Тэра Нова (экспедыцыя)

Брыта́нская антаркты́чная экспеды́цыя 1910—1913 гадоў (англ.: British Antarctic Expedition 1910-1913) на барцы «Тэра Нова», якую ўзначальваў Роберт Скот, мела палітычную мэту: «дасягненне Паўднёвага полюса, з тым, каб гонар гэтага здзяйснення даставіць Брытанскай імперыі»^:397. З самага пачатку экспедыцыя аказалася ўцягнутая ў палярную гонку з канкуруючай камандай Руаля Амундсена. Скот з чатырма спадарожнікамі дасягнулі Паўднёвага полюса 17 студзеня 1912 года, на 34 дні пазней Амундсена, і загінулі на зваротным шляху, правёўшы на антарктычным ледавіку 144 дні. Выяўленыя праз 8 месяцаў пасля гібелі экспедыцыі дзённікі зрабілі Скота «архетыпічным брытанскім героем» (паводле выразу Р. Хантфарда), яго слава зацямніла славу Амундсена-першаадкрывальніка^:526. Толькі ў апошняй чвэрці XX стагоддзя досвед экспедыцыі Скота прыцягнуў увагу даследчыкаў, якія выказалі немалы лік крытычных заўваг з нагоды асабістых якасцей лідара і рыштунку экспедыцыі. Дыскусіі працягваюцца па гэты дзень.

Брытанская антарктычная экспедыцыя
Экспедыцыйнае судна — барк «Тэра Нова»
Краіна Вялікабрытанія Дата пачатку 16 чэрвеня 1910 года Дата заканчэння 10 лютага 1913 года Кіраўнік Роберт Скот
Маршрут
Шляхі канкуруючых экспедыцый у Антарктыдзе: маршруты Скота (зялёны) і Амундсена (чырвоны)
Дасягненні
Упершыню ў гісторыі палярных даследаванняў здзейснілі зімовы даследчы паход у абстаноўцы палярнай ночы (27 чэрвеня — 1 жніўня 1911 года) Другімі ў гісторыі дасягнулі Паўднёвага полюса 17 студзеня 1912 года
Страты
Усе пяцёра ўдзельнікаў дасягнення Паўднёвага полюса, уключаючы начальніка экспедыцыі, загінулі на зваротным шляху Удзельнік зімоўкі на Зямлі Вікторыі Дж. Эбат з'ехаў з глузду ад перанесеных пазбаўленняў Старэйшы матрос Р. Брысендзен патануў пасля вяртання ў Новую Зеландыю

Мэты і вынікі

Экспедыцыя на барцы «Тэра Нова» была прыватным прадпрыемствам з дзяржаўнай фінансавай падтрымкай пад патранатам Брытанскага Адміралцейства і Каралеўскага геаграфічнага таварыства. У навуковым плане была прамым працягам Брытанскай нацыянальнай антарктычнай экспедыцыі 1901—1904 гадоў на караблі «Дыскаверы». Галоўнай мэтай экспедыцыі былі навуковыя даследаванні Зямлі Вікторыі, а таксама заходніх адгор'яў Трансантарктычнага хрыбта і Зямлі Эдуарда VII. Поспех Шэклтана ў 1908 годзе (ён не дайшоў да Паўднёвага полюса ўсяго 180 км)^:100—101 і заявы Кука і Піры аб пакарэнні імі Паўночнага полюса паставілі перад Скотам у першую чаргу палітычную задачу — забеспячэнне першынства Вялікабрытаніі на крайнім Поўдні Зямлі.

План экспедыцыі

Роберт Скот — кіраўнік экспедыцыі.

1. Снежань 1910 — красавік 1911 года

Заснаванне базы для зімоўкі і навуковых даследаванняў на востраве Роса ў праліве Мак-Мёрда. Адпраўка аўтаномнай даследчай групы да Зямлі Эдуарда VII або, па лядовай абстаноўцы, да Зямлі Вікторыі. Геалагічныя пошукі ў горных адгор'ях блізу базы. Большая частка каманды ўдзельнічае ў закладцы складоў для паходу наступнай антарктычнай вясной.

2. Кастрычнік 1911 — красавік 1912 года

Галоўная задача другога сезона — паход да Паўднёвага полюса па трасе Шэклтана. У яго падрыхтоўцы ўдзельнічае ўвесь персанал, непасрэдна ў полі працуюць 12 чалавек, з іх чацвёра дасягаюць полюса і вяртаюцца назад, выкарыстоўваючы прамежкавыя склады. Комплексныя кліматычныя, гляцыялагічныя, геалагічныя і геаграфічныя даследаванні.

3. Кастрычнік 1912 — студзень 1913 года

Завяршэнне навуковых даследаванняў, пачатых раней. У выпадку няўдалага паходу да полюса ў папярэдні сезон — паўторная спроба яго дасягнення па старым плане. У інтэрв'ю газеце Daily Mail Р. Скот заявіў, што «калі мы не дасягнем мэты пры першай спробе, то вернемся на базу і паўторым яе на наступны год. <…> Словам, не пойдзем адтуль, пакуль не даб'емся свайго»^:164.

Асноўныя вынікі

План быў выкананы аж да дэталей (за вылікам кошту яго рэалізацыі). У навуковым дачыненні экспедыцыя правяла вялікую колькасць метэаралагічных і гляцыялагічных назіранняў, сабрала мноства геалагічных узораў з ледавіковых марен і адгор’яў Трансантарктычных гор. Каманда Скота выпрабавала разнастайныя віды транспарту, у тым ліку маторныя сані ў палярнай абстаноўцы, а таксама паветраныя шары-зонды для даследаванняў атмасферы. Навуковыя даследаванні, які ўзначальваліся Эдвардам Адрыянам Уілсанам (1872—1912). Ён працягнуў даследаванне пінгвінаў на мысе Кразье, а таксама выканаў праграму геалагічных, магнітных і метэаралагічных даследаванняў^:397. У прыватнасці, метэаралагічныя назіранні, зробленыя экспедыцыяй Скота, пры супастаўленні з дадзенымі Шэклтана і Амундсена дазволілі зрабіць выснову аб наяўнасці ля Паўднёвага полюса ў летні перыяд антарктычнага антыцыклону.

Палітычная задача экспедыцыі прама не была выкананая. Асабліва жорстка пра гэта разважалі нарвежцы, у прыватнасці, брат Руаля Амундсена — Леон пісаў у 1913 годзе:

…Экспедыцыя (Скота) арганізоўвалася спосабамі, якія не выклікалі даверу. Мне здаецца… усе павінны радавацца, што ты ўжо пабываў на Паўднёвым полюсе. Інакш… імгненна сабралі б новую брытанскую экспедыцыю для дасягнення той жа мэты, хутчэй за ўсё не змяніўшы методыку паходу. У выніку катастрофа была б за катастрофай, як гэта было ў выпадку з Паўночна-Заходнім праходам:203.

Тым не менш, гібель Скота і першынство Амундсена ўнеслі шмат праблем у брытана-нарвежскія адносіны, а трагедыя Скота ў палітычным сэнсе стала сімвалам гераізму сапраўднага джэнтльмена і прадстаўніка Брытанскай імперыі. Аналагічную ролю атрымаў і Э. Уілсан, які нягледзячы ні на што, цягнуў з ледавіка Бірдмара 14 кг акамянеласцей. Прысутнасць палярных экспедыцый, а ў другой палове ХХ стагоддзя — і стацыянарных баз Брытаніі і суб’ектаў Брытанскай садружнасці (Аўстраліі, Новай Зеландыі) у гэтым сектары Антарктыкі стала пастаяннай.

Падрыхтоўка і рыштунак

Фінансаванне

Рэклама фірмы харчовых паўфабрыкатаў Oxа — спонсара экспедыцыі.

Экспедыцыя «Тэра Нова» спачатку разглядалася як прыватная ініцыятыва з вельмі абмежаванай дзяржаўнай падтрымкай. Скот заклаў бюджэт у 40 000 фунтаў стэрлінгаў (ф. ст.), што значна перавышала бюджэты аналагічных нарвежскіх экспедыцый, але было больш чым у два разы менш бюджэту экспедыцыі 1901—1904 гадоў. Камандзір судна — лейтэнант Эванс— пісаў:

Мы ніколі не сабралі б сродкі, неабходныя для экспедыцыі, калі б падкрэслівалі толькі навуковы бок справы; многія з тых, хто зрабіў у наш фонд самыя буйныя ўзносы, цалкам не цікавіліся навукай: іх захапляла сама ідэя паходу да полюса.:159.

У выніку нацыянальная падпіска, нягледзячы на заклік лонданскай «Таймс», дала не больш за палову неабходных сродкаў. Грошы паступалі малымі сумамі ад 5 да 30 ф. ст.^:161. Заклік прафінансаваць Скота кінуў сэр Артур Конан Дойл, які заявіў:

…Застаўся ўсяго адзін полюс, які павінен стаць нашым полюсам. І калі Паўднёвага полюса наогул можна дасягнуць, то… капітан Скот як раз той, хто здольны на гэта:161.

Тым не менш капітал рос вельмі павольна: Каралеўскае геаграфічнае таварыства ахвяравала 500 ф. ст., Каралеўскае таварыства — 250 ф. ст. Справа зрушылася з мёртвай кропкі ў студзені 1910 года, калі ўрад вырашыў даць Скоту 20 000 ф. ст.^:165. Рэальны каштарыс расходаў экспедыцыі на люты 1910 года склаў 50 000 ф. ст., з якіх Скот меў 32 000 ф. ст.^:168. Самай буйнай стаццёй расходаў было экспедыцыйнае судна, арэнда якога ў зверабойнай кампаніі абышлася ў 12500 ф. ст.^:401. Збор ахвяраванняў працягваўся па меры дасягнення Паўднёвай Афрыкі (урад толькі што ўтворанага Паўднёва-Афрыканскага Саюза прадаставіў 500 фунтаў, лекцыі самога Скота прынеслі 180 фунтаў), Аўстраліі і Новай Зеландыі.

Экспедыцыя пачалася з адмоўным фінансавым балансам, і Скот быў вымушаны ўжо ў перыяд зімоўкі прасіць удзельнікаў экспедыцыі адмовіцца ад жалавання на другі год экспедыцыі. Сам Скот перадаў фонду экспедыцыі як уласнае жалаванне, так і любыя віды ўзнагароджання, якія будуць яму належаць^:221—222.

