Сэрвач (прыток Віліі)
Сэрвач — рака ў Докшыцкім, Мядзельскім і Вілейскім раёнах Беларусі, правы прыток Віліі.
| Сэрвач | |
|---|---|
 | |
| Характарыстыка | |
| Даўжыня | 85 км |
| Басейн | 1 105 км² |
| Расход вады | 7,6 м³/с (у вусці) |
| Вадацёк | |
| Выток | возера Сэрвач |
| • Вышыня | 179 м |
| • Каардынаты | 55°01′16,79″ пн. ш. 27°33′04,37″ у. д.HGЯO |
| Вусце | Вілія (Вілейскае вадасховішча) |
| • Каардынаты | 54°33′11,52″ пн. ш. 27°17′26,89″ у. д.HGЯO |
| Ухіл ракі | 0,2 м/км |
| Размяшчэнне | |
| Водная сістэма | Вілія → Нёман → Балтыйскае мора |
| Краіна | |
| Рэгіёны | Віцебская вобласць, Мінская вобласць |
| Раёны | Докшыцкі раён, Мядзельскі раён, Вілейскі раён |
  выток  вусце |
|
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |
Даўжыня 85 км. Плошча вадазбору 1105 км². Сярэднегадавы расход вады ў вусці 7,6 м³/с. Сярэдні нахіл воднай паверхні 0,2 ‰.
Назва Правіць
Назва Сэрвач балцкага паходжання, складаецца з дзвюх асноў.
Першая аснова Serv- таксама ў назве рэчкі Сярвайкі (правы прыток Ловаці), літоўскіх гідронімах Servas, Servelis (назвы азёраў), Sarva (назва ракі). Звязана з літоўскім serventi «паціху цячы, струменіць»[1]. Далей да індаеўрапейскага *sreu- «цячы», *sreṷo- «плынь» і карацейшага *ser- «цячы»[2].
Другая аснова назвы Сэрвач тая ж, што і ў назвах Нарач, Іслач і падобных, — Ak-. Яна звязаная з лат. aka «калодзеж», літ. aka(s) «палонка ў лёдзе», лат. akata «вір у рацэ; вочка ў балоце; палонка ў лёдзе»[3]. Такая семантыка развілася са значэння «вока» (індаеўрапейскае *okṷ(e)s-)[4]: вока > палонка, калодзеж, бачажына > вада, рака.
У двухасноўных гідронімах тыпу Іслач ці Нарач ak- займае тую ж другую пазіцыю, якую ў іншых выпадках займаюць балцкае up- / ap- (літ. upė, пруск. ape «рака»)[5] або яцвяжскае -da (ад яцвяжскага *udā «вада, рака»)[6] — як у гідронімах Жукопа або Ясельда.
Назву Сэрвач можна перадаць як «Рака, што струменіць».
У рэгіёне, арыентаваным на Нарачанскія азёры, з поўначы на поўдзень, у Вілію, менш-больш паралельна адна адной цякуць тры ракі, назвы якіх ад кораня *ser-: *Serva, *Serma, *Sirinta (> Сэрвач, Сермеж, Страча). Паходжанне гэтых старабалцкіх назваў можа быць аднесенае да часоў, калі пасля сыходу ледавіка ўзнікла водная структура Нарачанскага Паазер’я.
Асноўныя прытокі Правіць
Справа: Патачанка, Дубенка, Наква, Катлянка. Злева: ручай Сэрвач[7], рэкі Галядза, Зуйка.
На рацэ Правіць
Гарадскія пасёлкі: Крывічы (пры ўпадзенні ракі Наквы). Зоны адпачынку: Вілейка
Агульнае Правіць
Выцякае на паўднёвы захад з возера Сэрвач Докшыцкага раёна, упадае ў Вілейскае вадасховішча на паўднёвы ўсход ад вёскі Людвінова Вілейскага раёна. Замярзае ў сярэдзіне снежня, крыгалом у канцы сакавіка.
Даліна ў верхнім і месцамі ў сярэднім цячэнні невыразная, на астатнім працягу трапецападобная; яе шырыня 1,5—2,5 км, месцамі звужаецца да 0,6—1 км. Пойма двухбаковая, слабаперасечаная, у верхнім цячэнні забалочаная, тарфяністая, на астатнім працягу сухая, пясчаная. Рэчышча моцназвілістае, у сярэднім цячэнні на працягу 1,8 км каналізаванае, у верхнім — моцна зарастае; шырыня яго ў верхнім цячэнні — 2—5 м, у сярэднім і ніжнім 15—25 м, месцамі да 40 м.
У басейне ракі азёры Станіслаўскае, Арэхавае, Чорнае і інш.
Заўвагі Правіць
- ↑ A. Vanagas. Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas. — Vilnius, 1981. — С. 296.
- ↑ J. Pokorny. Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bern / München 1959 / 1969. C. 1003.
- ↑ В. Н. Топоров, О. Н. Трубачев. Лингвистический анализ гидронимов Верхнего Поднепровья. Москва, 1962. С. 176.
- ↑ J. Pokorny. Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bern / München 1959 / 1969. C. 775—777.
- ↑ В. Н. Топоров, О. Н. Трубачев. Лингвистический анализ гидронимов Верхнего Поднепровья. Москва, 1962. С. 170—171.
- ↑ K. Būga. Jotvingių žemės upių vardų galūnė -da. // Tauta ir žodis. — 1923. — Т. 1. — С. 100.
- ↑ Энцыклапедыя прыроды Беларусі. У 5-і т. Т. 5. Стаўраструм — Яшчур / Рэдкал. І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ імя Петруся Броўкі, 1986. — С. 61. — 583 с., іл. — 10 000 экз.
Літаратура Правіць
- Ресурсы поверхностных вод СССР. Описание рек и озёр и расчёты основных характеристик их режима. Т. 5. Белоруссия и Верхнее Поднепровье. Ч. 1–2. – Л., 1971.
- Природа Белоруссии: Попул. энцикл. / БелСЭ; Редкол.: И. П. Шамякин (гл. ред.) и др. — Мн.: БелСЭ, 1986. — 599 с., 40 л. ил. (руск.)
- Блакітная кніга Беларусі : Энцыклапедыя / рэдкал.: Н. А. Дзісько і інш. — Мн.: БелЭн, 1994. — 415 с. — 10 000 экз. — ISBN 5-85700-133-1.
- Республика Беларусь. Атлас охотника и рыболова: Минская область / Редактор Г. Г. Науменко. — Мн.: РУП «Белкартография», 2009. — С. 6, 11. — 60 с. — 20 000 экз. — ISBN 978-985-508-174-7. (руск.)