Фока (візантыйскі імператар)

Фока (забіты ў 610) — узурпатар, візантыйскі імператар (602—610).

Фока
грэч. Φωκᾶς лац.: Flavius Phocas Augustus
Візантыйскі імператар 23 лістапада 602 — 4 кастрычніка 610
Папярэднік	Маўрыкій
Пераемнік	Іраклій
Нараджэнне	547 Фракія
Смерць	610 Канстанцінопаль, Еўропа, Рымская імперыя
Маці	Даменцыя[d]
Жонка	Лявонція[d]
Дзеці	Даменцыя[d]
Нацыянальнасць	Фракіец
Веравызнанне	Хрысціянства
Дзейнасць	палітык, ваенны
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфія

Калі ў 602 г. у візантыйскай арміі, якая стаяла лагерам за Дунаем, успыхнула паўстанне супраць імператара Маўрыкія, які выклікаў незадаволенасць сваёй беражлівасцю і спробай увесці строгія ваенныя пераўтварэнні, узбунтаваныя салдаты выбралі галоўнакамандуючым простага сотніка Фоку, чалавека агіднага выгляду і жорсткага нораву, і рушылі на Канстанцінопаль. Маўрыкій паспрабаваў утрымацца ў сталіцы, узброіўшы, між іншым, партыі цырка; але калі мяцежнікі з Фокам на чале наблізіліся да горада, то і тут успыхнула рэвалюцыя, якой кіравала партыя зялёных. Маўрыкій бег з сям'ёй на азіяцкі бераг і адправіў з Халкідона свайго старэйшага сына і спадчынніка Феадосія па дапамогу да персаў. Тым часам Фока ўвайшоў у сталіцу: 27 лістапада 602 года Маўрыкій быў забіты, пасля таго як перад яго вачамі былі забіты яго пяцёра сыноў (уключаючы Тыберыя). Феадосій быў нагнаны ў Нікеі і зазнаў тую ж долю, што і бацька. Пазней, абвінавачаныя ў змове, пакутліва загінулі жонка Маўрыкія, Канстанціна, разам з трыма дочкамі.

Кіраванне Фокі, які бачыў у царскай уладзе толькі сродак для насычэння сваіх дзікіх жаданняў і жорсткасці, было адзначана доўгім шэрагам лютых пакаранняў смерцю, часта без папярэдняга следства і суда. Справы імперыі прыйшлі ў поўны разлад. На Усходзе разгарэлася бязлітасная барацьба з Хасровам II, які пад маркай месці за забойства Маўрыкія, свайго сябра і апекуна, напаў на візантыйскія ўладанні. Гэта вайна з Персіяй была спачатку вельмі беспаспяховай для візантыйскай зброі.

Небяспека з боку Сасанідаў прымусіла Фоку заключыць з аварамі зневажальны мір, павялічыўшы кантрыбуцыю, якая плацілася ім, і накіраваць усе сілы на азіяцкі тэатр вайны. Гэта мера прывяла толькі да таго, што задунайскія варвары атрымалі свабодны доступ у імперыю ад Дуная да Пелапанеса; насельніцтва Балканскага паўвострава падверглася буйным зменам з-за іміграцыі славян, якія ў вялікіх колькасцях асядалі ў Далмацыі і Мёзіі. На Усходзе справы імперыі ішлі дрэнна. Лепшы з военачальнікаў, Нарзес, які раней выклікаў страх ў персаў, падняў у Эдэсе сцяг паўстання і шукаў саюза з Хасровам. Праўда, ілжывымі абяцаннямі ўдалося схіліць Нарзеса да здачы (ён быў здрадліва пакараны смерцю), але разладжаная, дэмаралізаваная, і абезгалоўленая візантыйская армія стала прайграваць адну бітву за другой.

Калона Фокі ў Рыме

У 606 годзе пала крэпасць Дара; тая ж доля спасцігла Аміду і Эдэсу. Выцесніўшы грэкаў з Месапатаміі, Хасроў II Парвіз, шахіншах Ірана, пракраўся ў Малую Азію, аддаў яе спусташэнню і дайшоў да Халкідона (609). Тая ж доля спасцігла Фінікію і Палесціну. Насельніцтва ўсходніх правінцый, частка якога знаходзілася пад прыгнётам рэлігійных праследаванняў, не пярэчыла нашэсцю персаў. Гэтак жа дрэнна ішлі справы рамеяў у Іспаніі і Італіі.

Характэрна для палітыкі папства, што такі высокамаральны чалавек, як Папа Рыгор Вялікі, вітаў узыходжанне лютага Фокі як вызваленне народа ад тырана Маўрыкія; ён выражаў радасць, што «міласцівы і набожны цар дасягнуў прастола»; «ды ўсцешацца нябёсы, ды ўзрадуецца зямля» і г.д. — вось у якіх словах звяртаўся строгі аскет, намеснік Петра, да забойцы Маўрыкія. Гэта тлумачыцца тым, што папярэднік Фокі, Маўрыкій, падтрымаў канстанцінопальскага патрыярха Іаана Посніка (582—595), які прыняў насуперак пратэстам Папы тытул «сусветнага» (грэч. οίκουμενικός), а Фока вырашыў не сварыцца з Рымам і адмяніў гэты тытул.

Бедствы, якія абрынуліся на імперыю пасля забойства Маўрыкія, былі выгодныя для папства, якое бескантрольна магло падрыхтоўваць распаўсюджванне сваёй свецкай улады на Сярэднюю Італію. Незадавальненне супраць ўлады, якая выклікала агіду, у сталіцы стрымлівалася крывавымі мерамі Фокі; але састарэлы афрыканскі экзарх Іраклій Старэйшы адкрыта абурыўся, спыніў выплату даходаў у казну і стаў рыхтавацца да барацьбы. Нарэшце, сенат і нават зяць Фокі, таленавіты палкаводзец Прыск, уступілі ў зносіны з Іракліем, які адправіў сухапутную войска пад правадырствам Нікіты і флот пад камандваннем свайго сына, Іраклія, будучага імператара. У той час як Нікіта ішоў праз Егіпет, сын экзарха ўвайшоў у пачатку кастрычніка 610 года ў воды Басфора. Баязлівы Фока не аказаў супраціўлення і быў разадраны народам; разам з ім загінулі і яго набліжаныя.

Паводле сведчанняў амаль усіх гісторыкаў, васьмігадовае кіраванне Фокі ўяўляе сабой самы горшы перыяд візантыйскай гісторыі, калі жорсткія пакаранні смерцю і нялюдскія забойствы ўсіх падазроных для Фокі радавітых людзей, якія мелі сувязі з ранейшым кіраўніком, складалі, відаць, адну з галоўных задач уладаў. Гісторыя Фокі расказана ў Феафілакта Сімакаты, у «Велікоднай хроніцы», у хроніцы Феафана, у Занары і Кедрына.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Фока (візантыйскі імператар)

Пры напісанні артыкула выкарыстаны матэрыял з Энцыклапедычнага слоўніка Бракгаўза і Эфрона (1890—1907).