У адсутнасць Скота улетку 1911 года кампанію па зборы сродкаў у Вялікабрытаніі ўзначаліў сэр Клемент Маркхэм, былы кіраўнік Каралеўскага геаграфічнага таварыства: склалася такое становішча, што да кастрычніка 1911 года казначэй экспедыцыі, сэр Эдвард Спеер, ужо не мог аплачваць рахункаў, фінансавы дэфіцыт дасягнуў 15 000 ф. ст. 20 лістапада 1911 года быў апублікаваны заклік аб прыцягненні ў фонд Скота 15 000 ф. ст., яго напісаў А. Конан Дойл^:224. Да снежня былі сабраны не больш за 5 000 фунтаў, а міністр фінансаў Лойд Джордж катэгарычна адмовіў у дадатковай субсідыі.

«Палярная гонка»

Руаль Амундсен — галоўны канкурэнт Скота.

Планы экспедыцыі Скота з каментарамі вядомых палярнікаў былі апублікаваныя ў газеце «Daily Mail» 13 верасня 1909 года. Тэрмін «палярная гонка» быў уведзены Робертам Піры ў інтэрв'ю, апублікаваным у тым жа нумары. Піры заявіў:

Можаце мне паверыць на слова: гонкі да Паўднёвага полюса, якія пачнуцца паміж амерыканцамі і брытанцамі ў бліжэйшыя сем месяцаў, будуць напружанымі і перахапляючымі дыханне. Такіх гонак свет яшчэ ніколі не бачыў:189.

Да гэтага часу са знакавых геаграфічных аб'ектаў на Зямлі непакораным заставаўся толькі Паўднёвы полюс: 1 верасня 1909 года Фрэдэрык Кук афіцыйна абвясціў аб дасягненні Паўночнага полюса 21 красавіка 1908 года. 7 верасня таго ж года аб дасягненні Паўночнага полюса абвясціў і Роберт Піры, паводле яго заявы, гэта адбылося 6 красавіка 1909 года. У прэсе ўпарта мусіраваліся чуткі, што наступнай мэтай Піры будзе Паўднёвы полюс. 3 лютага 1910 года Нацыянальнае геаграфічнае таварыства афіцыйна абвясьціла, што амерыканская экспедыцыя адправіцца ў мора Уэдэла ў снежні^:166. Аналагічныя экспедыцыі рыхтавалі: у Францыі — Жан-Батыст Шарко, у Японіі — Сірасэ Нобу, у Германіі — Вільгельм Фільхнер. Фільхнер планаваў пераход праз увесь кантынент: ад мора Уэдэла да полюса, а адтуль па маршруце Шэклтана — да Мак-Мёрда. Рыхтаваліся экспедыцыі ў Бельгіі і Аўстраліі (Дуглас Моўсан сумесна з Эрнэстам Шэклтанам)^:173. Для Скота, як ён лічыў, сур'ёзнымі канкурэнтамі маглі быць толькі Піры і Шэклтан^:173—174, аднак Шэклтан у 1910 годзе надаў рэалізацыю планаў аднаму Моўсану, а Піры адышоў ад палярных даследаванняў. Руаль Амундсен ў 1908 годзе абвясціў аб трансарктычным дрэйфе ад мыса Бараў да Шпіцбергена. Падчас велікоднага візіту 1910 года ў Нарвегію Скот разлічваў, што яго экспедыцыя ў Антарктыдзе і арктычная каманда Амундсена будуць дзейнічаць паводле адзінага навукова-даследчага плана. Амундсен не адказаў на лісты і тэлеграмы Скота, а таксама на яго тэлефонныя званкі^:120—121.

Каманда

Эдвард Адрыян Уілсан — кіраўнік навуковага аддзела.

Экспедыцыя была падзелена на два атрады: навуковы — для зімоўкі ў Антарктыцы — і суднавы. Падборам персаналу навуковага атрада кіравалі Скот і Уілсан, падбор суднавага экіпажа быў ускладзены на лейтэнанта Эванса. Усяго былі адабраны 65 чалавек з больш чым васьмі тысяч кандыдатаў. З іх шасцёра ўдзельнічалі ў экспедыцыі Скота на «Дыскаверы» і сямёра — у экспедыцыі Шэклтана.

Навуковы атрад уключаў дванаццаць навукоўцаў і спецыялістаў. Навуковай каманды такога тыпу ніколі яшчэ не было ў палярных экспедыцыях^:413—416. Ролі размяркоўваліся так:

• Эдвард Уілсан — лекар, заолаг і мастак.
• Эпслі Чэры-Гарард — асістэнт Уілсана, самы малады член каманды (24 гады на 1910 год). Уключаны ў склад экспедыцыі за ахвяраванне ў 1000 фунтаў, пасля таго як яго кандыдатура была адвергнутая на конкурсе.
• Т. Грыфіт-Тэйлар (Аўстралія) — геолаг. Паводле кантракта тэрмін яго знаходжання ў экспедыцыі абмежаваўся адным годам.
• Фрэнк Дэбенхэм (Аўстралія) — геолаг.
• Р. Прыстлі — геолаг.
• Дж. Сімпсан — метэаролаг.
• Э. Нэльсан — біёлаг.
• Чарлз Райт (Канада) — фізік.
• Сесіл Мірз — спецыяліст па коням і ездавым сабакам. У сакавіку 1912 года пакінуў Антарктыку.
• Герберт Понтынг — фатограф і кінааператар. У сакавіку 1912 года пакінуў Антарктыку.

Фатограф і аператар Герберт Понтынг з кінакамерай.

У складзе каманды было шмат прадстаўнікоў Каралеўскага ваенна-марскога флоту (ВМФ) і Каралеўскай Індыйскай службы.

• Віктар Кэмпбэл — лейтэнант ВМФ у адстаўцы, старшы памочнік на «Тэра Нове», стаў кіраўніком так званай Паўночнай партыі на Зямлі Вікторыі.
• Гары Пэнел — лейтэнант ВМФ, штурман «Тэра Новы».
• Генры Рэнік — лейтэнант ВМФ, галоўны гідралогіі і акіянолаг.
• Г. Мюрэй Левік — суднавы лекар у званні лейтэнанта.
• Эдвард Аткінсан — суднавы лекар у званні лейтэнанта, выконваў абавязкі камандзіра зімовачнай партыі са снежня 1911 года. Менавіта ён вырабіў агляд знойдзеных парэшткаў Скота і яго спадарожнікаў.

У склад полюснага атрада таксама ўвайшлі:

• Генры Р. Баўэрс — лейтэнант Каралеўскага ВМФ Індыі
• Лоўрэнс Отс — капітан 6-га Ініскілінгскага драгунскага палка. Спецыяліст па поні, увайшоў у склад экспедыцыі, унёсшы ў яе фонд 1000 фунтаў.

З замежнікаў у складзе экспедыцыі Скота ўдзельнічалі:

• Амельчанка, Антон Лукіч (Расія) — конюх экспедыцыі. Скот называе яго ў дзённіках проста «Антон». Прайшоў з полюснай камандай да сярэдзіны ледавіка Роса, пасля заканчэння тэрміну кантракта вярнуўся ў Новую Зеландыю ў лютым 1912 года.
• Гіраў, Дзмітрый Сямёнавіч (Расія) — каюр (паганяты сабак). Скот пісаў яго прозвішча ў дзённіку як Geroff. Суправаджаў экспедыцыю Скота да 84° пд. ш., затым з большай часткай экспедыцыі заставаўся ў Антарктыдзе і ўдзельнічаў у пошуках групы Скота.
• Енс Тругвэ Гран (Нарвегія) — каюр і спецыяліст-лыжнік. Уключаны ў склад каманды пасля візіту Скота ў Нарвегію па патрабаванні Фрыцьёфа Нансена. Нягледзячы на адсутнасць паразумення з кіраўніком экспедыцыі, прапрацаваў да яе заканчэння.

Рыштунак і транспарт

Лоўрэнс Отс у канюшні на борце «Тэра Новы».

Скот вырашыў выкарыстоўваць трыяду цяглавых сродкаў: маторныя сані, маньчжурскія коні і ездавыя сабакі^:432. Піянерам выкарыстання поні і маторных сродкаў у Антарктыцы быў Шэклтан, які пераканаўся ў поўнай практычнай бескарыснасці і таго і іншага^:255. Да сабак Скот ставіўся вельмі адмоўна, яго дзённікі поўныя скаргаў на складанасці абыходжання з гэтымі жывёламі^:196. Зрэшты, Скот, як і ў паходзе 1902 года, больш усяго спадзяваўся на мускульную сілу і сілу духу чалавека^:22. Мотасані даволі дрэнна зарэкамендавалі сябе на выпрабаваннях у Нарвегіі і Швейцарскіх Альпах: пастаянна ламаўся рухавік, а ўласная вага праціскала снег на глыбіню не меней фута^:171. Тым не менш, Скот упарта адпрэчваў парады Нансена і ўзяў у экспедыцыю трое маторных саней.

Уільям Лэшлі на фоне гусенічных маторных саней. Лістапад 1911 года.

Істотнай часткай рыштунку былі 19 нізкарослых маньчжурскіх коней (члены каманды называлі іх «поні») белай масці, дастаўленых да кастрычніка 1910 года ў Крайстчэрч, Новая Зеландыя. Сабак было дастаўлена 33, разам з рускімі каюрамі^:193. Стайні і сабачыя будкі былі ўзведзены на верхняй палубе «Тэра Новы». Фураж складалі 45 тон прэсаванага сена, 3-4 тоны сена для неадкладнага ўжывання, 6 тон макухі, 5 тон вотруб'я. Для сабак былі ўзяты 5 тон сабачых сухароў, пры гэтым Мірз сцвярджаў, што спажыванне сабакамі цюленіны вельмі шкоднае^:30.

Фірма «British and Colonial Airplane Company» прапанавала экспедыцыі самалёт, аднак Скот адмовіўся ад гэтага вопыту, заявіўшы, што сумняваецца ў прыдатнасці авіяцыі ў палярных даследаваннях^:174.

Для сувязі паміж даследчымі атрадамі ў галоўнай базе Мак-Мёрда і на Зямлі Эдуарда VII Скот разлічваў выкарыстоўваць радыётэлеграфію. Вывучэнне гэтага праекта паказала, што на «Тэра Нове» радыёперадатчыкі, прыёмнікі, радыёмачты і іншае абсталяванне проста не знойдуць сабе месца з-за грувасткасці. Тым не менш, «National Telephone Company» ў рэкламных мэтах падала Скоту некалькі тэлефонных апаратаў для базы Мак-Мёрда^:174—175.

Асноўныя запасы правіянту былі прынятыя ў Новай Зеландыі і з’яўляліся падарункамі мясцовых жыхароў. Так, былі дасланы 150 замарожаных авечых туш і 9 бычыных, мясныя кансервы, сметанковае масла, кансерваваная гародніна, сыр і згушчанае малако. Адна з ткацкіх фабрык вырабіла адмысловыя шапкі з эмблемай экспедыцыі, якія былі ўручаны кожнаму яе члену разам з асобнікам Бібліі^:193—194.

