Францішак Сапега (1772—1829)
Францішак Сапега (28 жніўня 1772, Варшава — 30 мая 1829) — дзяржаўны дзеяч Рэчы Паспалітай і Расійскай імперыі.
| Францішак Сапега | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| польск.: Franciszek Sapieha | |||||||
.jpg) Францішак Сапега. Мастак Я.-Б. Лампі, XVIII ст. | |||||||
 Герб «Ліс» | |||||||
|
|||||||
| Папярэднік | Францішак-Ксаверый Гілярыевіч Хамінскі (пам.1809) | ||||||
| Пераемнік | (выконваў абавязкі) Міхал Ежавіч Бярновіч (1734—пасля 1802) | ||||||
| Нараджэнне |
28 жніўня 1772[1] |
||||||
| Смерць |
30 мая 1829[1][2] (56 гадоў) |
||||||
| Месца пахавання | |||||||
| Род | Сапегі | ||||||
| Бацька | Аляксандр Міхал Сапега[1] | ||||||
| Маці | Магдалена Агнешка з Любамірскіх[d][1] | ||||||
| Жонка | Пелагея Роза з Патоцкіх[3][1] | ||||||
| Дзеці | Яўстах Каятан Сапега[4] і Анеля з Сапегаў[d][4] | ||||||
| Веравызнанне | каталік | ||||||
| Званне | генерал | ||||||
| Узнагароды |
  |
||||||
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |||||||
Належаў да княжацкага роду Сапегаў, які адносіўся да праслойкі магнатаў Рэчы Паспалітай і меў вельмі значныя зямельныя валоданні. Францішак быў сынам князя Аляксандра-Міхала Сапегі ад яго жонкі князёўны Магдалены (Агнешкі-Магдалены-Ганны) Любамірскай (1739—1780). Шлюб бацькоў адбыўся ў 1756. Бацька Аляксандр доўгі час не прызнаваў Францішка за свайго сына ад сваёй жонкі Магдалены Любамірскай, меўшай «прыбліжаны» статус на двары караля Станіслава-Аўгуста.
З 1782 Францішак выхоўваўся ў Пулавах пад Варшавай — галоўнай рэзідэнцыі Чартарыйскіх — разам з маладымі братамі Канстанцінам Адамам і Адамам Ежы Чартарыйскімі і колам шляхецкай моладзі. Вучыўся ў Віленскай галоўнай школе (універсітэце).
У 1792 увайшоў у кіраўніцтва прарасійскай Таргавіцкай канфедэрацыі, у складзе яе падзячнай дэлегацыі наведаў Санкт-Пецярбург. Генерал артылерыі ВКЛ у 1793—1795, шэф карпусоў артылерыі і інжынераў. У 1793 атрымаў ордэн Белага Арла і ордэн Святога Станіслава.
У 1793 ажаніўся з графіняй Розай (Пелагеяй-Розай) Патоцкай (1775—1846), якая таксама належала да магнацкага роду і нарадзіла адзінага сына Яўстаха Каятана Сапегу (1797—1860), якому ў 1829 перайшлі абшырныя маёнткі бацькі.
У 1794 Францішак Сапега ўдзельнічаў у падрыхтоўцы паўстання пад кіраўніцтвам Тадэуша Касцюшкі. Атрымаў чын генерал-лейтэнанта, камандаваў дывізіяй. Пасля адмовы свайго далёкага кузена князя Казіміра Нестара Сапегі (1757—1798) узначаліць паўстанне ў ВКЛ князю Францішку Сапегу была прапанавана тая функцыя ў касцюшкаўскім лісце ад 14 красавіка 1794. Аднак Францішак Сапега адмовіўся па прычыне сваёй некампетэнтнасці, папрасіў аб зняцці з пасады генерала дывізіі і ваяваў толькі ў нязначных і няўдалых ваенных аперацыях — быў кіраўніком паўстання ў Слонімскім, Ваўкавыскім паветах і на ўсходнім Падляшшы. Пасля задушэння паўстання прысягнуў расійскай імператрыцы Кацярыне II і пазбег секвестра сваіх шматлікіх маёнткаў расійскімі ўладамі, у тым ліку дзякуючы сувязям з расійскім князем Мікалаем Рапніным (1734—1801).
У 1795 Францішак Сапега паехаў у Санкт-Пецярбург, а ў 1796 пражываў у Херсоне і Перакопе.
Як дэлегат ад шляхты Слонімскага, Ваўкавыскага і Навагрудскага паветаў Францішак удзельнічаў у 1797 у каранацыі расійскага імператара Паўла І у Маскве. А калі пасля ўрачыстасцей цар вырашыў ехаць у Санкт-Пецярбург праз Беларусь і Літву, князь Сапега прымаў Паўла I ў сваім Дзярэчыне, атрымаў ад расійскага імператара чын тайнага саветніка, званне губернскага маршалка дваранства Мінскай губерні і дазвол на ўфундаванне патранацкай камандорыі са свайго маёнтка Высокае і стаў камандорам Мальтыйскага ордэна.
Пазней вёў раздольны лад жыцця, вандраваў па Еўропе, часта бываў у Вільні і меў прарасійскія палітычныя настроі.
У 1801 князь зноў быў выбраны дэлегатам у шляхецкую дэпутацыю на каранацыю расійскага імператара Аляксандра І, якога прасіў аб амністыі для польска-ліцвінскіх эмігрантаў і вязняў паўстання 1794 года і змоўцаў 1797 года.
Быў адным з самых значных зямельных уласнікаў у Літве і Беларусі (Ружаны, Дзярэчын, Зэльва, Высокае, Мыш, Стары і Новы Быхаў, Друя і шмат іншых). У сваіх маёнтках Ружаны і Дзярэчын трымаў тэатры.
Зноскі
- ↑ а б в г д е ё ж Гісторыя Сапегаў : жыццяпісы, маёнткі, фундацыі — Мн.: Віктар Хурсік, 2017. — С. 75. — 586 с. — ISBN 978-985-7025-75-6
- ↑ Senatorowie i dygnitarze Wielkiego Księstwa Litewskiego 1386—1795 / пад рэд. J. Wolff — Kraków: 1885. — С. 217.
- ↑ (unspecified title) Праверана 7 жніўня 2020.
- ↑ а б Гісторыя Сапегаў : жыццяпісы, маёнткі, фундацыі — Мн.: Віктар Хурсік, 2017. — С. 76. — 586 с. — ISBN 978-985-7025-75-6
Літаратура правіць
- Kądziela, Ł. Sapieha Franciszek / Ł. Kądziela // Polski Słownik Biograficzny. — Wrocław etc. : Ossolineum, 1993. — T. XXXIV/4. Zesz. 143 : Sanguszko Dymitr — Sapieha Jan. — S. 605—611.
- Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 6. Кн. 1: Пузыны — Усая / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 2001. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0214-8. С. 222—228.