Хрыса

Хрыса
Краіна	Беларусь
Вобласць	Брэсцкая
Раён	Бярозаўскі
Сельсавет	Пескаўскі
Каардынаты	52°27′06″ пн. ш. 25°13′47″ у. д.HGЯO
Насельніцтва	▼354 чал. (2019);
Часавы пояс	UTC+3
Тэлефонны код	+375 1643
Аўтамабільны код	1
СААТА	1208850019
	Хрыса на Вікісховішчы

Хры́са^[1] (трансліт.: Chrysa, руск.: Хрисо), часам Хры́сы^[1] або Хрысо^[2] — вёска ў Бярозаўскім раёне Брэсцкай вобласці, на беразе возера Чорнае (Хрыскае) і ракі Дарагабуж. Уваходзіць у склад Пескаўскага сельсавета.

Назва

У летапісах згадваецца рака Хрыса ў Здзітаўскай пушчы^[3]^[4], якая, відаць, дала назву населенаму пункту.

Паводле географа Вадзіма Жучкевіча, тапонім Хрыса паходзіць ад імя Хрыстафор, яго варыянтаў або вытворных прозвішчаў^[5].

Гісторыя

Хата ў Хрысе, 2024 г.

Паселішча ўпершыню згадваецца ў 1559 годзе пад назвай Хрысіца, ва ўладанні Валахоўскай каля Здзітаўскай пушчы^[2], адносілася да маёнтка Здзітаў. У дакументах сустракаліся назвы: Хрысіца, Хрыса, Хрысы (старабеларускай мовай: Хрисица, Хрысица, Хриса, Хрисы)^[6]. Пасля адміністрацыйнай рэформы 1567 года ўваходзіла ў Слонімскі павет Новагародскага ваяводства Вялікага Княства Літоўскага. У канцы XVIII стагоддзя ў складзе маёнтка Здзітава, дзяржаўная ўласнасць^[7].

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай 1795 года тэрыторыя апынулася ў складзе Расійскай імперыі, у Слонімскім павеце Гродзенскай губерні. У першай палове XIX стагоддзя дзяржаўная вёска^[8]. На карце 1860 года абазначаны фальварак і вёска на 24 двары^[9]. Пасля 1861 года ў Пескаўскай воласці Слонімскага павета. Паводле перапісу 1897 года былі царкоўна-прыходская школа граматы, хлебазапасны магазін, кузня, піцейны дом.

У Першую сусветную вайну з 1915 года акупаваная войскамі Германскай імперыі. 25 сакавіка 1918 года згодна з Трэцяй Устаўной граматай абвешчана часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. Таксама на землі прэтэндавала Украінская Народная Рэспубліка, нямецкія акупацыйныя войскі дазвалялі тут дзейнасць органаў Украінскай дзяржавы^[10]. З 1 студзеня 1919 года ў адпаведнасці з пастановай І з’езда КП(б) Беларусі тэрыторыя ўвайшла ў склад Савецкай Беларусі, на кароткі час у другой палове студзеня 1919 года занята Чырвонай Арміяй, пазней пад кантролем войскаў Польшчы. У ліпені 1920 года на кароткі час занята бальшавікамі, уключана ў межы паўторна абвешчанай Беларускай ССР. З жніўня 1920 года пад кантролем Польшчы.

Паводле Рыжскага мірнага дагавора 1921 года тэрыторыя юрыдычна адышла да Польшчы, у беларускай гістарыяграфіі землі вядомы як Заходняя Беларусь. Уваходзіла ў склад гміны Пескі Косаўскага павета Палескага ваяводства.

У выніку паходу Чырвонай Арміі ў Заходнюю Беларусь з верасня 1939 года тэрыторыя занята Чырвонай Арміяй, з лістапада ў складзе Беларускай ССР, у складзе Альшэўскага сельсавета. З пачатку ліпеня 1941 года да сярэдзіны ліпеня 1944 года пад акупацыяй Германіі.

Хата ў Хрысе, 2024 г.

З 12 студзеня 1960 года ў Белаазёрскім сельсавеце (з 25 чэрвеня 1960 пасялковым савеце). З 22 студзеня 1963 года ў Здзітаўскім сельсавеце. З 7 кастрычніка 1968 года зноў у складзе Белаазёрскага пасялковага савета. З 15 сакавіка 1971 года да 17 верасня 2013 года вёска ўваходзіла ў склад Белаазёрскага сельсавета^[11]^[12].