Ход экспедыцыі

Першы этап: 1910—1911 гады

Плаванне ад Вялікабрытаніі да Антарктыды

«Тэра Нова» ў снежні 1910 года. Фота Г. Понтынга.

«Тэра Нова» адплыла з Кардыфа 15 ліпеня 1910 года. Скота на борце не было: адчайна змагаючыся за фінансаванне экспедыцыі, а таксама з бюракратычнымі перашкодамі (барк прыйшлося рэгістраваць як яхту), ён узышоў на борт свайго судна толькі ў Паўднёвай Афрыцы^:411. Барк прыбыў у Мельбурн 12 кастрычніка 1910 года, там была атрымана тэлеграма брата Руаля Амундсена — Леона: «Маю гонар паведаміць „Фрам“ накіроўваецца Антарктыку. Амундсен». Паведамленне аказала на Скота вельмі цяжкае дзеянне. Раніцай 13-га ён накіраваў тэлеграму Нансену з просьбай аб тлумачэннях, Нансен адказаў: «Не ў курсе справы»^:212. На прэс-канферэнцыі Скот заявіў, што не дазволіць ахвяраваць навуковымі вынікамі дзеля палярнай гонкі^:128—131. Мясцовыя газеты пісалі:

У адрозненне ад некаторых даследчыкаў, якія нібы згіналіся пад цяжарам таго, што іх чакае, ён трымаецца весела і бадзёра. У Антарктыку ён адпраўляецца з такім настроем, нібы чалавек, якога чакае прыемнае спатканне:189.

Калі ў Аўстраліі і Новай Зеландыі прэса і публіка з пільнай увагай сачылі за ходам экспедыцыі, то ў Лондане планы Скота былі зусім перакрэсленыя ажыятажам вакол справы доктара Крыпена^:196.

16 кастрычніка «Тэра Нова» адплыла ў Новую Зеландыю, Скот застаўся з жонкай у Аўстраліі ўладжваць справы, адплыўшы з Мельбурна 22 кастрычніка. Ва Уэлінгтане яго сустракалі 27-га. Да таго часу «Тэра Нова» прымала запасы ў Порт-Чалмерсе. З цывілізацыяй экспедыцыя развіталася 29 лістапада 1910 года.

1 снежня «Тэра Нова» трапіла ў зону вельмі моцнага шквалу, які прывёў да вялікіх разбурэнняў на судне: дрэнна замацаваныя на палубе мяшкі з вуглём і бакі з бензінам дзейнічалі як тараны. Прыйшлося скінуць з палубы 10 тон вугалю^:197. Судна легла ў дрэйф, аднак аказалася, што трумныя помпы засмечаныя і не ў стане справіцца з вадой, якая бесперапынна чэрпалася суднам. У выніку шторму здохлі два поні, адзін сабака захлынуўся ў патоках вады, прыйшлося зліць у мора 65 галонаў бензіну. 9 снежня пачалі сустракаць пакавыя льды, 10 снежня перасеклі Паўднёвы палярны круг^:198. Для праходжання 400-мільнай паласы пакавага лёду спатрэбілася 30 сутак (у 1901 годзе на гэта спатрэбілася 4 суткі). Было патрачана шмат вугалю (61 тону з 342, якія былі на борце) і правіянту^:200. 1 студзеня 1911 года ўбачылі сушу: гэта была гара Сабін ў 110 мілях ад Зямлі Вікторыі. Вострава Роса экспедыцыя Скота дасягнула 4 студзеня 1911 года. Месца зімоўкі было названа мысам Эванса ў гонар камандзіра судна.

Высадка

Інтэр'ер афіцэрскага адсека хаціны Скота. Фота Герберта Понтынга. Злева направа: Чэры-Гарард, Баўэрс, Отс, Мірз, Аткінсан.

Перш за ўсё на бераг былі высаджаны 17 ацалелых коней і згруджаны двое маторных саней, на іх вазілі правіянт і абсталяванне^:104—105. Пасля чатырох дзён разгрузачных работ, 8 студзеня, было вырашана ўключыць у працу трэція маторныя сані, якія праваліліся скрозь нетрывалы лёд бухты пад уласным цяжарам^:116—117.

Да 18 студзеня быў падведзены пад дах экспедыцыйны дом памерамі 15 × 7,7 м. Скот пісаў:

Наш дом — самае камфартабельнае памяшканне, якое толькі можна сабе ўявіць. Мы стварылі для сябе надзвычай прывабны прытулак, у сценах якога пануе мір, спакой і камфорт. Да такога прыгожага жылля не падыходзiць назва «хаціны» (англ.: hut), але мы спыніліся на ёй, таму што не маглі прыдумаць іншай:132—133.

Дом быў драўляным, паміж двума пластамі дашчанай ашалёўкі была ізаляцыя з сушоных марскіх водарасцей. Дах — з падвойнага руберойда, таксама ізаляваны марской травой. Двайны драўляны пол быў пакрыты лямцом і лінолеумам. Асвятляўся дом ацэтыленавымі гарэлкамі, газ для якіх выпрацоўваўся з карбіду (асвятленнем загадваў Дэй). Для памяншэння страт цяпла печкавыя трубы былі працягнуты праз усё памяшканне, аднак палярнай зімой у хаце падтрымлівалася тэмпература не вышэй 50 °F (9 °C)^:303. Адзіная ўнутраная прастора была падзелена на два адсекі правіянцкімі скрынямі, у якіх захоўваліся запасы, якія не пераносяць маразоў, напрыклад, віно^:131-132.

Блізу дома знаходзіўся ўзгорак, дзе размяшчаліся метэаралагічныя прыборы, а побач у снежным сумёце былі выкапаны два гроты: для свежага мяса (марожаная бараніна з Новай Зеландыі пакрылася цвіллю, таму каманда кармілася кансервамі або пінгвінамі), у другім была ўладкаваная магнітная абсерваторыя^:133. Стайні і памяшканні для сабак размяшчаліся па суседстве, з часам, калі галька, на якой быў пабудаваны дом, зляжалася, праз шчыліны ў дом сталі прасочвацца выпарэнні са стайні, барацьба з якімі не мела ніякага поспеху.

Дзейнасць Усходняга атрада ў лютым 1911 года

«Фрам» і «Тэра Нова» ў Кітовай бухце.

План Скота уключаў дзейнасць двух атрадаў. Атрад пад камандаваннем Віктара Кэмпбэла павінен быў прайсці ўздоўж Вялікага ледзянога бар'ера да Зямлі Эдуарда VII. 26 студзеня «Тэра Нова» адправілася на ўсход, меркаваным месцам яе базавання была Кітовая бухта, якой Кэмпбэл дасягнуў 4 лютага. Да вялікага здзіўлення брытанцаў, у бухце стаяў «Фрам» — судна забеспячэння экспедыцыі Руаля Амундсена. Камандзір Торвальд Нільсен не стаў сустракаць гасцей, але «Фрам» наведалі сам Кэмпбэл і лейтэнант Пенел. Пазней Кэмпбэл, Пенел і доктар Левік па запрашэнні Амундсена наведалі базу нарвежцаў «Фрамхейм». Амундсен прапанаваў англічанам размяшчацца паблізу, падкрэсліўшы, што Антарктыка адкрыта для ўсіх^:219. Аднак вынікі лядовай разведкі паказалі Кэмпбэл, што Зямля Эдуарда VII недаступная для даследавання з мора. Амундсен, Нільсен і лейтэнант Прэструд былі запрошаны на ланч у кают-кампаніі «Тэра Новы». Амундсен імкнуўся даведацца пабольш аб маторных санках Скота. Праз паўгадзіны пасля іх сыходу Кэмпбэл паспешліва пакінуў Кітовую бухту^:220.

Кэмпбэл не заспеў у Мак-Мёрда экспедыцыі Скота — да таго часу пачаліся разведачныя паходы на поўдзень. Ён пакінуў звесткі пра Амундсена ў лісце Скоту. Атрад Кэмпбэла высадзілі на Зямлі Вікторыі, дзе шэсць яго членаў прапрацавалі да пачатку 1912 года. «Тэра Нова» пасля гэтага ўзяла курс на Новую Зеландыю, адкуль 28 сакавіка навіны пра палярную гонку распаўсюдзіліся па свеце^:220. Атрымаўшы навіны, Скот пісаў у дзённіку 22 лютага:

Гэта паведамленне выклікала толькі адну думку ў маім розуме, а менавіта: усяго разумней і карэктней будзе паступаць так, як намечана мною, — як бы і не было зусім гэтага паведамлення; ісці сваім шляхам і працаваць па меры сіл, не выказваючы ні страху, ні сумневу:178.

Закладка складоў

Члены экспедыцыі «Тэра Нова» цягнуць харчы на санях. Фотаздымак лістапада — снежня 1912 года.

Скот на чале дванаццаці чалавек 27 студзеня выступіў да 80° пд. ш. з мэтай закладкі харчовых складоў для вясновага паходу. У каманду ўваходзілі 26 сабак і 8 слабых поні — астатніх бераглі для вясны^:204. Пасля дзесяцідзённага паходу быў разбіты лагер, які атрымаў назву Corner Camp (Вуглавы), бо ён размяшчаўся на мерыдыяне мыса Крозе, і адсюль адкрываўся зручны шлях на ледавік Бірдмара. Перачакаўшы трохсутачны шторм (загінулі два поні), Скот вырашыў адправіць трох найбольш пацярпелых жывёл на базу з лейтэнантам Эвансам і трыма матросамі.

16 лютага 1911 года на 79° 29' пд. ш. у 150 мілях ад мыса Эванса быў закладзены склад Адной Тоны, названы па вазе рыштунку, пакінутага там. Ён быў пазначаны чорным сцягам і святлоадбівальнікам з металічных сухарных скрынь^:167—168. Тэмпература на зваротным шляху ўпала. Скот, Уілсан, Мірз і Чэры-Гарард вырашылі вярнуцца на сабачых запрэжках, даручыўшы пяцерых пакінутых поні Баўэрсу, Отсу і Грану. 21 лютага ледзь не адбылася катастрофа, калі сабакі праваліліся скрозь снежны мост над прорвай, прычым Скоту прыйшлося спускацца ў ледавіковую расколіну, каб выцягнуць двух сабак — 11 павіслі на пастромках^:172—174. З васьмі узятых у шлях поні на базу вярнуліся толькі двое. 1 сакавіка Скот запісаў у дзённіку:

Ясна, што гэтыя завеі бедным жывёлам не пад сілу. <…> Між тым нельга дапусціць, каб яны прыходзілі ў кепскі стан у самым пачатку работ экспедыцыі. Атрымліваецца, што ў наступным годзе неабходна будзе выступіць пазней. Што ж рабіць! Мы паступалі па меры свайго разумення і досвед купілі дарагой цаной:182.

