Томас Чэк
Томас Роберт Чэк (англ.: Thomas Robert Cech; нар. 8 снежня 1947, Чыкага, ЗША) — амерыканскі хімік, які падзяліў Нобелеўскую прэмію па хіміі ў 1989 годзе з Сіднеям Олтменам за адкрыццё каталітычных уласцівасцяў РНК. Чэк выявіў, што РНК сама можа разрэзаць ніткі РНК, што сведчыць аб тым, што жыццё магло пачынацца з малекул РНК[5]. Ён таксама вывучаў целамеры, і яго лабараторыя выявіла фермент TERT (зваротная транскрыптаза целамеразы), які з’яўляецца часткай працэсу аднаўлення тэламераў пасля таго, як яны скарачаюцца падчас дзялення клетак[6]. Будучы прэзідэнтам Медыцынскага інстытута Говарда Х’юза, ён спрыяў навуковай адукацыі, а таксама выкладае курс хіміі ва Універсітэце Каларада.
| Томас Чэк | |
|---|---|
| англ.: Thomas Cech | |
 | |
| Дата нараджэння | 8 снежня 1947[1][2][…] (76 гадоў) |
| Месца нараджэння | |
| Грамадзянства | |
| Род дзейнасці | біяхімік, хімік, выкладчык універсітэта, навуковы работнік |
| Навуковая сфера | біяхімія, molecular biology, genetics, and bioengineering[d][3] і cancer biology[d] |
| Месца працы | |
| Навуковая ступень | доктар філасофіі |
| Альма-матар | |
| Член у | |
| Узнагароды |
грант Гугенхайма (1985) прэмія Альберта Ласкера за фундаментальныя медыцынскія даследаванні (1988) Нобелеўская прэмія па хіміі (1989)  прэмія Луізы Грос-Хорвіц (1988) Dr H.P. Heineken Prize for Biochemistry and Biophysics[d] (1988) Rosenstiel Award[d] (1988) Othmer Gold Medal[d] (2007) Newcomb Cleveland Prize[d] (1986) |
| Сайт | experts.colorado.edu/… (англ.) |
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |
Ранняе жыццё і кар’ера правіць
Чэк нарадзіўся ў сям’і чэшскага паходжання (яго дзед быў чэхам, іншыя бабулі і дзядулі былі амерыканцамі ў першым пакаленні) у Чыкага, ён вырас у Аява-Сіці, штат Аява. У малодшай школе ён пастукаў у дзверы прафесараў геалогіі Універсітэта Аёвы і папрасіў іх абмеркаваць крыштальныя структуры, метэарыты і закамянеласці[7].
Нацыянальны навуковец Чэк паступіў у каледж Грынэл у 1966 годзе. Там ён вывучаў Адысею Гамера, Інферна Дантэ, канстытуцыйную гісторыю і хімію. Ён ажаніўся са сваёй партнёркай па лабараторыі арганічнай хіміі Кэрал Лін Марцінсан. Атрымаў ступень бакалаўра ў 1970 годзе [7]
У 1975 годзе Чэк атрымаў ступень доктара філасофіі па хіміі ў Каліфарнійскім універсітэце ў Берклі і ў тым жа годзе паступіў у дактарантуру ў Масачусецкі тэхналагічны інстытут. У 1978 годзе ён атрымаў сваю першую пасаду выкладчыка ва Універсітэце Каларада, дзе ён чытаў студэнтам бакалаўрыяту лекцыі па хіміі і біяхіміі, дзе ён дагэтуль застаецца на факультэце, у цяперашні час у якасці заслужанага прафесара на кафедры біяхіміі. У 2000 годзе Чэк змяніў Пурнела Чапіна на пасадзе прэзідэнта Медыцынскага інстытута Говарда Х’юза ў Мэрылендзе. Ён таксама працягваў кіраваць сваёй біяхімічнай лабараторыяй ва Універсітэце Каларада ў Боулдэры. 1 красавіка 2008 года Чэк абвясціў, што сыдзе з пасады прэзідэнта Інстытута, каб вярнуцца да выкладання і навуковых даследаванняў вясной 2009 года[8]. Вярнуўшыся ў Боулдэр, Чэк стаў першым выканаўчым дырэктарам Інстытута BioFrontiers, пасаду, якую ён займаў да 2020 года. Ён таксама выкладаў першакурснікам агульную хімію.
