Томская губерня
Томская губерня (руск.: Томская губерния) — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка ў Расійскай імперыі, Расійскай рэспубліцы, РСФСР у Заходняй Сібіры. Утворана ўказам імператара Аляксандра I ад 26.2(9.3).1804. Першапачаткова была падзелена на 8 паветаў: Бійскі, Енісейскі, Каінскі, Краснаярскі, Кузнецкі, Нарымскі, Томскі і Туруханскі. Цэнтр — г. Томск. Плошча звыш 862,5 тыс. км² (1913), звыш 410,9 тыс. км² (1923). Насельніцтва каля 230—250 тыс. чал. (1804), 396,3 тыс. чал. (1824), звыш 1,9 млн чал. (1897), каля 4 млн чал. (1914), звыш 1,1 млн чал. (1923).
| Томская губерня | |||
|---|---|---|---|
|
|||
| Краіна | |||
| Уваходзіць у |
|
||
| Адміністрацыйны цэнтр | |||
| Дата ўтварэння | 26 лютага (9 сакавіка) 1804 | ||
| Дата скасавання | 25 мая 1925 | ||
| Насельніцтва |
|
||
| Плошча | 847 328 км² | ||
 |
|||
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |||
.svg)
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
Гісторыя правіць
Уваходзіла ў склад Сібірскага генерал-губернатарства (1804—1822), Заходне-Сібірскага генерал-губернатарства (1822—1882). З пачатку 19 ст. Томская губерня шырока выкарыстоўвалася як месца ссылкі. 26.1(7.2).1822 з Томскай губерні вылучана Енісейская губерня, у склад Томскага павета уключаны Нарымскі павет. 22.7(3.8).1822 у склад Томскай губерні ўвайшлі землі Калывана-Васкрасенскай (Алтайскай) горнай акругі Кабінета Я. І. В., паветы губерня перайменаваны ў акругі. Томская губерня был падзелена на 6 акруг: Барнаульскую, Каінскую, Калыванскую, Кузнецкую, Томскую, Чарышскую. 17(29).9.1827 цэнтр Чарышскай акругі перанесены ў г. Бійск, акруга перайменавана ў Бійскую. У 1838—1854 гг. у Бійскую акругу уваходзілі гарады Сяміпалацінск і Аскемен. 19(31).5.1854 частка тэрыторыі губерні з гарадамі Сяміпалацінск і Аскемен перададзена ў склад Сяміпалацінскай вобласці. 6(18).12.1856 скасавана Калыванская акруга і ўтворана новая Кійская акруга (з 11(23).11.1857 Марыінская). 6(18).6.1894 з часткі Бійскай акругі вылучаны Змяінагорская акруга. 2(14).6.1898 акругі Томскай губерні перайменаваны ў паветы.
Да канца XIX стагоддзя Томская губерня была падзелена на 7 паветаў:
| № | Павет | Павятовы горад | Герб павятовага горада |
Плошча, кв. вёрст |
Насельніцтва[2] (1897), чал. |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Барнаульскі | Барнаул (21 073 чал.) | _(1846).png){kind=small}
|
106 689,4 | 584 100 |
| 2 | Бійскі | Бійск (17 213 чал.) | _(1804).png){kind=small}
|
169 256,3 (плошча абодвух паветаў) |
337 007 |
| 3 | Змяінагорскі | Змяінагорск (7378 чал.) | 
|
242 718 | |
| 4 | Каінскі | Каінск (5884 чал.) | _(1785).png){kind=small}
|
67 518,3 | 187 147 |
| 5 | Кузнецкі | Кузнецк (3117 чал.) | _(1804).png){kind=small}
|
81 634,2 | 161 799 |
| 6 | Марыінскі | Марыінск (8216 чал.) |
|
71 442,1 | 137 773 |
| 7 | Томскі | Томск (52 210 чал.) | _(1804).png){kind=small}
|
248 036,4 | 277 135 |