Рыштунак складоў працягваўся да пачатку красавіка. 23 красавіка на шыраце Мак-Мёрда пачыналася палярная ноч.

Зімоўка красавіка — кастрычніка 1911 года

Зіма 1911 года. Скот робіць запісы ў экспедыцыйны журнал. Фатограф Герберт Понтынг.

Зімовы дом быў падзелены на два адсекі: афіцэрскі і ніжніх чыноў, навукоўцы былі прыраўнаваны да афiцэраў^:188—189. Жыццё было мерным: Скот разлічваў пайкі і графік вясновага паходу, навукоўцы займаліся вывучэннем атмасфернай электрычнасці і паразітаў ў пінгвінаў і рыб. Члены навуковай групы рэгулярна чыталі лекцыі па сваіх прадметах — тры разы на тыдзень, што было часткай забаў зімоўшчыкаў^:289—291. Важным заняткам былі рэгулярныя выгулы коней і сабак, а таксама футбольныя матчы на ​​лёдзе^:213.

22-23 мая Скот і Уілсан абследавалі зімоўе Шэклтана на мысе Ройдс, выявіўшы там запасы правіянту, дастатковыя для каманды Скота прыкладна на восем месяцаў. Адзінае, што адтуль Скот забраў — пяць асобнікаў англіканскага малітоўніка: амаль усе царкоўныя кнігі па недаглядзе засталіся на «Тэра Нове»^:259—261.

Зімовы паход групы Уілсана

27 чэрвеня — 1 жніўня ў разгар антарктычнай зімы Уілсан, Баўэрс і Чэры-Гарард здзейснілі 60-мільны (97 км) паход на мыс Крозье для збору яек імператарскіх пінгвінаў і выпрабаванні палярнага рыштунку і рацыёну. Ініцыятарам экспедыцыі быў Уілсан: ён хацеў вывучыць асаблівасці зімовага выседжвання нашчадкаў пінгвінамі. Гэта быў першы ў гісторыі палярных даследаванняў зімовы даследчы паход у абстаноўцы палярнай ночы^:243.

Паход аказаўся надзвычай цяжкім: каб пераадолець 97 км у амаль поўнай цемры і на экстрэмальным холадзе, спатрэбілася 19 дзён. 5 ліпеня тэмпература ўпала да —60 °C (—77 °F)^:255. Часцяком удавалася прайсці не больш адной мілі ў суткі. З-за пастаяннага абледзянення ўстаноўка палаткі патрабавала некалькіх гадзін, надзвычай цяжка было адкрываць мяшкі для правіянту, газа ўяўляў сабой нейкае падабенства халадца^:253—254

Эпсли Чэры-Гарард. Фота Герберта Понтынга. Звяртае на сябе ўвагу паліто, пашытае з ваўнянай коўдры, а таксама незагарэлыя сляды ад ачкоў на твары. Амаль ніхто ў экспедыцыі ахоўных ачкоў не насіў і амаль усе пакутавалі ад снежнай слепаты.

Прыбыўшы на мыс Крозье, экспедыцыянеры пабудавалі іглу з каменных груд, зверху ізаляваных снегам, з брызентавым дахам, каньком для якой паслужылі сані^:266. Ім удалося падабрацца да калоніі пінгвінаў, у выніку Уілсан здабыў тры яйкі. Неўзабаве ўраганам было разбурана іглу, і Уілсан прыняў рашэнне аб вяртанні. На зваротным шляху падчас 11-бальнага шторму 22 ліпеня ветрам была вынесеная палатка, і трое людзей правялі каля паўтара сутак у спальных мяшках пад адкрытым небам^:277. Палатку ўдалося адшукаць больш чым у мілі ад месца катастрофы: на шчасце, падчас урагану тэмпература паднялася да —18 °C^:281. Яйкі пінгвінаў удалося захаваць, і яны былі пасля дастаўлены ў Музей натуральнай гісторыі ў Паўднёвым Кенсінгтане^:295—299.

Рэшткі іглу, пабудаванага членамі каманды, былі знойдзеныя ў 1958 годзе ўдзельнікамі экспедыцыі Э. Хілары падчас першай трансантарктычнай экспедыцыі. Рэшткі былі перавезены ў Новую Зеландыю для музейнай экспазіцыі.

Асістэнт Уілсана — Эпслі Чэры-Гарард назваў зімовы паход «самым жахлівым падарожжам на свеце» (англ.: worst journey in the world; потым гэты выраз стаў назвай яго мемуараў, якія выйшлі ў 1922 годзе). Скот пісаў пасля іх вяртання:

На працягу пяці тыдняў яны перанеслі неверагодныя нягоды. Ніколі я не бачыў такіх змораных, можна сказаць, абшарпаных непагаддзю людзей. Твары іх былі ўсе ў маршчынах, хутчэй нават як бы ў шнарах, вочы цьмяныя, рукі сталі белымі. Скура на руках ад пастаяннага холаду і вільгаці была ў нейкіх складках, але слядоў абмаражэння няшмат:325.

Другі этап: паход Скота да полюса. 1911—1912 гады

Пачатак вясны

13 верасня 1911 года Скот абвясціў камандзе свае планы: да полюса адпраўляюцца дванаццаць чалавек, але непасрэдна на Полюс павінны былі прыбыць чацвёра, астатнія — аказваць ім падтрымку па шляху. У складзе палярнай групы павінны былі быць два навігатары (Скот і Отс), лекар (Уілсан) і дасведчаны марак (Эдгар Эванс). Скот пісаў:

Складзены план, відаць, набыў агульны давер. Застаецца выпрабаваць яго на справе^:367.

З 15 па 28 верасня Скот распачаў экскурсію да заходніх горах, прайшоўшы да мыса Батлер. Усяго ён пераадолеў 175 сухапутных міль. За час яго адсутнасці Мірз знайшоў прымяненне тэлефонах, злучыўшы правадной сувяззю хаціну-склад на мысе Хат і асноўнае зімоўе (15 міль), а таксама астранамічную абсерваторыю^:221. Гэта дазволіла астраномам атрымліваць дадзеныя пра дакладны час, не выкарыстоўваючы пасланцаў і не выносячы хранометры на мароз. Тэмпература паветра ўвесь гэты час трымалася каля —40 °C.

Выхад

Поні Скота на прывале пад абаронай снежнага вала.

Полюсны атрад быў падзелены на тры групы. Група на мотасанях (лейтэнант Эванс, Дэй, Лэшлі і Хупер) стартавала 24 кастрычніка і павінна была прывезці тры тоны харчоў на 80° 30' пд. ш. Перамяшчэнне ажыццяўлялася з хуткасцю 0,8 км/г, першыя сані канчаткова выйшлі з ладу 1 лістапада, другія — праз 87 км ад Вуглавога склада. Асноўнай прычынай аварый быў пастаянны перагрэў рухавікоў паветранага астуджэння і непрыстасаванасць трансмісіі да ўмоў халоднага клімату. Пасля гэтага людзі былі вымушаныя запрэгчы ў запрэжку самі і цягнуць яе 241 км да ўмоўленага месца, маючы нагрузку на кожнага звыш 2 цэнтнераў^:227.

Скот выступіў на поні 1 лістапада, дасягнуўшы лагера Корнер 5 лістапада. Дзённыя пераходы прыйшлося абмежаваць 15 мілямі, каб не перагружаць поні. Менавіта ў гэты перыяд Скот раздражнёна назваў свой транспарт «клячамі» і паказаў, што яны сталі вельмі пераборлівыя ў ежы^:402.

7 лістапада Скота дагнаў Мірз, які ўзначальваў трэці атрад, які ішоў на сабаках. Склада Адной Тоны дасягнулі 15 лістапада, даўшы камандзе суткі адпачынку. У той жа дзень каманда лейтэнанта Эванса ўладкоўвала склад 80° 30' пд. ш. У суткі яны праходзілі да сямнаццаці міль.

Ледавік Бірдмара. Выхад да полюса

Від на ледавік Бірдмара з птушынага палёту. Фота 1956 года.

Першую поні прыйшлося застрэліць 24 лістапада^:418. Пасля гэтага Дэй і Хупер былі адпраўленыя на базу, а ў сані запрэгліся Аткінсан, лейтэнант Эванс і Лэшлі. У групе Скота да 28 лістапада заставалася восем поні. 4 снежня экспедыцыя дасягнула «Брамы» (англ.: Gateway) ледавіка Бірдмара. 5 снежня пачалася моцная завея, якая цягнулася чацвёра сутак, і становішча экспедыцыі стала адчайным. Вандроўцы змаглі рушыць толькі 9 снежня, непагадзь збіла экспедыцыю з запланіраванага графіка на 5-6 дзён. Ля падножжа ледавіка прыйшлося прыстрэліць усіх коней. Уздым на ледавік быў разведаны Шэклтанам і меў даўжыню 120 міль. Дванаццаць чалавек, якія засталіся без цяглавых сродкаў, былі падзеленыя на тры «запрэжкі». Уздым быў вельмі цяжкі: з-за рыхлага снегу ўдавалася прайсці не больш за чатыры мілі ў суткі. 17 снежня быў уладкаваны склад Сярэдзіны Ледавіка. Далей пераходы склалі па 17 міль, але група на пяць дзён адставала ад графіка Шэклтана. 20 снежня на базу былі адпраўленыя Аткінсан, Райт, Чэры-Гарард і Кеахэйн^:451.

Апошняя дапаможная група павінна была сысці 4 студзеня, аднак Скот вырашыў узяць да полюса пятага члена каманды — Баўэрса^:466. Гэта рашэнне Скота больш іншых крытыкавалі сучаснікі і нашчадкі. Праблема заключалася ў тым, што правіянт і рыштунак былі разлічаны на чатырох чалавек, уключаючы месца ў намёце і лік лыж (без іх прыйшлося абыходзіцца Л. Отсу). Рашэнне Скота вельмі негатыўна адбілася на лёсе яго полюснай групы і групы лейтэнанта Эванса: скараціўшы яе да трох чалавек, Скот паменшыў іх шанцы шчаснага вяртання^:282—283.

Скот і Эванс рассталіся на Палярным плато. Па дарозе да склада Адной Тоны лейтэнант Эванс ужо быў не ў сілах стаяць на нагах. Тады Лэшлі і Крын сілком прывязалі яго да саней (ён патрабаваў, каб яму пакінулі правіянт і спальны мяшок і кінулі на ледніку). Эванс прыйшоў у сябе на базе намаганнямі доктара Аткінсана. Не вылечыўшыся ад цынгі да канца, Эванс быў дастаўлены ў Англію, дзе быў уганараваны каралеўскай аўдыенцыі і падвышаны ў званні да капітана 2-га рангу. 30 жніўня 1912 года ён зноў ўступіў у камандаванне барка «Тэра Нова»^:259.

