Сэрвач (прыток Віліі)

рака ў Беларусі, прыток Віліі

Сэрвач — рака ў Докшыцкім, Мядзельскім і Вілейскім раёнах Беларусі, правы прыток Віліі.

Сэрвач
Характарыстыка
Даўжыня 85 км
Басейн 1 105 км²
Расход вады 7,6 м³/с (у вусці)
Вадацёк
Выток возера Сэрвач
 • Вышыня 179 м
 • Каардынаты 55°01′16,79″ пн. ш. 27°33′04,37″ у. д.HGЯO
Вусце Вілія (Вілейскае вадасховішча)
 • Каардынаты 54°33′11,52″ пн. ш. 27°17′26,89″ у. д.HGЯO
Ухіл ракі 0,2 м/км
Размяшчэнне
Водная сістэма Вілія → Нёман → Балтыйскае мора
Краіна
Рэгіёны Віцебская вобласць, Мінская вобласць
Раёны Докшыцкі раён, Мядзельскі раён, Вілейскі раён
physical
выток
выток
вусце
вусце
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Даўжыня 85 км. Плошча вадазбору 1105 км². Сярэднегадавы расход вады ў вусці 7,6 м³/с. Сярэдні нахіл воднай паверхні 0,2 .

Назва Сэрвач балцкага паходжання, складаецца з дзвюх асноў.

Першая аснова Serv- таксама ў назве рэчкі Сярвайкі (правы прыток Ловаці), літоўскіх гідронімах Servas, Servelis (назвы азёраў), Sarva (назва ракі). Звязана з літоўскім serventi «паціху цячы, струменіць»[1]. Далей да індаеўрапейскага *sreu- «цячы», *sreṷo- «плынь» і карацейшага *ser- «цячы»[2].

Другая аснова назвы Сэрвач тая ж, што і ў назвах Нарач, Іслач і падобных, — Ak-. Яна звязаная з лат. aka «калодзеж», літ. aka(s) «палонка ў лёдзе», лат. akata «вір у рацэ; вочка ў балоце; палонка ў лёдзе»[3]. Такая семантыка развілася са значэння «вока» (індаеўрапейскае *okṷ(e)s-)[4]: вока > палонка, калодзеж, бачажына > вада, рака.

У двухасноўных гідронімах тыпу Іслач ці Нарач ak- займае тую ж другую пазіцыю, якую ў іншых выпадках займаюць балцкае up- / ap- (літ. upė, пруск. ape «рака»)[5] або яцвяжскае -da (ад яцвяжскага *udā «вада, рака»)[6] — як у гідронімах Жукопа або Ясельда.

Назву Сэрвач можна перадаць як «Рака, што струменіць».

У рэгіёне, арыентаваным на Нарачанскія азёры, з поўначы на поўдзень, у Вілію, менш-больш паралельна адна адной цякуць тры ракі, назвы якіх ад кораня *ser-: *Serva, *Serma, *Sirinta (> Сэрвач, Сермеж, Страча). Паходжанне гэтых старабалцкіх назваў можа быць аднесенае да часоў, калі пасля сыходу ледавіка ўзнікла водная структура Нарачанскага Паазер’я.

Асноўныя прытокі

правіць

Справа: Патачанка, Дубенка, Наква, Катлянка. Злева: ручай Сэрвач[7], рэкі Галядза, Зуйка.

На рацэ

правіць
 
Рака Сэрвач каля в. Малышкі

Гарадскія пасёлкі: Крывічы (пры ўпадзенні ракі Наквы). Зоны адпачынку: Вілейка

Агульнае

правіць

Выцякае на паўднёвы захад з возера Сэрвач Докшыцкага раёна, упадае ў Вілейскае вадасховішча на паўднёвы ўсход ад вёскі Людвінова Вілейскага раёна. Замярзае ў сярэдзіне снежня, крыгалом у канцы сакавіка.

Даліна ў верхнім і месцамі ў сярэднім цячэнні невыразная, на астатнім працягу трапецападобная; яе шырыня 1,5—2,5 км, месцамі звужаецца да 0,6—1 км. Пойма двухбаковая, слабаперасечаная, у верхнім цячэнні забалочаная, тарфяністая, на астатнім працягу сухая, пясчаная. Рэчышча моцназвілістае, у сярэднім цячэнні на працягу 1,8 км каналізаванае, у верхнім — моцна зарастае; шырыня яго ў верхнім цячэнні — 2—5 м, у сярэднім і ніжнім 15—25 м, месцамі да 40 м.

У басейне ракі балота Сэрвач[8], азёры Станіслаўскае, Арэхавае, Чорнае і інш.

Крыніцы

правіць
  1. A. Vanagas. Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas. — Vilnius, 1981. — С. 296.
  2. J. Pokorny. Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bern / München 1959 / 1969. C. 1003.
  3. В. Н. Топоров, О. Н. Трубачев. Лингвистический анализ гидронимов Верхнего Поднепровья. Москва, 1962. С. 176.
  4. J. Pokorny. Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bern / München 1959 / 1969. C. 775—777.
  5. В. Н. Топоров, О. Н. Трубачев. Лингвистический анализ гидронимов Верхнего Поднепровья. Москва, 1962. С. 170—171.
  6. K. Būga. Jotvingių žemės upių vardų galūnė -da. // Tauta ir žodis. — 1923. — Т. 1. — С. 100.
  7. Энцыклапедыя прыроды Беларусі. У 5-і т. Т. 5. Стаўраструм — Яшчур / Рэдкал. І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ імя Петруся Броўкі, 1986. — С. 61. — 583 с., іл. — 10 000 экз.
  8. БелЭн 2002.

Літаратура

правіць