхаванні забудовы за 1910—1913 гг. Перабудавана ў другой палове XIX ст.

Царква дзейнічала да 1930 г., затым была закрыта, і ў яе памяшканні зроблены клуб. Пры гэтым, натуральна, змянілася ўнутранае ўпрыгажэнне царквы, быў разабраны іканастас. У 1961 г. у будынку былой царквы размясцілі фуражны склад калгаса «Авангард». У 1989 г. царква была выратавана — яе перавезлі ў Беларускі дзяржаўны музей народнай архітэктуры і побыту.

Архітэктура правіць

У помніку адлюстраваліся кампазіцыйныя прыёмы, характэрныя для ярусных драўляных культавых пабудоў Беларусі. Аснову архітэктурнай кампазіцыі царквы складае цэнтральны квадратны ў плане высокі зруб з чатырохсхільным дахам, на якім стаіць высокі і вузкі барабан з невялікім купалам. Даўжыня сцяны цэнтральнага зруба 9 м. Ніжэйшая пяцігранная апсіда накрыта шматсхільным дахам. У мэтах павелічэння плошчы з трох бакоў вакол цэнтральнага зруба ўзведзены невысокі зруб. Так атрымалася галерэя, якая стварае ніжні ярус будынка. Галоўны ўваход вылучаны ганкам у выглядзе чатырохкалоннага порціка. Сцены вертыкальна ашаляваны дошкамі з нашчыльнікамі. Вокны прамавугольныя, на бакавых фасадах асноўнага аб’ёму патройныя, арачныя.

 
Унебаўшэсце, 1808, НММ РБ

Унутры царквы, у ніжняй частцы цэнтральнага зруба, зроблены вялікія праёмы. Так будаўнікі царквы вырашалі праблему арганічнай цэласнасці ўнутранай прасторы будынка. Закрытая галерэя, якая з трох бакоў ахоплівае храм, была шырока распаўсюджана ў старажытнарускай мураванай архітэктуры[1]. Асноўны аб’ём перакрыты самкнутым скляпеннем, астатнія памяшканні маюць плоскія столі.

Канструкцыя такіх зрубаў, высокіх і квадратных у плане, узнікла ў старажытныя часы. Храм быў галоўным будынкам сельскага наваколля, таму прымітыўная форма яго не магла задаволіць сучаснікаў. Па сутнасці, канструкцыя цэнтральнага зруба царквы з’яўляецца канструкцыяй гарадской абарончай вежы. У драўляным дойлідстве ні ў межах Беларусі, ні ў суседніх краінах не захавалася помніка архітэктуры, дзе так арганічна спалучаліся б прыёмы і метады абарончага і культавага дойлідства.

Але такая канструкцыйная схема царквы аказалася неперспектыўнай. Атрымалася гэта па эстэтычных і ідэалагічных прычынах. Крыху простыя, вуглаватыя формы гэтых цэркваў не маглі вытрымаць канкурэнцыю з узнёслымі формамі храмаў новага тыпу. З сярэдзіны XVII ст. у праваслаўі намячаецца тэндэнцыя вяртання да візантыйскіх канонаў, і новыя цэрквы сталі ўзводзіць пяцікупальнымі. На Беларусі гэтыя тэндэнцыі ў XVIII ст. яшчэ не сталі вядучымі, беларускія архітэктары традыцыйна ўзводзілі храмы былой канструкцыі, пра што і сведчыць Баранская Спаса-Праабражэнская царква[1].

Зноскі

Літаратура правіць

Спасылкі правіць