Дасягненне Паўднёвага полюса

Каманда Скота ля «Пульхейма». Злева направа: Скот, Баўэрс, Уілсан і Э. Эванс. Фатограф Л. Отс.

5 студзеня полюсная група дасягнула 88° пд. ш., да полюса заставалася 120 міль. Пераходы ўскладняліся: снег нагадваў пясок, слізгаценне амаль адсутнічала. 15 студзеня быў закладзены Апошні склад, да полюса заставаліся 74 мілі. Да гэтага часу члены каманды былі ўжо моцна знясіленыя, а ў Эдгара Эванса выявіліся прыкметы цынгі. У апошні рывок да полюса было вырашана ісці ўлегцы, пакінуўшы на складзе запас правіянту на 9 дзён. Скот адчуваў турботу з нагоды таго, што нарвежцы іх апярэдзілі. 16 студзеня, заўважыўшы мноства сабачых слядоў (іх па невядомай прычыне не занесла снегам за 33 дні), Скот запісаў у дзённіку:

Спраўдзіліся нашы горшыя ці амаль горшыя меркаванні. <…> Уся гісторыя як на далоні: нарвежцы нас апярэдзілі! Яны першыя дасягнулі полюса. Жудаснае расчараванне! Мне балюча за маіх верных таварышаў. <…> Канец усім нашым марам. Сумнае будзе вяртанне:479.

17 студзеня англічане дасягнулі полюса (паводле разлікаў Скота яны знаходзіліся ў 3½ мілях ад яго геаграфічнага пункту) праз 34 дні пасля каманды Амундсена. Для «атачэння» полюса каманда прайшла адну мілю прама і тры мілі ў правы бок^:481.

Каманда Скота на Паўднёвым полюсе 18 студзеня 1912 года. Стаяць: Уілсан, Скот, Отс. Сядзяць: Баўэрс, Э. Эванс. Гэта апошняя фатаграфія, зробленая групай Скота.

18 студзеня Баўэрс выявіў палатку Амундсена «Пульхейм» у двух мілях ад лагера Скота. Скот спачатку лічыў, што нарвежцаў было двое, але ў намёце былі лісты да Скота і нарвежскага караля, а таксама запіска са справаздачай нарвежскай каманды, з якой высветлілася, што экспедыцыянераў было пяцёра. Рэзка пагоршылася надвор'е: снежны буран, які заносіў сляды пры -30 °C.

Мы ўзвялі гурый, узнялі наш бедны пакрыўджаны англійскі сцяг і сфатаграфавалі сябе. На такім марозе зрабіць усё гэта было нялёгка:482.

Зваротны шлях. Гібель

21 студзеня пачалася моцная завея, атрымалася прайсці толькі 6 міль. 23 студзеня Э. Эванс абмарозіў нос і моцна пашкодзіў рукі. З экспедыцыянераў ён быў у самай дрэннай фізічнай форме. Чарговага прамежкавага склада ўдалося дасягнуць толькі 25 студзеня (у гэты дзень Амундсен вярнуўся на базу). Да 4 лютага, акрамя абмаражэння Эванса, быў яшчэ адзін хворы: Уілсан расцягнуў звязкі на назе. Стан духу каманды бесперапынна пагаршаўся^:493.

4 лютага Скот і Эванс праваліліся ў ледавіковыя расколіны. Скот пашкодзіў плячо, а Э. Эванс, відавочна, атрымаў моцнае страсенне мозга. Ён больш быў не ў стане цягнуць сані, а сіл яго хапала, толькі каб не адставаць ад астатніх.

Асаблівую асцярогу выклікае стан Эванса. Ён неяк тупее і з прычыны страсення, атрыманага раніцай пры падзенні, ні да чаго не здольны:496.

Спуск па ледавік працягваўся з 7 па 17 лютага, прычым апошнія тры дні экспедыцыянеры галадалі: выбіўшыся з графіка, яны не маглі дайсці да склада. Уілсан сабраў за гэты час 14 кг горных парод, у тым ліку з адбіткамі дагістарычных раслін, але быў гэтак слабы, што нават не змог апісаць знаходкі ў сваім часопісе^:500.

17 лютага раптоўна памёр Эдгар Эванс. Скот апісваў гэта так:

Выгляд небаракі мяне нямала спалохаў. Эванс стаяў на каленях. Вопратка яго была ў беспарадку, рукі аголеныя і абмарожаныя, вочы дзікія. На пытанне, што з ім, Эванс адказаў, запінаючыся, што не ведае, але думае, што ён самлеў. Мы паднялі яго на ногі. Праз кожныя два-тры крокі ён зноў падаў. Усе прыкметы поўнай знямогі. Уілсан, Баўэрс і я пабеглі назад за санкамі, Отс застаўся пры ім. Вярнуўшыся, мы знайшлі Эванса амаль без прытомнасці. Калі ж даставілі яго ў палатку, ён быў непрытомны і ў 12 г. 30 хв. ціха сканаў:506—507.

Эванс быў пахаваны ў ледавіку. Да базы заставаліся 420 міль.

У лагеры ля падножжа ледавіка Бірдмора экспедыцыянеры змянілі сані і адправіліся ў далейшы шлях 19 лютага. У дзённікавых запісах становіцца ўсё больш скаргаў на надвор'е і ўмовы, Скот пачынае блытаць даты: і 19, і 20 лютага ў яго пазначаныя як «панядзелак». Ім удалося трохі падхарчавацца канінай, тут былі пахаваныя забітыя поні. Снег па-ранейшаму нагадваў пясок пустыні і перашкаджаў слізгаценню. Члены каманды пакутавалі ад снежнай слепаты, асабліва яна ўразіла Уілсана. Да Паўднёвага ледавіковага склада група Скота дайшла толькі 24 лютага, выявіўшы, што засталося мала газы: ён выпараўся з негерметычных бітонаў (паводле іншай версіі — выцякаў з бітонаў, паколькі алавяная пайка рассыпалася ад марозу; пастаянныя праблемы з пайкай адчувала і каманда Амундсена). Дзённыя пераходы складалі 13 міль. Тэмпература ноччу апускалася да -40 °C^:512—513.

Да 1 сакавіка экспедыцыянеры дасягнулі склада «Сярэдзіна ледавіка», зноў выявіўшы катастрафічны недахоп газы: яго бракавала да наступнага склада. Да таго часу толькі Скот працягваў весці дзённік і адлічваць час. Дзённыя пераходы складалі не больш за 1 мілю, удзельнікі экспедыцыі катастрафічна гублялі сілы. Отс атрымаў моцнае абмаражэнне абедзвюх ног, пачалася гангрэна. Усяго ў 72 мілях на поўнач ад іх знаходзілася група Чэры-Гарарда і Д. Гірава, з 4 па 10 сакавіка яны заклалі новыя запасы ў Склад Адной Тоны, але з-за хутка наступаўшай зімы вымушаныя былі вярнуцца на базу^:250—251.

Карціна Дж. Ч. Долмэна, якая паказвае смерць Отса.

16 сакавіка, Отс, не ў сілах ісці далей, пакінуў палатку ў снежны буран:

Отс праспаў папярэднюю ноч, спадзеючыся не прачнуцца, аднак раніцай прачнуўся. Гэта было ўчора. Была завея. Ён сказаў: «Пайду прайдуся. Можа быць, не хутка вярнуся.» Ён выйшаў у завіруху, і мы яго больш не бачылі:524.

Да гэтага часу экспедыцыю аддзялялі ад склада 26 міль. 20 сакавіка моцна абмарозіў нагу Скот, у яго пачалася гангрэна. Паліва скончылася 23 сакавіка, ежы заставалася на два дні. Уілсан і Баўэрс з-за мацнейшай завеі пры -35 °C не маглі прайсці 11 міль (17 км) да склада. Ад асноўнай базы іх аддзялялі 264 км. Пасля гэтага ў запісах Скота шасцідзённы перапынак.

Апошняя старонка дзённіка Скота. 29 сакавіка 1912 года.

Члены каманды разумелі, што гэта канец. Скот у дзённіку паказваў, што хацеў было выдаць спадарожнікам смяротныя дозы опіуму (не абышлося без канфлікту з Уілсанам — захавальнікам аптэчкі), але потым было вырашана чакаць натуральнай смерці. Гэта адбылося яшчэ да гібелі Отса — 11 сакавіка^:522.

Апошні запіс у дзённіку Скота датаваны 29 сакавіка 1912 года. Паводле заяў Аткінсана — камандзіра пошукавай партыі лістапада 1912 года, Скот памёр апошнім: цела Уілсана і Баўэрс былі акуратна завязаныя ў спальныя мяшкі, а сам камандзір адкінуў закаўрашы спальнага мяшка і раскрыў куртку. Пад плячом у яго знаходзілася сумка з дзённікамі членаў экспедыцыі, а руку ён паклаў на цела Уілсана^:527.

Дзейнасць экспедыцыі пасля гібелі Скота ў 1912—1913 гады. Вяртанне

4 сакавіка дзевяць чалавек, уключаючы цяжка хворага лейтэнанта Эванса, адплылі на барку «Тэра Нова» ў Новую Зеландыю. Судна закінула ў Мак-Мёрда сем індыйскіх мулаў, 14 сабак (тры неўзабаве здохлі) і неабходны правіянт.

Крайняе фізічнае знясіленне Д. Гірава і Чэры-Гарарда прымусіла іх, не чакаючы каманды Скота, вяртацца на базу. 16 сакавіка 1912 года яны дабраліся да мыса Хат, дзе знайшлі Аткінсана і унтэр-афіцэра Кеахэйна: ад мыса Эванс іх адрэзала палонка. Тым не менш, 26 сакавіка Аткінсан распачаў апошнюю спробу даведацца навіны пра групу Скота. 30 сакавіка яго група заклала склад у 8 мілях ад Вуглавога лагера, пакінуўшы там тыднёвы запас правіянту. На другую зімоўку на мысе Эванса засталіся 13 чалавек, група Кэмпбэла (6 чалавек) знаходзілася ў поўнай ізаляцыі на Зямлі Вікторыі. Зімоўка на базе Скота была вельмі цяжкай у псіхалагічным дачыненні, бо ўсе разумелі, што адбылася катастрофа^{:258—259, 263}. Навуковыя працы, тым не менш, працягваліся ў поўным аб'ёме, асабліва астранамічныя даследаванні і назіранні за палярнымі ззяннямі.

