Карчова

Карчова
Краіна	Беларусь
Вобласць	Брэсцкая
Раён	Баранавіцкі
Сельсавет	Гарадзішчанскі
Каардынаты	53°22′02″ пн. ш. 26°07′00″ у. д.HGЯO
Ранейшыя назвы	Туганавічы
Насельніцтва	306 чал. (2019);
Часавы пояс	UTC+3
Тэлефонны код	+375 163
Аўтамабільны код	1
СААТА	1204812035
SOATO	1 204 820 026
	Карчова на Вікісховішчы

Карчо́ва^[1] (трансліт.: Karčova, руск.: Карчёво) — аграгарадок^[2] у Баранавіцкім раёне Брэсцкай вобласці. Уваходзіць у склад Гарадзішчанскага сельсавета. Размешчаны за 35 км на поўнач ад Баранавіч, за 1 км ад ракі Сэрвач.

НазваПравіць

Найраннейшая назва Туганавічы, як і пазнейшае Туганава, напэўна, патранімічная форма ад імя Туган. У краязнаўчай літаратуры сцвярджаюць, што Туган быў татарынам, што звычайна падмацоўваюць згаданымі пад 1566 і 1570 гадамі паблізу Туганавіч урочышчамі Ардынка (Ардынцоўшчына), Татараўшчына і «гаем альховым за татарамі». Аднак пэўны Туган з крыніц не вядомы. Магчыма, версія такога паходжання назвы даволі позняя, бо Адам Міцкевіч, добра знаёмы з мясцовасцю і мясцовымі паданнямі, выводзіць князёў Туганаў, гаспадароў возера Свіцязь, літоўцамі, васаламі вял.кн. Міндоўга.

ГісторыяПравіць

Вялікае Княства ЛітоўскаеПравіць

У сярэдзіне XV ст. Туганавічы належалі панам Юшку і Івашку Гойцавічам, тады пан Івашка даў дзве "службы" ў Туганавічах наваградскаму баярыну, продку Цяраевічаў. Гойцавічы не пакінулі нашчадкаў і не жылі ўжо да 1470 года, спадкаваў ім вялікі князь Казімір, якія даў адну частку Туганавічаў князю Івану Масальскаму, а другую—пану Мікалаю Няміравічу. Упершыню сяло Туганава згадваецца 10.6.1471 года, калі маршалак гаспадарскі Мікалай Няміравіч запісаў яго сваёй жонцы Альжбеце, а пасля яе смерці — касцёлу ў Ішкалдзі пад юрысдыкцыю віленскага біскупа. Аднак пасля смерці пана Мікалая Няміравіча (каля 1489) яго частка Туганавічаў вярнулася да вял.кн. Казіміра. Пасля паланення, напэўна, у бітве на Вядрошы, князя Сямёна Іванавіча Масальскага, да гаспадара, ужо вял.кн. Аляксандра, перайшла і другая частка Туганавічаў. У 1509 годзе кн. Сямёнавіч Іванавіч вярнуўся пасля 9-гадовага палону і ў 1510 годзе ўжо вял.кн. Жыгімонт Стары наноў даў яму Туганавічы, а ў 1511 годзе дадаў да іх сенажаць і поле. У 1514 годзе гаспадар разбіраў спрэчку свайго двараніна Сямёна Іванавіча з яго туганавіцкімі суседзямі Грынем і Еськам Цяраевічамі (Тэраевічамі), баярамі наваградскімі. Лістом ад 31.1.1529 года вял.кн. Жыгімонт Стары зноў пацвердзіў Сямёну Іванавічу двор Туганавічы, а таксама дадаў мядовую і піўную карчму ў Цырыне і поле ў Варончы. У 1556 годзе ў Туганавічах праведзена валочная памера, тым часам двор ужо належаў сынам Сямёна Іванавіча—Міхаілу і Івану, якія называліся прыдомкам Туганаўскія.

У XVII ст. маёнткам па частках валодалі Дайнэкі, Гарніцкія, Касцянецкія і Туганоўскія. З 1758 года Туганавічы сталі ўласнасцю Верашчакаў. У 2-й палове XVIII ст. створаны Туганавіцкі пейзажны парк, плошчай каля 5 га.

Пад уладай Расійскай імперыіПравіць

Пасля 2-га падзелу Рэчы Паспалітай (1793) у складзе Расійскай імперыі. У 1798 годзе маёнтак і вёска Туганавічы мелі 40 дамоў. Частымі гасцямі гаспадароў маёнтка былі Адам Міцкевіч, Ян Чачот, Тамаш Зан, Ігнат Дамейка.

