Стары горад (Талін)
Стары горад (эст.: Tallinna vanalinn) — найстарэйшая частка Таліна (Эстонія). У 1997 годзе талінскі Стары горад быў уключаны ў спіс Сусветнай спадчыны ЮНЕСКА як узор добра захаваўшагася гістарычнага цэнтра паўночнаеўрапейскага гандлёвага горада.
| Гістарычны цэнтр (стары горад) Таліна* | |
|---|---|
| Historic Centre (Old Town) of Tallin** | |
| Сусветная спадчына ЮНЕСКА | |
| |
| Краіна |  Эстонія
|
| Тып | Культурны |
| Крытэрыі | ii, iv |
| Спасылка | 822 |
| Рэгіён*** | Еўропа і Паўночная Амерыка |
| Гісторыя ўключэння | |
| Уключэнне | 1997 (21 сесія) |
| * Міжнародная канвенцыя «ЮНЕСКА» ** Назва ў афіцыйным англ. спісе *** Рэгіён па класіфікацыі ЮНЕСКА | |
Стары горад Таліна ўмоўна дзеліцца на Ніжні і Верхні горад (Вышгарад). У Верхнім горадзе, размешчаным на ўзвышшы Тоампеа, першапачаткова пражывала шляхта, у той час як у Ніжнім горадзе абаснававаліся гандляры, рамеснікі і іншыя менш заможныя пласты насельніцтва. Ад Ніжняга горада Вышгарад быў аддзелены крапасной сцяной, большая частка якой таксама цудоўна захавалася да нашых дзён.
Плошча каля 118 га.
Верхні горад правіць
Першае драўлянае ўмацаванне на ўзвышшы Тоампеа было пабудавана як мяркуецца, у XI стагоддзі. У далейшым у значнай меры архітэктурны аблічча горада вызначыў мясцовы будаўнічы матэрыял — пліткавы вапняк.
У 1219 годзе паселішча Лінданісэ было захоплена дацкімі крыжакамі пад кіраўніцтвам Вальдэмара II, пасля чаго горад атрымлівае назву Рэвель, а Вышгарад становіцца рэзідэнцыяй замежных уладароў. Тоампеа дзеліцца на Вялікае гарадзішча, Малое гарадзішча і прылеглыя тэрыторыі. У 1229 годзе было завершана будаўніцтва першага каменнага замка Тоампеа ў заходняй частцы Малога гарадзішча. Пасля пераходу горада ў праўленне Тэўтонскага ордэна ў XIV стагоддзі, замак падвергнуўся перабудове і мадэрнізацыі — ён набыў чатырохкутную форму. Па яго вуглах былі збудаваныя 4 вежы, у тым ліку «Доўгі Герман» у 1360-1370-х гадах, які быў падоўжаны на 10 метраў у XVI стагоддзі. З эканамічным і культурным росквітам Рэвеля ў Ганзейскі перыяд (XVI стагоддзе) замак паступова адыходзіць ад сваёй першапачатковай функцыі — абарончай — і становіцца ў першую чаргу вельмі прадстаўнічым домам-палацам. Пасля захопу Рэвеля рускімі ў ходзе Паўночнай вайны, замак быў зноў перабудаваны. Замест ўсходняй сцяны па распараджэнні Кацярыны ІІ быў пабудаваны палац у стылі барока, таксама быў засыпаны крапасны роў, адна з вежаў разбурана. У цяперашні час у замку Тоампеа размясціўсяся парламент Эстоніі — Рыйгікогу.
У Вышгарадзе таксама знаходзіцца адна з найстарэйшых цэркваў Эстоніі — Домскі сабор, пабудаваны ў XIII стагоддзі. Сваё цяперашнея аблічча сабор набыў пасля шматлікіх перабудоў. У самым саборы былі пахаваныя многія вядомыя людзі, такія як Понтус Дэлагардзі і Іван Крузенштэрн.