Выконваючаму абавязкі камандзіра Аткінсану, прымаючы пад увагу малалікасць каманды, прыйшлося выбіраць з двух маршрутаў: альбо ісці на поўдзень, спрабуючы знайсці астанкі Скота, альбо да Зямлі Вікторыі па ўзбярэжжы для выратавання лейтэнанта Кэмпбэла. Было вырашана шукаць Скота. 29 кастрычніка 1912 года выступіла група мулаў, Аткінсан, Чэры-Гарард і Д. Гіраў ішлі за імі на сабаках. 10 лістапада абедзве групы дасягнулі склада Адной Тоны і рушылі на поўдзень, мяркуючы ісці да ледавіка Бірдмара (Аткінсан меркаваў, што няшчасце здарылася на перавале). Аднак ужо 12 лістапада яны выявілі палатку Скота, амаль занесеную снегам^:264—265.

Магіла Скота, Уілсана і Баўэрса. 12 лістапада 1912 года.

Аткінсан склаў апісанне ўбачанага і забраў дзённікі членаў экспедыцыі і непраяўленыя фотапласцінкі, якія добра захаваліся за 8 месяцаў палярнай ночы. У старым чаравіку Скота быў знойдзены ліст Амундсена, які англічане забралі з сабой. Былі таксама знойдзеныя горныя пароды, сабраныя на ледніку Бірдмара.

Целы не кранулі, толькі прыбралі падпоркі палаткі, яе полаг паслужыў саванам загінулым. Пасля гэтага над парэшткамі была пабудавана снежная піраміда, увянчаная часовым крыжам з лыж. У снезе пакінулі справаздачу аб паходзе. Аткінсан хацеў адшукаць і цела Отса, якое павінна было знаходзіцца не больш чым у 20 мілях (пра яго лёс ён ведаў з запісаў Скота). Быў знойдзены яго спальны мяшок (у старога вала для абароны поні), але цела не выявілі, верагодна, яно было занесена снегам^:265.

Вярнуўшыся на базу, Аткінсан застаў там у поўным складзе групу Кэмпбэла, якая самастойна выйшла пасля лядовай зімоўкі. «Тэра Нова» пад камандаваннем Эванса прыбыла 18 студзеня 1913 года. Капітан Эванс пісаў у дзённіку:

Я адчуў камяк у горле пры думцы аб тым, што я павінен буду вітаць палярнікаў, ведаючы, што іх апярэдзіў Амундсен. Гэта ўсё роўна як віншаваць блізкага сябра з тым, што ён прыйшоў другім у адчайнай знясільваючай гонцы. Менавіта так яно і было:267.

Пра гібель камандзіра Эвансу паведаміў Кэмпбэл. На судне быў зроблены вялікі крыж з чырвонага дрэва, на якім быў выразаны надпіс і фінальная фраза з «Уліса» А. Тэнісана — To strive, to seek, to find, and not to yield («Змагацца і шукаць, знайсці і не здавацца»). Крыж усталявалі на вяршыні пагорка Абсервер, адкуль адкрываўся выгляд і на першую базу Скота 1901 года і на шэльфавы ледавік Роса^:229. 22 студзеня 1913 года «Тэра Нова» пакінула праліў Мак-Мёрда. 10 лютага экспедыцыя вярнулася ў порт Аамару (Новая Зеландыя), адкуль былі пасланыя весткі ў Лондан і Нью-Ёрк.

Дзейнасць атрада Кэмпбэла (Паўночнай партыі) у 1911—1913 гадах

Зімоўе Карстэна Борхгрэвінка на мысе Адэр. Складское памяшканне мае плоскі дах. Побач у 1911 годзе размяшчаўся дом атрада Кэмпбэла. Сучасны фотаздымак.

У атрад пад камандаваннем лейтэнанта Кэмпбэла ўваходзілі: Эбат, Дыкасан, Браўнінг, геолаг Прыстлі і урач-паразітолаг Левік. Пасля няўдачы з высадкай на Зямлю Эдуарда VII, было вырашана перанесці дзейнасць групы на поўнач - на Зямлю Вікторыі, пры гэтым адпадала неабходнасць у выкарыстанні коней, якія былі вернутыя Скоту. Месцам зімоўкі быў вызначаны мыс Адэр^:41.

18 лютага 1911 года была праведзена высадка, прычым малалікі атрад за 22½ гадзіны перанёс на сушу 30 тон неабходнага рыштунку^:43. Выявілася, што бараніна з Новай Зеландыі сапсавалася, яе выкінулі ў мора, і атрад быў вымушаны харчавацца пінгвінамі Адэлі. Падчас зімоўкі пастаянна вяліся метэаралагічныя назіранні і біялагічныя даследаванні, ужо з сярэдзіны зімы пачалася падрыхтоўка да саннага паходу. Рацыён каманды быў заснаваны на досведзе Шэклтана, зыходзячы з дзённай нормы ў 34,1 унцый (967 г) цвёрдай ежы, уключаючы сыр і разынкі. Сухароў у рацыёне было больш, чым пемікана^:104.

Кэмпбэл спяшаўся з выхадам, было вырашана пачынаць санкавыя паходы з 29 ліпеня — пачатку палярнага дня. Першы паход праходзіў у цяжкіх умовах: тэмпература часам даходзіла да -48 °C, таму Кэмпбэл 2 жніўня аддаў перавагу вярнуцца на базу^:122. 15 жніўня пачаўся моцны ўраган, у доме падтрымлівалася тэмпература -20 °F (-29 °C); прыпай, адлучыўшыся ад берага, панёс значную частку навуковых прыбораў, у прыватнасці, марэограф для вымярэння вышыні прыліву.

У верасні пачаліся паходы для закладкі складоў, у іх удзельнічалі Кэмпбэл, Левік, Эбат і Дыкасан: на чацвярых было 1140 фунтаў грузу (517 кг), пры гэтым лыжнікі, якія ўпрагліся ў сані, развівалі хуткасць да 2 мілі/гадз^:141. У выніку паходу быў адкрыты шэраг бухт на ўзбярэжжы Зямлі Вікторыі. Другі паход пачаўся 4 кастрычніка, у ходзе яго было праведзена картаграфаванне заліва Рэліф. У лістападзе — снежні было здзейснена дзве кароткія экскурсіі ў ільдах. 3 студзеня 1912 года ўбачылі экспедыцыйнае судна — «Тэра Нова», але з-за моцных ільдоў барк не мог наблізіцца да сушы. З 4 па 8 студзеня Паўночная партыя была перакінутая на новае месца базавання, пазней названае «Брамай пекла» (блізу ледавіка Дрыгальскага). У лютым атрад павінен быў быць эвакуіраваны. 27 студзеня, пакутуючы ад снежнай слепаты, Кэмпбэл і Прыстлі здзейснілі выдатнае адкрыццё: выявілі паклады каменнага вугалю, а 31 студзеня былі знойдзеныя таксама ствалы дрэвападобнкай папараці да 30—45 см у дыяметры^{:201, 354}. Гэта сведчыла, што старажытны клімат Антарктыды быў, па меншай меры, умераным, а абледзяненне адсутнічала. 7 лютага быў знойдзены востраў, названы Неапісальным (англ.: Inexpressible). На востраве мелася мноства скамянелых шкілетаў цюленяў, у тым ліку гігантаў даўжынёй 144 цалі (3,6 м). На ледніку на вышыні 3000 футаў (915 м) быў знойдзены муміфікаваны цюлень^:213.

Від на ўзбярэжжа вострава Неапісальны. Блізу гэтых месцаў праходзіла другая зімоўка Паўночнага атрада. Сучасны фотаздымак.

Моцныя лютаўскія штармы асудзілі Паўночны атрад на вымушаную зімоўку: каманда «Тэра Новы» тройчы рабіла спробу наблізіцца да берага, але кожны раз не магла падысці бліжэй чым на 27 міль (43 км). З 1 сакавіка 1912 года пачалася падрыхтоўка да зімоўкі, у першы ж дзень былі забіты 2 цюлені і 18 пінгвінаў^:221. Прыйшлося напалову зрэзаць рацыён, жыць прыходзілася ў паходных палатках, ацяпланых тлушчавымі лямпамі. 19 сакавіка Паўночная партыя перасялілася ў ледзяную пячору, выкапаную ў бліжэйшым ледавіку. Зімоўка адбывалася ў вельмі складаных умовах: знясіленыя арганізмы палярнікаў не ператраўлялі мяса і тлушч цюленяў, вельмі прыгнечаным быў псіхічны стан членаў каманды^:241. У выніку унтэр-афіцэр Джордж Эбат з'ехаў з глузду ад перанесеных пазбаўленняў (ён больш за ўсіх пакутаваў ад няўзгодненага рацыёну харчавання і інш.)^:275.

Уявіце сабе партыю людзей у лёгкай, пашкуматанай летняй вопратцы, у брудных шкарпэтках і рукавіцах. Злучыце гэтыя два прадстаўленні разам — і вось перад вамі абстаноўка, якая даводзіць удзельнікаў партыі да ашалеласці:245.

Да 24 верасня 1912 года ў каманды засталося правіянту на 28 дзён (зыходзячы з палавіннага рацыёну)^:312. Было прынята рашэнне не чакаць выратавання, а ісці самім да асноўнай базы Мак-Мёрда, ад якой іх аддзялялі 320 км. 30 верасня шасцёра чалавек рушылі ў апошні паход. Голад да таго часу прымусіў людзей есці забітых пінгвінаў сырымі:

Марожанае мяса аказалася вельмі далікатным, яно літаральна раставала ў роце. Не стану сцвярджаць, што мне гэтыя ленчы вельмі падабаліся, — я так і не змог пераадолець агіды да густу крыві, хоць час ад часу і даводзілася ўжываць сырое мяса, і прытым у ладных колькасцях, але такая ежа захоўвала нам газу і была, напэўна, не менш пажыўнай і сытнай, чым любая іншая:317.

Асноўная частка пераходу ажыццяўлялася па марскім лёдзе. 3 снежня каманда Кэмпбэла прыбыла на мыс Батлер, на базе нікога не знайшлі: да таго часу Аткінсан адправіўся шукаць Скота. У хаціне на мысе Эванса былі пакінутыя Дэбенхэм і Арчэр. Група Кэмпбэла была моцна знясіленай: Прыстлі пісаў, што важыў па прыбыцці на базу 10 стоўнаў (63 кг)^:338. Нягледзячы на дрэнны фізічны стан, Прыстлі ўзначаліў узыходжанне на Эрэбус, у якім удзельнічалі 6 чалавек. Гэты паход завяршыўся 2 студзеня 1913 года.

