Уса (прыток Нёмана, Уздзенскі раён)
Уса́ — рака ў Дзяржынскім і Уздзенскім раёнах Мінскай вобласці Беларусі, правы прыток ракі Нёман.
| Уса | |
|---|---|
 | |
| Характарыстыка | |
| Даўжыня | 115 км |
| Басейн | 1 345 км² |
| Расход вады | 6,3 м³/с (у вусці) |
| Вадацёк | |
| Выток | |
| • Месцазнаходжанне | за 0,8 км на захад ад вёскі Шышкі |
| • Каардынаты | 53°48′38″ пн. ш. 26°56′34″ у. д.HGЯO |
| Вусце | Нёман |
| • Месцазнаходжанне | за 0,5 км на ўсход ад вёскі Пад’ельнікі |
| • Вышыня | 157,2 м |
| • Каардынаты | 53°20′53″ пн. ш. 27°06′32″ у. д.HGЯO |
| Ухіл ракі | 1,3 м/км |
| Размяшчэнне | |
| Водная сістэма | Нёман → Балтыйскае мора |
| Краіна | |
| Рэгіён | Мінская вобласць |
| Раёны | Дзяржынскі раён, Уздзенскі раён |
   |
|
 выток вусце |
|
|
— выток, — вусце |
|
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |
Назва
правіцьНазва Уса балцкага паходжання.
Корань Us- таксама ў іншых (двух) гідронімах Уса (прыток Нёмана і прыток Бярэзіны), у назвах ракі Усія (прыток Угры), возера Усая.
У больш пашыраным выглядзе аснова Us-ṷ- (> Усв-) у назвах рэк Усвятка (у верхнім цячэнні Дняпра), Усвяж (прыток бярэзінскай Гайны), возера Усвят (на Задзвінні).
Корань Us- звязваюць з індаеўрапейскім *aus- / *us- «блішчэць, ззяць», ад якога літоўскае aušra «зара», apy-ūšris «час перад світанкам», латышскае *Ūss (балцкае боства зары)[1][2].
Роднасны яму корань Uš- у назвах рэк Уша (прытокі Бярэзіны, Віліі, Нёмана), Ушача.
Назвы Уша і Уса канцэнтруюцца ў адным рэгіёне, паабапал лініі нёманска-дняпроўскага водападзелу. На ўсходзе — Уса і Уша выцякаюць і працякаюць адна побач з адной паміж Мінскам і Беразіном. На захадзе — дзве Усы і дзве Ушы сканцэнтраваныя паміж Маладзечнам і Нясвіжам.
Водныя назвы з коранем Us- / Uš- матываваныя блішчастасцю воднай паверхні.
Назва Уса значыць «Блішчастая (рака)».
Водаапісанне
правіцьДаўжыня 115 км[3]. Плошча вадазбору 1345 км². Сярднегадавы расход вады ў вусці 6,3 м³/с. Сярэдні нахіл воднай паверхні 1,3 ‰.
Пачынаецца за 0,8 км на захад ад вёскі Шышкі Дзяржынскага раёна, цячэ па паўднёвых схілах Мінскага ўзвышша, упадае ў Нёман за 0,5 км на ўсход ад вёскі Пад’ельнікі Уздзенскага раёна. Асноўныя прытокі: Вязенская, Рапуса, Уздзянка (злева), Ператуць (справа). Даліна звілістая, у верхняй частцы V-падобная (шырыня 300—500 м), ніжэй трапецападобная, пашыраецца да 2 км. Пойма двухбаковая, шырынёй 200—400 м, ніжэй упадзення Уздзянкі 1—2 км, перасечана старыцамі і асушальнымі каналамі. Рэчышча на працягу 5,5 км (ад вёскі Саковічы да вёскі Чэрнікаўшчына) каналізаванае, на астатнім працягу моцна звілістае. Шырыня ракі ў межань 7—10 м. Замярзае ў сярэдзіне снежня, крыгалом у сярэдзіне сакавіка. Каля вёскі Уса створана сажалка (плошча 0,08 км²).
Крыніцы
правіць- ↑ Топоров В. Н. Балтийский элемент в гидронимии Поочья III // Балто-славянские исследования 1988—1996. Москва, 1997. С. 282—283.
- ↑ J. Pokorny. Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bern / München 1959 / 1969. C. 86—87.
- ↑ Агульная характарыстыка рачной сеткі Мінскай вобласці // Даведнік «Водныя аб’екты Рэспублікі Беларусь» Архівавана 20 кастрычніка 2016. (руск.)
Літаратура
правіць- Блакітная кніга Беларусі : Энцыклапедыя / рэдкал.: Н. А. Дзісько і інш. — Мн.: БелЭн, 1994. — 415 с. — 10 000 экз. — ISBN 5-85700-133-1.