Насельніцтва

1897 год — 106 двароў, 682 жыхары
1905 год — 736 жыхароў
1924 год — 141 будынак, 788 жыхароў
1940 год — 188 двароў, 1050 жыхароў
1959 год — 141 двор, 717 жыхароў
1970 год — 1354 жыхары
2009 год — 519 жыхароў
2019 год — 354 жыхары^[13]

Крыніцы

↑ ^а ^б Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Брэсцкая вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2010.— 318 с. ISBN 978-985-458-198-9. (DJVU)
↑ ^а ^б ГВБ 2006, с. 211.
↑ Виленская археографическая комиссия. Алфавитный указатель к актовой книге, изданной Виленскою археографическою комиссиею в 1867 году: Ревизия пущ и переходов звериных в бывшем Великом княжестве Литовском Григория Богдановича Воловича, а также собрание привилегий, данных дворянам и священникам Пинского повета / личный состав комиссии: Я. Ф. Головацкий (председатель) и др.. — Типография А. Г. Сыркина, 1873. — 138 с.
↑ Григорий Богданович Волович. Ревизия пущ и переходов звѣриных в бывшем Великом Княжествѣ Литовском с присовокуплением грамот и привилегий на входы в пущи и на земли, составленныя Старостою Мстибоговским Григорием Богдановичем Воловичем в 1559 году. — изданы Виленскою Археографическою коммиссиею, 1867. — 380 с.
↑ Краткий топонимический словарь Белоруссии / В. А. Жучкевич. — Минск: Издательство Белорусского государственного университета, 1974. — 447 с. — 12 700 экз. С. 395
↑ Вялікі гістарычны атлас Беларусі : у 4 т. / Дзяржаўны камітэт па маёмасці Рэспублікі Беларусь, Рэспубліканскае унітарнае прадпрыемства «Белкартаграфія»; рэдкалегія: В. Л. Насевіч (галоўны рэдактар) [і інш.]. — Мінск: Белкартаграфія. — Т. 1 / [рэд. Л.У. Шклярэвіч]. — 244, [3] с., іл. с. — ISBN 978-985-508-060-3. С. 240.
↑ Вялікі гістарычны атлас Беларусі : у 4 т. / Дзяржаўны камітэт па маёмасці Рэспублікі Беларусь, Рэспубліканскае унітарнае прадпрыемства «Белкартаграфія»; рэдкалегія: В. Л. Насевіч (галоўны рэдактар) [і інш.]. — Мінск: Белкартаграфія. — Т. 2 / [складзены і падрыхтаваны да друку ў 2012 г. ; спецыяльны змест распрацавалі: Я. К. Анішчанка і інш.]. — 1 атлас (347, [4] с.) : каляр., карты, тэкст, іл., паказальнік с. — ISBN 978-985-508-245-4. С. 333.
↑ Дапаможнік (бел.)(недаступная спасылка). helper.archonline.by. Архівавана з першакрыніцы 3 снежня 2023. Праверана 19 лютага 2025.
↑ Европейская Россия (Шуберт) 1:126K v.1 - Пескаўскі сельскі савет, Бярозаўскі раён, Брэсцкая вобласць (нявызн.). retromap.ru. Праверана 19 лютага 2025.
↑ Вялікі гістарычны атлас Беларусі : у 4 т. / Дзяржаўны камітэт па маёмасці Рэспублікі Беларусь, Рэспубліканскае унітарнае прадпрыемства «Белкартаграфія»; рэдкалегія: В. Л. Насевіч (галоўны рэдактар) [і інш.]. — Мінск: Белкартаграфія. — Т. 4 / [рэд. В.Л. Насевіч]. — 270 с., іл. с. — ISBN 978-985-508-476-2. С. 18.
↑ Рашэнне выканкома Брэсцкага абласнога Савета дэпутатаў працоўных ад 15 сакавіка 1971 г. // Збор законаў, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў і распараджэнняў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1971, № 8 (1310).
↑ Решение Брестского областного совета депутатов №305 от 17 сентября 2013 г. «Об изменениях в административно-территориальном устройстве Берёзовского, Ивацевичского, Малоритского, Пинского районов Брестской области» Архівавана 1 лютага 2014. (руск.)
↑ Belarus (нявызн.). pop-stat.mashke.org. Праверана 19 лютага 2025.

Літаратура

Хрысы // Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя. Т. 3, кн. 1. Брэсцкая вобласць / рэдкал.: Г. П. Пашкоў (дырэктар) і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 2006. — С. 211. — 4 000 экз. — ISBN 985-11-0373-X.
Chryssa, pow. słonimski // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XV, cz. 1: Abablewo — Januszowo (польск.). — Warszawa, 1900. — S. 329.