Пасля экспедыцыі

1912 год

7 сакавіка 1912 года лонданская газета «Daily Chronicle» апублікавала першае паведамленне аб поспеху Амундсена. Гэтая вестка выклікала здзіўленне ў Брытаніі, паколькі з пачатку сакавіка цыркулявалі чуткі аб поспеху Скота^:257. Кэтлін Скот пісала ў дзённіку, што Амундсен, нібыта, пацвердзіў першынство Скота^:257. Першая дакладная інфармацыя аб экспедыцыі «Тэра Новы» з’явілася 1 красавіка, калі з Новай Зеландыі былі перададзеныя па тэлеграфе дзённікі Скота гадавой даўнасці.

У верасні 1912 года выйшаў у свет раман англійскага палітыка А. Мэсана «Штурвал», характар ​​героя якога быў спісаны са Скота. Герой рамана пачынае з палітычнай кар'еры, але затым адмаўляецца ад крэсла ў Парламенце дзеля дасягнення Паўднёвага полюса. Цікава, што герою рамана не ўдаецца дасягнуць полюса, хоць аўтар не меркаваў трагічнага канца галоўнага героя. У прадмове асабліва агаворвалася, што «раман быў пачаты ў 1909 годзе»^:260—261.

Кінааператар Герберт Понтынг вярнуўся ў Брытанію ў лістападзе 1912 года з масай фатаграфій і некалькімі фільмамі аб экспедыцыі. У інтэрв'ю ён абверг чуткі, што на крайнім Поўдні Зямлі мела месца палярная гонка, і заявіў, што заваяванне Паўднёвага полюса было толькі часткай праграмы Скота. Ён дадаў:

Сярод віншаванняў, якія паступаюць у адрас капітана Амундсена, самым сардэчным будзе тое, якое ён атрымае ад капітана Скота. Бо менавіта Скот больш, чым хто-небудзь іншы, здольны зразумець, што значыць дамагчыся поспеху ў падобным прадпрыемстве:262.

Пасля гібелі Скота

Увечары 10 лютага 1913 года ў Лондане стала вядома, што «Тэра Нова» вярнулася на месяц раней меркаваных тэрмінаў у сувязі з сур'ёзнай бядой. Тады ж быў надрукаваны «Зварот да грамадскасці» самога Скота, напісаны ім перад смерцю. Там аналізаваліся прычыны правалу экспедыцыі, прычым асабліва агаворваліся цяжкія ўмовы надвор'я. Завяршалася пасланне так:

Калі б мы засталіся ў жывых, то якую б я распавёў аповесць аб цвёрдасці, трываласці і адвазе нашых таварышаў! Мае няроўныя радкі і нашы мёртвыя целы павінны расказаць гэтую аповесць, але, вядома ж, наша вялікая і багатая краіна клапоціцца аб тым, каб нашы блізкія былі як след забяспечаны:539.

Прэм'ер-міністр Г. Эсквіт запэўніў Палату абшчын, што заклік Скота будзе пачуты. Першы лорд Адміралцейства У. Чэрчыль заявіў, што ўдава Скота атрымае тую ж пенсію, якая належала, калі б яе муж загінуў на сапраўднай службе і стаў кавалерам ордэна Лазні. Тое ж тычылася ўдавы Эдгара Эванса^:271—272.

Цэнтральныя англійскія газеты заснавалі фонды імя Скота. Першай была газета «Daily Chronicle», чый ўладальнік ўнёс у фонд 2000 фунтаў. Газеты Аўстраліі заснавалі «шылінгавыя фонды» для аказання дапамогі ўтрыманцам загінулых.

У Лондане 15 лютага 1913 года была абвешчаная жалоба, прычым кароль Георг V удзельнічаў у паніхідзе як просты вайсковец, без каралеўскіх ушанаванняў.

Кэтлін Скот атрымала весткі аб гібелі мужа толькі 19 лютага, знаходзячыся на паўшляху паміж Таіці і Новай Зеландыяй, куды накіроўвалася сустракаць экспедыцыю^:273.

Старшыня Каралеўскага геаграфічнага таварыства лорд Н. Керзан заявіў 15 лютага, што доўг экспедыцыі Скота складаў на той момант 30 000 фунтаў. У той жа дзень фонды Скота былі злітыя ў адзіны фонд, і патрабаваная сума была сабраная за тры дні. Да 8 ліпеня фонд сабраў 75 000 фунтаў. Пасля пагашэння даўгоў і выплаты пенсій 17 500 фунтаў былі вылучаныя на публікацыю навуковых вынікаў экспедыцыі; палку, дзе служыў Л. Отс, была прадастаўлена субсідыя для ўстаноўкі яму помніка. Астатняя сума ў 18 000 фунтаў была падзелена на тры часткі: на збудаванне помніка загінулым, на ўстаноўку мемарыяльнай дошкі ў саборы Святога Паўла ў Лондане і на ўстанова фонду для фінансавання палярных экспедыцый. Фонд быў ліквідаваны ў 1926 годзе, усе яго сродкі былі выкарыстаны па прызначэнні^:273—276.

Узнагароды. Увекавечанне памяці

Помнік Э. Уілсану ў Чэлтнеме.

Справаздача аб палярнай трагедыі была прачытаная ў Каралеўскім Альберт-холе 21 мая 1913 года капітанам 2-га рангу Эвансам. На дакладзе прысутнічалі каля 10 тыс. Чалавек. Усе ўдзельнікі экспедыцыі былі ўзнагароджаны палярнымі медалямі Каралеўскага геаграфічнага таварыства і караля, а Крын і Лэшлі — удастоены медаля Альберта за выратаванне капітана Эванса. Афіцэры і матросы атрымалі грашовую прэмію^:275.

Помнік Скоту, збудаваны на сродкі фонду яго імя, быў адкрыты ў 1925 годзе ў Деванпорце. Мармуровы помнік працы Кэтлін Скот узведзены ў Крайстчэрчы (Новая Зеландыя), яшчэ адзін пастаўлены ў Порт-Чалмерсе, адкуль Скот адбыў у сваю апошнюю экспедыцыю. Помнікі Скоту збудаваныя ў Кейптаўне і Портсмуце (апошні — таксама работы К. Скот). Кэтлін Скот была і аўтарам помніка шэфу навуковай групы — Эдварду Уілсану ў Чэлтнеме, адкрытага ў 1914 годзе.

Па ініцыятыве французскага палярніка Жана-Батыста Шарко ў швейцарскіх Альпах, дзе выпрабоўваліся маторныя сані Скота, быў збудаваны мемарыяльны гурый, які падобны да магілы Скота на шэльфавым ледавіку Роса. Абеліск усталяваны і ў Нарвегіі — ля падножжа ледніка Хардангер^:278—279.

Дыскусіі аб прычынах гібелі экспедыцыі

Раннія версіі

Доўгі час прычыны няўдачы экспедыцыі Скота разглядаліся праз прызму яго мучаніцкай смерці. Галоўная прычына была сфармуляваная самім Р. Скотам у яго перадсмяротным пасланні: нечаканы холад на шэльфавым ледавіку Роса ў лютым — сакавіку 1912 года. Халодныя ночы і брыдкія вятры завяршыліся снежнай бурай, якая перашкодзіла экспедыцыянерам дасягнуць харчовага склада.

Выключнасць умоў надвор'я ў сезон 1911—1912 гадоў была пацверджана як назіраннямі сэра Дж. Сімпсана — метэаролага Брытанскай Антарктычнай экспедыцыі, так і назіраннямі каманды Амундсена. Аднак, з-за абмежаванага тэрміну экспедыцыі (99 дзён) самая нізкая тэмпература, выпрабаваная камандай Амундсена паміж 20 кастрычніка 1911 і 25 студзеня 1912 года, склала -24 °С^:281.

Асістэнт Э. Уілсана — Э. Чэры-Гарард яшчэ ў 1922 годзе (у кнізе «Самае жудаснае падарожжа на свеце») абвінаваціў свайго былога камандзіра ў няправільным рыштунку экспедыцыі, у прыватнасці, адмове ад метадаў Нансена, памылковым выбары поні як транспарту і свядомым заніжэнні харчовага пайка^{:554, 574—575}. Спасылаючыся на даследаванні доктара Аткінсана, ён пісаў, што для нармальнай працаздольнасці чалавека пры -10 °F (-12 °C) патрабуецца 8500 кілакалорый, у той час як рацыён каманды Скота пры ўздыме на ледавік Бірдмара фактычна складаў 4003 кілакалорыі^:554.

Неўзабаве яго падтрымаў доктар Армітэдж — спадарожнік Скота ў экспедыцыі на «Дыскаверы»: ён заявіў, што праблемы са здароўем у спадарожнікаў Скота, якія пачаліся яшчэ да дасягнення полюса, тлумачыліся цынгай. Рацыён каманды Скота зусім не ўтрымоўваў вітаміна C: 450 г сухароў (16 унцый), 340 г пемікана (12 унцый), 85 г цукру (3 унцыі), 57 г сметанковага масла (2 унцыі), 20 г чайнай запаркі і 16 грамаў какавы ў дзень^:281. Чэры-Гаррард успамінаў, што доктар Актінсан беспаспяхова спрабаваў пераканаць Скота ўключыць у рацыён каманды зялёную цыбулю, якая штучна прарошчвалася пры святле^:557.

Негатыўную ролю ў лёсе полюснай каманды магло згуляць і ўжыванне наркотыкаў для зняцця стрэсу і стомленасці. Чэры-Гарард успамінаў, што вярнуўшыся з красавіцкага паходу 1912 года — апошняга перад зімоўкай, ён чатыры дні пражыў у адзіноце на мысе Хат, і ад слабасці мог перасоўвацца толькі на карачках, і пісаў:

«Не будзь сярод запасаў… трохі морфію, не ведаю, што б са мною сталася»^:406.

Дыскусіі другой паловы ХХ стагоддзя

У 1962 года Уолтэр Сэліван апублікаваў артыкул, у якім паспрабаваў звесці разам вядомыя дадзеныя і прапаноўваў наступныя прычыны гібелі групы Скота:

1. Складанасць транспартнай сістэмы. Скот меркаваў выкарыстоўваць поні, мотасані і сабак. У выніку тры чвэрці шляху людзі цягнулі ўвесь рыштунак на сабе.
2. Стаўка на поні як на галоўную цяглавую сілу. З дастаўленых у Антарктыку 19 жывёл 9 загінулі яшчэ да пачатку полюснаг паходу. Іх адчувальнасць да халадоў вызначыла пазнейшыя тэрміны пачатку паходу да Паўднёвага полюса, а неабходнасць цягнуць аб'ёмны корм (сена і жмых) — і масу рыштунку, якая магла быць закладзена ў склады.
3. Склад Адной Тоны меркавалася закласці на 80° пд. ш. З-за таго, што лейтэнанту Эвансу прыйшлося цягнуць увесь рыштунак на сабе, ён быў закладзены ў 31 мілі ад меркаванага загадзя месца. Каманда Скота ў сакавіку 1912 года не змагла пераадолець 18 км (11 міль) да склада.
4. У апошні момант полюсная каманда з 4 чалавек была дапоўненая пятым (Генры Баўэрс), прычым колькасць правіянту і іншага рыштунку было разлічана толькі на чацвярых.
5. Рацыён харчавання быў моцна заніжаны ў плане каларыйнасці, і не ўтрымоўваў вітаміна C. Члены полюснай групы захварэлі цынгай яшчэ да дасягнення полюса.
6. Бітоны для газы былі негерметычнымі, у выніку паліва выцякала або выпаралася, каманда Скота ў апошнія месяцы паходу была абмежаваная ў магчымасці распальваць лёд для пітва і гатаваць гарачую ежу.
7. Надвор'е ў сезон 1911—1912 гадоў была анамальна халоднай, ранняя зіма паскорыла гібель членаў экспедыцыі.

