Сурб Хач (хачкар)

Сурб Хач — армянскі хачкар (крыж-камень) VI стагоддзя, які паслужыў асновай для аднайменнага манастыра ў Крыме, потым перавезены ў раён ракі Дон. У наш час знаходзіцца ў манастыры Сурб Хач у Растове-на-Доне.

Хачкар Сурб Хач.

Гісторыя

У XI — XIII стагоддзях, пасля падзення сталіцы армянскага царства горада Ані, гнаныя туркамі-сельджукамі, а потым мангола-татарамі, пакінулі свой горад і радзіму. Вялікая частка перасяленцаў апынулася ў Крыме. Вывезены з Ані хачкар Сурб Хач паслужыў асновай для крымскага аднайменнага манастыра, узведзенага ў 1385 годзе ў наваколлі горада Стары Крым. Цягам пяці стагоддзяў хачкар знаходзіўся ў крымскім армянскім манастыры Сурб Хач.

У 1778 годзе пачалося перасяленне крымскіх армян у раён рэкі Дон. Сыходзячы, армянскія перасяленцы бралі з сабой самае патрэбнае, у тым ліку і царкоўную маёмасць, сярод якіх было 800 хачкараў, улучаючы хачкар Сурб Хач. На новай Радзіме былыя жыхары Крыма спрабавалі захаваць выгляд і імёны пакінутых храмаў. Прывезеныя з сабой арнаментаваныя хачкары ў пабудаваных цэрквах рабіліся неадымным элементам мастацкага ўбрання. Яны месцаваліся на фасадах і ў інтэр'ерах храмаў. Асаблівую сімвалічную ролю гуляў анійскі хачкар, змешчаны ў цэрквы мужчынскага манастыра Сурб Хач, што атрымала назву ў гонар крымскага прыстанку.

У 1924 годзе манастырская царква была зрабавана. Крыж-камень быў перавезены ў Саборны храм Сурб Лусаворыч. Аднак пасля таго, як і ён, у 30-я гады быў зачынены, хачкар Сурб Хач быў усталяваны ў могілкавай царкве Святога Карапета. Пасля гэтага хачкар быў перавезены ў музей руска-армянскага сяброўства, які знаходзіўся ў будынку зачыненай царквы Сурб Хач. У 2007 годзе манастыр быў вернуты Армянскай Апостальскай Царкве. Планавалася, што пры пераездзе музея ў новы будынак хачкар таксама будзе перавезены. Аднак па просьбе вернікаў хачкар Сурб Хач застаўся ў аднайменнай царкве, дзе і знаходзіцца дасёння.

Будова

У канцы XIX стагоддзя хачкар Сурб Хач апраўляла пазалочаная шкляная рама, дапаўнялі яго два крыжы: вялікі медзяны і невялікі срэбны, якія зніклі пасля рабавання царквы ў 20-я гады. Не адрозніваючыся асаблівай вытанчанасцю, хачкар быў зроблены з базальту. Надпісы на помніку адсутнічалі. На добрым боку крыжа-каменя ёсць дзве выявы тыповыя для хачкараў старажытнага паходжання: У верхняй частцы каменя — разетка з дэкаратыўным арнаментам, сімвалізуючым сонца — што ў сваю чаргу з'яўляецца знакам вечнасці, што паказвае на вечнае жыццё. Пад разеткай знаходзіцца вялікі крыж — знак хрысціянства.