Торунь
То́рунь[3] (польск.: Toruń) — горад на правах павета на поўначы Польшчы, у Куяўска-Паморскім ваяводстве. Знаходзіцца на рацэ Вісла. Адлегласць па прамой паміж гарадамі Торунь — Мінск 595 км, да Варшавы — 186 км[4].
Торунь на карце Польшчы ±   | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
![Сцяг[d]](/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:POL_Toru%C5%84_flag.svg)
Насельніцтва 197 812 жыхароў (2021 год)[5].
Гісторыя
правіць
Горад узнік вакол замка, заснаванага тэўтонскімі рыцарамі ў 1231 годзе. У 1232 годзе атрымаў гарадское права. У 1264 годзе непадалёку ад Торуні заснаваны Новы горад, у 1454 годзе абедзве гарадскія часткі аб’ядналіся. Значны гандлёвы цэнтр, член сярэдневяковай Ганзы.
З 1454 года ў складзе Польшчы. Радзіма М. Каперніка. Тут падпісаны мірныя дагаворы, якія завяршылі Вялікую вайну (1409—1411) з удзелам Вялікага Княства Літоўскага і скончылі Трынаццацігадовую вайну (1454—1466). З канца XVI стагоддзя асяродак лютэранства.
З 1793 года горад у Прусіі (акрамя 1807—1815, калі ён уваходзіў у Варшаўскае герцагства), яе значная памежная крэпасць. З 1920 года ў Польшчы, важны ваенна-рачны порт, галоўная база Віслінскай флатыліі польскіх ВМС. У Другую сусветную вайну далучаны да Германіі. З 1945 года зноў у складзе Польшчы, у 1975—1999 гадах адміністрацыйны цэнтр Тарунскага ваяводства.
Насельніцтва
правіць
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Прамысловасць
правіцьРазвіваецца хімічная, машынабудаўнічая, харчовая, шарсцяная, швейная, паліграфічная прамысловасць.
Навука, адукацыя, культура
правіцьТранспарт
правіцьВузел чыгунак і аўтамабільных дарог. Порт на рацэ Вісла.
Славутасці
правіцьУваходзіць у Спіс сусветнай спадчыны ЮНЕСКА. Захаваліся руіны замкаў XIII—XV стагоддзяў. У раёнах Старога горада і Новага горада рэшткі гарадскіх умацаванняў, ратуша (XIII стагоддзе — 1603), гатычныя касцёлы Св. Яна (каля 1250 — XV стагоддзе), Св. Якуба (1309—1315), Дзевы Марыі (1350—1370), гатычныя і барочныя збожжасховішчы (XIV—XVII стагоддзі), дамы ў стылях готыкі, рэнесансу і барока. Вылучаюцца грамадскія пабудовы ў духу эклектыкі (універсітэт, пачатак ХХ стагоддзя, неаготыка), стылю мадэрн і функцыяналізму. Помнік М. Каперніку (1853).
Вядомыя асобы
правіць- Марта Вячынска (нар. 1998) — польская баскетбалістка.
- Багуслаў Лінда — польскі акцёр.
- Ванда Іванаўна Русецкая (1945—2024) — беларуская сацыёлаг.
Спорт
правіць- «Катажынкі» — жаночы баскетбольны клуб
- «Пернік» — баскетбольны клуб
- АЗС УМК — гандбольны клуб
Гарады-пабрацімы
правіць
Čadca[d], Славакія (1996)[9]
Анжэ, Францыя (9 мая 2016)[10][11]
Гуйлінь, Кітай (2010)[12]
Гётынген, Германія (1978)[13]
Калінінград, Расія (1995)[14][15][…]
Каўнас, Літва (26 лютага 2016)[16][10]
Лейдэн, Нідэрланды (1988)[17]
Луцк, Украіна (2008)[18][19][…]
Нова-Места, Славенія (2009)[20]
Памплона, Іспанія
Суіндан, Вялікабрытанія (2003)[21]
Філадэльфія, ЗША (1976)[22]
Хяменліна, Фінляндыя (1989)[23]
.svg){kind=small}
Крыніцы
правіць- ↑ а б https://it-ch.topographic-map.com/map-mw3tnh/Toru%C5%84/?zoom=19¢er=53.01044%2C18.6041&popup=53.01051%2C18.60414
- ↑ а б https://bdl.stat.gov.pl/api/v1/data/localities/by-unit/040410663011-0982724?var-id=1639616&format=jsonapi Праверана 4 кастрычніка 2022.
- ↑ БелЭн 2002.
- ↑ Адлегласці паміж гарадамі -
- ↑ https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/
- ↑ То́рунь // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969. — Т. 26. — С. 116.
- ↑ Географический энциклопедический словарь: Географические названия / под ред. В. М. Котляков — 3-е изд. — М.: Большая российская энциклопедия, 2003. — 903 с. — ISBN 5-85270-216-1
- ↑ То́рунь // Большой словарь географических названий / под ред. В. М. Котляков — Екатеринбург: Русское географическое общество, 2003. — С. 649. — 832 с. — ISBN 5-94799-148-9
- ↑ https://www.torun.pl/pl/node/1694
- ↑ а б https://www.torun.pl/pl/miasto/samorzad/kontakty-partnerskie-i-miedzynarodowe/miasta-blizniacze-torunia
- ↑ http://www.angers.fr/l-action-municipale/relations-internationales/europe/index.html#c188847
- ↑ https://www.torun.pl/pl/node/153526
- ↑ https://www.torun.pl/pl/node/1698
- ↑ https://www.torun.pl/pl/node/1695
- ↑ https://www.klgd.ru/city/twins/
- ↑ http://www.kaunas.lt/apie-kauna/miesto-partneriai/ Праверана 30 сакавіка 2019.
- ↑ https://www.torun.pl/pl/node/1697
- ↑ https://www.torun.pl/pl/node/1692
- ↑ https://www.lutskrada.gov.ua/en/pages/pobratymy-lutska
- ↑ https://www.torun.pl/pl/node/1691
- ↑ https://www.torun.pl/pl/node/1693
- ↑ https://www.torun.pl/pl/node/1699
- ↑ https://www.torun.pl/pl/node/1696
Літаратура
правіць- То́рунь // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15. — С. 491. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0251-2 (т. 15).
- То́рунь // Большой словарь географических названий (руск.) / Гл. ред. В. М. Котляков. — Екатеринбург: У-Фактория, 2003. — С. 649. — 832 с. — 10 000 экз. — ISBN 5-94799-148-9.
- То́рунь // Т. 26. Тихоходки — Ульяново. — М. : Советская энциклопедия, 1977. — С. 116—117. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров; 1969—1978). (руск.)
- То́рунь // Географический энциклопедический словарь: Географические названия (руск.) / Гл. ред. А. Ф. Трёшников; Ред. кол.: Э. Б. Алаев, П. М. Алампиев (зам. гл. ред.) и др. — 2-е изд., исправл. и дополн. — М.: Советская энциклопедия, 1989. — С. 484. — 592 с. — 210 000 экз. — ISBN 5-85270-057-6.