Паўднёвыя паветы Томская губерня (Барнаульскі, Бійскі і Змяінагорскі) перададзены 17(30). 6.1917 у Алтайскую губерню, утвораны Нованікалаеўскі і Тогурскі (Нарымскі) паветы. Савецкая ўлада на тэрыторыі Томскай губерні ўстаноўлена ў снежні 1917 — марце 1918. Рашэннем СНК РСФСР ад 21.4.1918 утвораны Шчаглоўскі павет. У ліпені — жніўні 1918 г. Томская губерня перайшла пад кантроль белых войскаў, у снежні 1919 — студзені 1920 занята часткамі РСЧА. Часовым цэнтрам Томскай губерні ў снежні 1919 — марце 1920 быў г. Нованікалаеўск. Пастановай УЦВК ад 13.6.1921 Каінскі і Нованікалаеўскі паветы адышлі да Нованікалаеўскай губерні. Пастановай Прэзідыума УЦВК ад 27.10.1924 Кузнецкі і Шчаглоўскі паветы аб’яднаны ў Кальчугінскі павет. У 1924 у паветах губерні праведзена раянаванне. Да пачатек 1925 Томская губерня уключала Кальчугінскі, Марыінскі, Нарымскі і Томскі паветы.
Скасавана пастановай Прэзідыума УЦВК ад 25.5.1925, яе тэрыторыя склала Кузнецкую, Томскую і часткова Ачынскую акругі Сібірскага края.
Эканоміка правіць
Асноўны занятак насельніцтва — земляробства (асноўныя культуры — пшаніца, авёс, жыта, ячмень, бульба). Развіваліся жывёлагадоўля, пчалярства, рыбалоўства. Томская губерня стала адным з найважнейшых цэнтраў масларобства ў Расійскай імперыі. Важнае месца займала горназдабыўная і металургічная прамысловасць (Алтайская горная акруга, Кузнецкі каменнавугальны басейн). У 1840-х гг. пачалося параходнае паведамленне па рэках Об, Том, Чулым. Адкрыты рух па чыгуначных лініях, якія праходзілі праз Томскую губерню: Чалябінск — Омск — Нованікалаеўск (1896) і Об (Нованікалаеўск) — Краснаярск (1898) Транссібірскай магістралі, Тайга — Чарамошнікі (Томск) (1898), Нованікалаеўск — Сяміпалацінск, Барнаул — Бійск (абедзве 1915), Юрга — Топкі — Праектная і Топкі — Кемерава (абедзве 1916), Татарская — Слаўгарад (1917). У 1901-03 пабудаваны Чуйскі тракт. Поўдзень Томскай губерні стаў адным з асноўных раёнаў перасяленства ў канцы 19 — пачатак 20 стст.
Насельніцтва правіць
Нацыянальны склад у 1897 годзе[3]:
| Акруга | вялікаросы | маларосы | татары і алтайцы | казахі | яўрэі | селькупы | мардва | палякі |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Губерня ў цэлым | 86,0 % | 5,2 % | 4,9 % | 1,3 % | … | … | … | … |
| Барнаульскі | 88,5 % | 8,6 % | … | … | … | … | 1,2 % | … |
| Бійскі | 85,3 % | … | 12,3 % | … | … | … | … | … |
| Змяінагорскі | 85,1 % | 7,9 % | … | 5,7 % | … | … | … | … |
| Каінскі | 83,9 % | 5,8 % | 3,1 % | 2,4 % | 1,2 % | … | … | 1,0 % |
| Кавалёвы | 82,1 % | … | 16,1 % | … | … | … | … | … |
| Марыінскі | 82,7 % | 8,0 % | 4,8 % | … | 1,2 % | … | 1,4 % | … |
| Томскі | 87,8 % | 1,9 % | 4,6 % | … | 1,3 % | 1,5 % | … | … |
Зноскі
Спасылкі правіць
На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Томская губерня- Томская губерния // Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов. — М. : Большая Российская энциклопедия, 2004—2017.