Спасылкі

На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Хрыса
Department of Defense. Defense Intelligence Agency. Photographic Products and Technical Services Division. Coverage Information Branch. Хрыса на нямецкім аэрафотаздымку часоў Другой сусветнай вайны = TUGX 340C SK, Exposure 487. — (Records of the Defense Intelligence Agency).

[назвы-1] а ^б Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Брэсцкая вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2010.— 318 с. ISBN 978-985-458-198-9. (DJVU)

[FOOTNOTEГВБ2006211-2] а ^б ГВБ 2006, с. 211.

[3] Виленская археографическая комиссия. Алфавитный указатель к актовой книге, изданной Виленскою археографическою комиссиею в 1867 году: Ревизия пущ и переходов звериных в бывшем Великом княжестве Литовском Григория Богдановича Воловича, а также собрание привилегий, данных дворянам и священникам Пинского повета / личный состав комиссии: Я. Ф. Головацкий (председатель) и др.. — Типография А. Г. Сыркина, 1873. — 138 с.

[4] Григорий Богданович Волович. Ревизия пущ и переходов звѣриных в бывшем Великом Княжествѣ Литовском с присовокуплением грамот и привилегий на входы в пущи и на земли, составленныя Старостою Мстибоговским Григорием Богдановичем Воловичем в 1559 году. — изданы Виленскою Археографическою коммиссиею, 1867. — 380 с.

[5] Краткий топонимический словарь Белоруссии / В. А. Жучкевич. — Минск: Издательство Белорусского государственного университета, 1974. — 447 с. — 12 700 экз. С. 395

[atlas1-6] Вялікі гістарычны атлас Беларусі : у 4 т. / Дзяржаўны камітэт па маёмасці Рэспублікі Беларусь, Рэспубліканскае унітарнае прадпрыемства «Белкартаграфія»; рэдкалегія: В. Л. Насевіч (галоўны рэдактар) [і інш.]. — Мінск: Белкартаграфія. — Т. 1 / [рэд. Л.У. Шклярэвіч]. — 244, [3] с., іл. с. — ISBN 978-985-508-060-3. С. 240.

[atlas2-7] Вялікі гістарычны атлас Беларусі : у 4 т. / Дзяржаўны камітэт па маёмасці Рэспублікі Беларусь, Рэспубліканскае унітарнае прадпрыемства «Белкартаграфія»; рэдкалегія: В. Л. Насевіч (галоўны рэдактар) [і інш.]. — Мінск: Белкартаграфія. — Т. 2 / [складзены і падрыхтаваны да друку ў 2012 г. ; спецыяльны змест распрацавалі: Я. К. Анішчанка і інш.]. — 1 атлас (347, [4] с.) : каляр., карты, тэкст, іл., паказальнік с. — ISBN 978-985-508-245-4. С. 333.

[8] Дапаможнік (бел.)(недаступная спасылка). helper.archonline.by. Архівавана з першакрыніцы 3 снежня 2023. Праверана 19 лютага 2025.

[9] Европейская Россия (Шуберт) 1:126K v.1 - Пескаўскі сельскі савет, Бярозаўскі раён, Брэсцкая вобласць (нявызн.). retromap.ru. Праверана 19 лютага 2025.

[atlas4-10] Вялікі гістарычны атлас Беларусі : у 4 т. / Дзяржаўны камітэт па маёмасці Рэспублікі Беларусь, Рэспубліканскае унітарнае прадпрыемства «Белкартаграфія»; рэдкалегія: В. Л. Насевіч (галоўны рэдактар) [і інш.]. — Мінск: Белкартаграфія. — Т. 4 / [рэд. В.Л. Насевіч]. — 270 с., іл. с. — ISBN 978-985-508-476-2. С. 18.

[11] Рашэнне выканкома Брэсцкага абласнога Савета дэпутатаў працоўных ад 15 сакавіка 1971 г. // Збор законаў, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў і распараджэнняў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1971, № 8 (1310).

[12] Решение Брестского областного совета депутатов №305 от 17 сентября 2013 г. «Об изменениях в административно-территориальном устройстве Берёзовского, Ивацевичского, Малоритского, Пинского районов Брестской области» Архівавана 1 лютага 2014. (руск.)

[13] Belarus (нявызн.). pop-stat.mashke.org. Праверана 19 лютага 2025.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]