Праваслаўны Аляксандра-Неўскі сабор быў пабудаваны ў канцы XIX стагоддзя і стаў сімвалам русіфікацыі Эстоніі, таму доўгі час не падабаўся жыхарам Таліна. Некалькі разоў планаваўся знос або перабудова храма.
Ніжні горад правіць
Цэнтрам Ніжняга горада з’яўляецца Ратушная плошча, на якой знаходзяцца пабудаваная ў XIII стагоддзі гарадская ратуша ў гатычным стылі, дом Ягорава і іншыя імпазантныя будынкі. З назіральнай пляцоўкі ратушы адкрываецца цудоўны від на горад і порт. Адзін з сімвалаў Таліна, флюгер «Стары Томас», ўпрыгожвае шпіль ратушы з 1530 года.
У рэстаране Olde Hansa можна акунуцца ў атмасферу сярэднявечнага Таліна.
Насупраць ратушы знаходзіцца Ратушная аптэка. Першая згадка пра яе датуецца 1422 годам, такім чынам яна з’яўляецца адной з найстарэйшых аптэк Еўропы, якія працуюць у адным і тым жа будынку з пачатку XV стагоддзя. Гэта таксама найстарэйшая камерцыйная ўстанова і найстарэйшае медыцынская ўстанова Таліна.
Талінская гарадская сцяна, якая ўключае ў сябе крапасныя сцены і вежы, з’яўляецца адной з галоўных славутасцяў горада. У Сярэднія вякі Талін быў адным з найбольш добра абароненых гарадоў на Балтыйскім моры. Будаўніцтва гарадской сцяны пачалося ў другой палове XIII стагоддзя, лічыцца, што першыя ўмацавання праходзілі па сучасных вуліцах Брэх, Хобусепеа, Вана Тург, Куласепа. З пашырэннем горада крапасныя сцены ўзводзілі на новых рубяжах, удасканаленне ўмацаванняў працягвалася каля 300 гадоў. У канчатковым выглядзе сцяна таўшчынёй 2-3 метра мела вышыню 13-16 метраў.
На дадзены момант з 2,35 км сцены захаваліся 1,85 км і 26 вежаў з 40, што з’яўляецца рэдкасцю для еўрапейскіх гарадоў, дзе крапасныя сцены былі часта цалкам разабраны з-за непатрэбнасці. У Сярэднявеччы гарадская сцяна была акружаная ровам (рэшткі можна назіраць у Тоампарке) і мела 6 галоўных варот і некалькі другарадных. Захавалася гарматная вежа «Тоўстая Маргарыта» дыяметрам 25 м, пабудаваная перад Вялікімі марскімі варотамі. Цяпер у ёй знаходзіцца Марскі музей Эстоніі.
Артылерыйская вежа Кік-ін-дэ-Кек была ў свой час найбольш магутнай вежай Прыбалтыкі.
У Ніжнім горадзе захаваліся таксама некалькі сярэднявечных цэркваў. Былая лютэранская царква Святога Мікалая была заснавана нямецкімі купцамі ў XIII стагоддзі і таксама выкарыстоўвалася для складзіравання тавараў. Яна адзіная з усіх цэркваў Ніжняга горада пазбегла разрабавання ў час Рэфармацыі. Пасля разбурэння падчас [[:ru:<jv,fhlbhjdrb Nfkkbyf dj dnjhjq vbhjdjq djqyt|<span title="<jv,fhlbhjdrb Nfkkbyf dj dnjhjq vbhjdjq djqyt — версія артыкула «Бамбардыроўкі Таліна ў Другой сусветнай вайне» на рускай мове">бамбёжкі Таліна ў 1944 годзе]], царква была адрэстаўраваная і цяпер служыць канцэртнай залай і адным з філіялаў Эстонскага мастацкага музея.
У царкве Святога Духа, пабудаванай у XIV стагоддзі, захаваўся алтар XV стагоддзя любекскага майстра Бернта Нотке і гадзіны XVII стагоддзя па праекце Крысціяна Акермана.