Даследаванне правіць
Асноўная вобласць даследаванняў Чэка — працэс транскрыпцыі ў ядры клетак. Ён вывучаў, як генетычны код ДНК транскрыбуецца ў РНК. У 1970-х гадах Чэк вывучаў сплайсінг РНК у аднаклетачным арганізме Tetrahymena thermophila, калі выявіў, што неапрацаваная малекула РНК можа зрошчвацца. У 1982 годзе Чэк стаў першым, хто паказаў, што малекулы РНК не абмяжоўваюцца пасіўнымі носьбітамі генетычнай інфармацыі — яны могуць выконваць каталітычныя функцыі і могуць удзельнічаць у клеткавых рэакцыях. Рэакцыі апрацоўкі РНК і сінтэз бялку на рыбасомах, у прыватнасці, каталізуюцца РНК. Ферменты РНК вядомыя як рыбазімы і адкрылі новы інструмент для генных тэхналогій. Яны таксама маюць патэнцыял для стварэння новых тэрапеўтычных сродкаў — напрыклад, яны валодаюць здольнасцю разбураць і расшчапляць вірусныя РНК, якія ўварваліся.
Другая вобласць даследаванняў Чэка — целамеры, структура, якая абараняе канцы храмасом. Целамеры кароцяцца з кожным дубляваннем ДНК і павінны падаўжацца зноў. Ён вывучае целамеразу, фермент, які капіюе целамерныя паслядоўнасці і падаўжае іх. Субадзінкі бялку актыўнага цэнтра целамеразы ўключаюць новы клас зваротных транскрыптаз, ферментаў, якія раней лічылі абмежаванымі толькі вірусамі і элементамі, што транспануюцца. Тэламераза актывуецца ў 90 % выпадкаў раку чалавека. Такім чынам, прэпарат, які інгібіруе яго актыўнасць, можа быць карысным пры лячэнні рака.
Узнагароды правіць
Праца Чэка была адзначана ўматлікімі ўзнагародамі і прэміямі, у тым ліку:
- пажыццёвае прафесарскае званне Амерыканскага анкалагічнага таварыства (1987),
- прэмія Луізы Грос-Хорвіц Калумбійскага ўніверсітэта (1988),
- прэмія Хайнекена Каралеўскай акадэміі навук Нідэрландаў (1988),
- Прэмія Альберта Ласкера за фундаментальныя медыцынскія даследаванні (1988),
- Нобелеўская прэмія па хіміі (1989, сумесна з Сіднеям Олтменам),
- прэмія «Залатая талерка» Амерыканскай акадэміі дасягненняў у 1990 годзе[9],
- Нацыянальны навуковы медаль ЗША (1995)[10],
- Залаты медаль Отмера за выдатны ўклад у прагрэс у галіне хіміі і навукі (2007)
У 1987 годзе Чэк быў абраны ў Нацыянальную акадэмію навук ЗША[11] а ў 1988 годзе — у Амерыканскую акадэмію мастацтваў і навук[12]. Чэк быў абраны ў Амерыканскае філасофскае таварыства ў 2001 годзе[13][14][15].
Зноскі
- ↑ Thomas Robert Cech // Encyclopædia Britannica Праверана 9 кастрычніка 2017.
- ↑ Thomas Robert Cech // Brockhaus Enzyklopädie Праверана 9 кастрычніка 2017.
- ↑ а б https://experts.colorado.edu/display/fisid_103252
- ↑ https://www.ae-info.org/ae/User/Cech_Thomas
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1989: Illustrated Presentation
- ↑ Telomeres, Telomerase, and Other Noncoding RNAs Архівавана 2 кастрычніка 2012., Howard Hughes Medical Institute, July 13, 2010
- ↑ а б Nobel autobiography. Nobelprize.org. Retrieved on 2013-10-22.
- ↑ HHMI News: Thomas R. Cech to Step Down as HHMI President. Hhmi.org (2008-04-01). Retrieved on 2013-10-22.
- ↑ Golden Plate Awardees of the American Academy of Achievement. www.achievement.org. American Academy of Achievement.
- ↑ National Science Foundation — The President’s National Medal of Science. Nsf.gov. Retrieved on 2013-10-22.
- ↑ Thomas R. Cech. www.nasonline.org.
- ↑ Thomas Robert Cech. American Academy of Arts & Sciences.
- ↑ APS Member History. search.amphilsoc.org.
- ↑ Othmer Gold Medal. Science History Institute.
- ↑ "Chemical Heritage Foundation to Present 2007 Othmer Gold Medal to Thomas Cech". PR Newswire.