З 1831 года маёнтак зноў набылі Туганоўскія. Канстанцін Туганоўскі ўзяў шлюб з Соф'яй Верашчакай; падтрымліваў сувязі з К. Каліноўскім, дапамагаў яму ў рэвалюцыйнай барацьбе. У час паўстання 1863—1864 гадоў у маёнтку Туганавічы была створана зброевая майстэрня, адкуль зброя перапраўлялася ў адзін з цэнтраў паўстання — Мілавіды.

Найноўшы часПравіць

У 1909 годзе вёска Карчова ў Цырынскай воласці Навагрудскага павета Мінскай губерні.

З 1921 года ў складзе Польшчы, у Цырынскай гміне Навагрудскага павета.

З 1939 года ў складзе БССР. З 15 студзеня 1940 года ў Гарадзішчанскім раёне Баранавіцкай, з 8 студзеня 1954 года Брэсцкай абласцей, з 25 снежня 1962 года ў Баранавіцкім раёне.

Вікенцій Дмахоўскі. Туганавічы, двор і пуня. 1861
Туганавічы на малюнку Н. Орды. XIX ст.
Туганавічы на малюнку Н. Орды. XIX ст.
Туганавічы на малюнку Н. Орды. XIX ст.

З 16 ліпеня 1954 года па 26 чэрвеня 2013 года вёска ўваходзіла ў склад і з’яўлялася цэнтрам Карчоўскага сельсавета^[3].

ІнфраструктураПравіць

1971 — камбінат бытавога абслугоўвання, 8-гадовая школа, клуб, бібліятэка, ветэрынарны ўчастак, аддзяленне сувязі, магазін.
1998 — сядзібы выканкома сельсавета і калгаса, механічныя майстэрні, ветэрынарны ўчастак, базавая школа, клуб, бібліятэка, аддзяленне сувязі, Дом быту, магазін.

НасельніцтваПравіць

74 двары, 517 жыхароў (1909)
342 жыхары (1959)
445 жыхароў (1970)
123 гаспадаркі, 413 жыхароў (1971)
175 падвор’яў, 496 жыхароў (1998)
175 гаспадарак, 464 жыхары (2005)

СлавутасціПравіць

Туганавіцкі парк (2-я палова 18 ст.), на левым беразе р. Сэрвач — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 113Г000729шыфр 113Г000729
Камень філарэтаў, у глыбокім яры недалёка ад парка — геалагічны помнік прыроды рэспубліканскага значэння
Дубы-блізняты «Туганавіцкія» — помнікі прыроды рэспубліканскага значэння
Брацкая магіла савецкіх воінаў
Царква прападобнага Серафіма Сароўскага (2008)

Старачаная спадчынаПравіць

Сядзіба ў Туганавічах. Канец XIX ст.

Сядзіба Верашчакаў

Вядомыя ўраджэнцыПравіць

Марыля Верашчака (1799—1863) — каханая Адама Міцкевіча.

Зноскі

↑ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Брэсцкая вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2010.— 318 с. ISBN 978-985-458-198-9. (DJVU)
↑ Решение Барановичского районного Совета депутатов от 14.03.2008 N 47 «О преобразовании сельских населенных пунктов Барановичского района в агрогородки»
↑ Решение Брестский облсовет 286 26.06.2013 Об изменениях в административно-территориальном устройстве Барановичского района Брестской области(руск.) . Архівавана з першакрыніцы 2 жніўня 2015. Праверана 2 жніўня 2015.

ЛітаратураПравіць

Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя ў 15 тамах. Т. 3, кн. 1. Брэсцкая вобласць / пад навук. рэд. А. І. Лакоткі. — Мн.: БелЭн, 2006. ISBN 985-11-0373-X.
Памяць: Гіст.-дакум. хроніка г. Баранавічы і Баранавіцкага р-на. — Мн.: Белта, 2000. — С. 61.
РИБ Т. 20. — кн. I., № 130 Стб. 170-171 (20.6.1514); — кн. II. № 82 Стб. 637-640 (20.10.1510).
Шаблюк В. У. Двор у Туганавічах. -- Мн.: Полымя, 1996. -- 48 с.: іл., 17 см -- ISBN 985-07-0076-9

СпасылкіПравіць

На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Карчова
Карчова на сайце Глобус Беларусі (руск.)

[1] Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Брэсцкая вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2010.— 318 с. ISBN 978-985-458-198-9. (DJVU)

[2] Решение Барановичского районного Совета депутатов от 14.03.2008 N 47 «О преобразовании сельских населенных пунктов Барановичского района в агрогородки»

[3] Решение Брестский облсовет 286 26.06.2013 Об изменениях в административно-территориальном устройстве Барановичского района Брестской области(руск.) . Архівавана з першакрыніцы 2 жніўня 2015. Праверана 2 жніўня 2015.

[1]

[2]

[3]