Царква Олэвістэ, названая ў гонар нарвежскага караля Олафа Харальдсана, вядомая з XIII стагоддзя, у свой час была самым высокім будынкам у Еўропе. Царква мае сваю назіральную пляцоўку.
На тэрыторыі Ніжняга горада знаходзіліся два манастыра — жаночы цыстэрцыянскі (на {{нп3|вуліца Сур-Клостры|вуліцы Сур-Клостры|ru|}улица Суур-Клоостри}) і мужчынскі дамініканскі (на месцы дамоў 12-18 па вуліцы Вене).
Найстарэйшы гарадскі рынак размяшчаўся ў сучаснай вежы Пік-ялг, затым ён быў перанесены на новае месца ў раён Ратушнай плошчы, а пасля ўзвядзення крапасных сцен, за іх межы — на сучасную плошчу Вана Тург (гандлёвыя здзелкі, асабліва буйныя, нярэдка суправаджаліся канфліктамі, часам — ўзброенымі сутыкненнямі).
Аналагічна Дома Чарнагаловых у Рызе, і ў Таліне таксама існаваў Дом Чарнагаловых на вуліцы Пік, які адзіны з усіх дамоў Братэрства застаўся некранутым да XXI стагоддзя. Братэрства Чарнагаловых аб'ядноўвала нежанатых нямецкіх гандляроў на тэрыторыі Лівоніі і праіснавала ў Таліне з пачатку XV стагоддзя да 1940 года. Фасад будынка выкананы ў стылі Галандскага Адраджэння XVI стагоддзя. На фасадзе знаходзяцца гербы гарадоў-членаў Ганзы Бруге, Ноўгарада, Лондана і Бергена. Рускія цары Пётр I, Павел I і Аляксандр I былі ганаровымі членамі Братэрства і наведвалі Дом Чарнагаловых.
У Ніжнім горадзе захаваліся сярэднявечныя дамы гандляроў, у першую чаргу перыяду росквіту Ганзейскага горада[1], найбольш характэрнымі з'яўляюцца архітэктурныя комплексы «Тры сястры» (д. 71 на вуліцы Пік), «Тры браты» (д. 38 на вуліцы Лай), «Бацька і сын» (д. 1 на вуліцы Кунінга)[2], д. 23 і 29 на вуліцы Лай, рэстаран Peppersack на плошчы Вана-Тург і інш. У гістарычным доме № 17 на вуліцы Вене абсталяваны Талінскі гарадскі музей.
На тэрыторыі Ніжняга горада працуе найстарэйшая з тых, штоц япер дзейнічаюць у Эстоніі агульнаадукацыйных школ — гімназія Густава Адольфа (адкрыта 6 чэрвеня 1631 года).
У паўночнай частцы Ніжняга горада побач з вежай «Тоўстая Маргарыта» ў 1996 годзе быў адкрыты мемарыял «Перапыненая лінія» ў памяць аб трагічным крушэнні парома «Эстонія», у якім загінулі сотні чалавек.
У савецкія часы Стары горад часта выступаў кінадэкарацыямі гарадоў сярэднявечнай Еўропы і не толькі[3].
Вуліцы правіць
Наведаўшы Талін напярэдадні 1821 года Аляксандр Бястужаў-Марлінскі ў сваім «Падарожжы ў Рэвель» пісаў аб вуліцах Старога горада: «кружацца, пераплятаюцца, выходзяць адна з адной, але ні адна сама за сабою не ідзе».
Зноскі
- ↑ Средневековые жилые дома Архівавана 4 сакавіка 2016.
- ↑ «Три сестры», «Три брата», «Отец и сын» Архівавана 6 чэрвеня 2015.
- ↑ Актер по имени Таллинн
Спасылкі правіць
|
Стары горад (Талін) на Вікісховішчы |
|---|