У 1979 годзе гісторык палярных экспедыцый Роланд Хантфард апублікаваў кнігу «Scott and Amundsen» («Скот і Амундсен»), перавыданую ў 1985 годзе пад назвай «The Last Place On Earth» («Апошняе месца на Зямлі»), па матэрыялах якой быў зроблены тэлесерыял з той жа назвай. Хантфорд рэзка раскрытыкаваў ўсе дзеянні Скота, у тым ліку яго аўтарытарны стыль кіравання, няправільны падбор рыштунку і г. д.

Аргументы Хантфарда былі падвергнуты крытыцы ў даследаваннях вядомага палярнікі сэра Ранульф Файнс (у 1979—1982 гадах правёў Трансглабальную экспедыцыю праз Паўночны і Паўднёвы полюсы, з перасячэннем на мотасанях ўсёй Арктыкі і Антарктычнага кантынента), а таксама метэаролага Сьюзан Саламон. Тым не менш, ніхто з пералічаных не адмаўляў, што метад, выкарыстаны Амундсенам, — ездавыя сабакі прымаюць на сябе ўвесь цяжар перавозак і скормліваюцца сваім субратам і людзям, — членам экспедыцыі, апынуўся нашмат больш эфектыўным пешых пераходаў Скота. Хантфард, па сутнасці, давёў да канца аргументацыю Чэры-Гарарда, які заявіў у свой час, што Скот не прадугледзеў ўсяго, што варта было, да пачатку экспедыцыі^:574—575.

Толькі ў 2006 годзе была зроблена спроба праверыць гэтыя меркаванні эксперыментальна.

Мадэляванне экспедыцый Скота і Амундсена ў 2006 годзе

У 2006 годзе тэлеканал BBC Two фінансаваў эксперымент, у якім мадэляваліся экспедыцыі Скота і Амундсена. Выкарыстоўвалася толькі рыштунак і рацыёны, якія імітавалі ўмовы 1911 года. Мадэляванне праводзілася ў Грэнландыі, паколькі ў 1991 годзе быў прыняты Пратакол па ахове навакольнага асяроддзя Антарктыды, які забараніў ўвоз любых прадстаўнікоў іншароднай флоры і фаўны на поўдзень ад 60° пд. ш.. Гэтыя меры, накіраваныя на ахову эндэмічных біяразнастайнасці Антарктыкі, не дазволілі правесці палярную гонку ва ўмовах, максімальна набліжаных да арыгіналу. У Грэнландыі была абраная траса, якая праходзіць як па ледавіку, так і ў гарах. Кансультантамі праекта выступілі вядомыя даследчыкі Арктыкі і дзейнасці Скота і Амундсена: біёграф Роланд Хантфард (Вялікабрытанія), метэаролаг Сьюзан Саламон (ЗША), палярнік сэр Ранульф Файнс (Вялікабрытанія) і іншыя. Экспедыцыя ўяўляла сабой разнавіднасць рэаліці-шоў: уся штодзённае жыццё фіксавалася камандай аператараў.

Былі падабраныя дзве каманды з брытанцаў і нарвежцаў. Ім трэба было прайсці каля 2500 км за 99 дзён, выкарыстоўваючы тэхніку і рыштунак, аналагічныя якія былі ў Амундсена і Скота. Абедзве каманды суправаджалі здымачнай групы і брыгады медыкаў на снегоходах, у выпадку неабходнасці можна было выклікаць самалёт. У абедзвюх камандах былі прафесійныя вандроўцы і альпіністы. Брытанскую групу ўзначаліў былы спецназавец Брус Пара, нарвежскі — Руне Эльднес, лейтэнант у адстаўцы ВМФ Нарвегіі (на 2010 год адзіны чалавек, у адзіночку які дасягнуў і Паўночнага, і Паўднёвага полюса без суправаджэння звонку). У складзе брытанскай каманды быў і Артур Джэфс — унук Кэтлін Скот (у яе другім шлюбе).

Нарвежская каманда мела 48 сабак і ўключала 5 чалавек. Ім удалося прайсці ўсю дыстанцыю ў 2500 км (праз горы да ўмоўнага полюса і назад) за 75 сутак, прычым «полюса» яны дасягнулі на 48 дзень. Брытанская група спачатку выступіла ў складзе 8 чалавек і 20 сабак (коней не выкарыстоўвалі), якімі можна было карыстацца да 40-га дня. Члены групы і сабакі здымаліся з дыстанцыі ў прыкладным адпаведнасці з графікам Скота 1911 года. З-за траўмы аднаго з удзельнікаў у горы і да ўмоўнага полюса брытанская каманда рушыла ў складзе 4 чалавек. З-за крытычнай страты вагі цела (ад 15 да 25%) і рэзкага пагаршэння самаадчування членаў каманды прадзюсары прынялі рашэнне зняць брытанскую каманду з маршруту на 91-ы дзень экспедыцыі (каманда Скота правяла на ледавіку 144 дні). Брытанская каманда 2006 года адчувала ў дакладнасці тыя ж праблемы, што былі апісаны ў дзённіках Скота, гэта паказвала недахопы ў метадзе перамяшчэння і планаванні экспедыцыі. Рацыёны Скота не ўтрымлівалі вітамінаў С і В12. Гэта прыводзіла да зніжэння інтэлектуальных якасцей чалавека і аказвала прыгнятальнае дзеянне на псіхіку. У той жа час прадуўка нарвежскіх і англійскіх касцюмаў у аэрадынамічнай трубе і іх выпрабаванні ў полі паказалі, што іх ўласцівасці былі прыкладна аднолькавымі.

Удзельнікі экспедыцыі лічаць даказаным, што падрыхтоўка і тактыка экспедыцыі Р. Скота не адпавядалі ўзятым на сябе задачам і гібель яго і спадарожнікаў была непазбежная нават пры больш мяккіх умовах надвор'я, чым былых ў 1911—1912 гадах у Антарктыцы. Высветлілася, што пры фізічных нагрузках, якія выпалі на іх долю, члены каманды Скота выдаткоўвалі энергіі ў 3—4 разы больш, чым атрымлівалі са сваіх рацыёнаў, прычым ва ўмовах палярных краін арганізм пачынаў «спальваць» мышачную масу. У выніку было высветлена, што Амундсен прыняў найбольш аптымальную стратэгію і тактыку, імкнучыся максімальна скараціць час знаходжання членаў экспедыцыі ў экстрэмальных умовах, пакуль чалавечы арганізм не пачынае «здаваць».

Шасцісерыйны фільм аб экспедыцыі, які атрымаў назву «Blizzard: Race to the Pole» («Буран: Гонка да полюса»), неаднаразова дэманстраваўся на розных тэлеканалах. Выпушчаная кніга.

Экспедыцыі па маршруту Скота

У 1984—1987 гадах праходзіла экспедыцыя «Па слядах Скота» брытанца Роберта Свона. У Новай Зеландыі члены экспедыцыі наведалі 96-гадовага Біла Бартана, — адзінага на той момант жывога ўдзельніка экспедыцыі Скота. Члены каманды Свона прайшлі 900 міль (1400 км), дасягнуўшы Паўднёвага полюса 11 студзеня 1986 года, на 70-ы дзень паходу, без выкарыстання радыёсувязі і якой-небудзь падтрымкі звонку. У экспедыцыі было шмат рызыкоўных эпізодаў, уключаючы гібель экспедыцыйнага судна, раздушанага льдамі. Пасля паспяховага завяршэння паходу, Р. Свон вярнуўся ў Антарктыду ў 1987 годзе, каб прыбраць сляды свайго знаходжання на мацерыку, уключаючы смецце, і недавыкарыстаны харчы.

У студзені—лютым 2012 года паспяхова прайшла Экспедыцыя брытанскай арміі ў памяць стагоддзя паходу Скота. Антарктычная частка экспедыцыі ўключала пераход на 75-футавай (23 м) яхце, і меркавала даследаванне малавывучаных абласцей Антарктычнага паўвострава

Літаратура

• Буланн-Ларсен, Тур. Амундсен / Пер. Т. В. Доброницкой, Н. Н. Фёдоровой. — М.: Молодая гвардия, 2005. — ISBN 5-235-02860-0.
• Ладлэм, Г. Капитан Скотт. — 2-е изд. — Л.: Гидрометеоиздат, 1989.
• Пристли, Реймонд. Антарктическая одиссея: Северная партия экспедиции Р. Скотта / Пер. Р. М. Солодовник. — Л.: Гидрометеоиздат, 1989. — ISBN 5-286-00405-9.
• Саннес Т. Б. «Фрам»: приключения полярных экспедиций / Пер. с нем. А. Л. Маковкина. — Л.: Судостроение, 1991. — ISBN 5-7355-0120-8.
• Скотт, Роберт Фолкон. Экспедиция к Южному полюсу / Пер. В. А. Островского. — М.: Дрофа, 2007. — ISBN 978-5-358-02109-9.
• Черри-Гаррард, Эпсли. Самое ужасное путешествие / Пер. Р. М. Солодовник. — Л.: Гидрометеоиздат, 1991. — ISBN 5-286-00326-5.
• Cherry-Garrard, Apsley. The Worst Journey in the World. Antarctic, 1910—1913. — London: Constable and Company Limited, 1922. — Т. II.
• Crane, David. Scott of the Antarctic. — London: Harper-Collins, 2002. — ISBN 978-0-00-715068-7.
• Huntford, Roland. The Last Place On Earth. — London: Pan Books, 1985. — ISBN 0-330-28816-4.
• Preston, Diana. A First Rate Tragedy. — London: Constable, 1999. — ISBN 0-09-479530-4.
• Solomon, Susan. The Coldest March: Scott's Fatal Antarctic Expedition. — New Haven: Yale University Press, 2001. — ISBN 0-300-09921-5.

Спасылкі

• Русский перевод дневников Скотта и оригинальный текст (руск.)
• Фотаздымкі, зробленыя членамі экспедыцыі — Scott Polar Research Institute