Хрышчэнне Літвы
Хрышчэнне Літвы (літ.: Lietuvos krikštas) — зварот ў хрысціянства знаці і насельніцтва Вялікага Княства Літоўскага. Вяршыняй гэтага доўгага і складанага працэсу стаў зварот у каталіцтва ў 1386 годзе вялікага князя літоўскага Ягайлы і яго стрыечнага брата Вітаўта, і ўзыходжанне Ягайлы на польскі сталец.
Гісторыя
правіцьРаннія кантакты з праваслаўем
правіцьПершыя згадкі Літвы ў Кведлінбургскіх аналах (1009) адносіцца да рымска-каталіцкіх місіянераў на чале з Бруна Кверфурцкім, які хрысціў некалькі кіраўнікоў яцвягаў, суседняга літоўцам балцкага племя. Больш актыўныя кантакты літоўцы мелі з Кіеўскай Руссю і наступнымі ўсходнеславянскімі дзяржавамі, якія прынялі праваслаўе пасля хрышчэнне Кіеўскай Русі ў 988 годзе. Калі літоўскія князі распаўсюдзілі сваю ўладу на ўсход, культурны ўплыў славянскіх дзяржаў узмацнілася. Насельніцтва запазычала ўсходнеславянскія версіі хрысціянскіх імёнаў у XI—XII стст. Гэта запазычанне становіцца ўсё больш распаўсюджаным сярод язычніцкага насельніцтва ў Аўкштайціі, у значна меншай ступені ў Жамойці. Пра ўплыў праваслаўя на язычніцкую літоўскую культуру сведчыць тое, што прыкладна траціна сучасных літоўскіх прозвішчаў маюць стараславянскае паходжанне[1]. Акрамя таго, літоўскія словы «царква», «хрышчэнне», «Раство» і «пост» класіфікуюцца як «запазычаныя з Русі, а не Польшчы»[2].
Хрышчэнне Міндоўга
правіцьЗ'яўленне дзяржавы Лівонскага ордэна ля літоўскіх граніц зрабіла актуальным пытанне рэлігіі. Першым вялікім князем літоўскім, які прыняў заходняе хрысціянства, стаў Міндоўг, хоць яго пляменнік і сапернік Таўцівіл зрабіў гэта раней, у 1250 годзе. У часы кіравання Міндоўга былі зроблены першыя пераклады каталіцкіх малітваў з нямецкай мовы[3].
У 1249 годзе Таўцівіл, саюзнік Данііла Галіцкага, напаў на Навагрудак, а ў 1250 годзе яшчэ адзін саюзнік Таўцівіла, Лівонскі ордэн, арганізаваў буйны паход супраць Літвы. Міндоўг апынуўся ў вельмі цяжкім становішчы паміж пагрозай з поўдня і поўначы, але здолеў скарыстацца супярэчнасці паміж Лівонскім ордэнам і рыжскім архібіскупам. Ён пагадзіўся прыняць хрышчэнне і адмовіцца ад некаторых зямель на захадзе Літвы. У абмен на гэта яму была абяцана карона. 17 ліпеня 1251 года Папа Рымскі Інакенцій IV выдаў булу аб абвяшчэнні Літвы каралеўствам і яе пераходзе пад юрысдыкцыю Рымскага біскупа. Міндоўг і яго сям'я былі ахрышчаны па каталіцкім абрадзе ў 1251 годзе.
Міндоўг і яго жонка Марта былі каранаваны летам 1253 года. Стаўшы фармальна хрысціянскім каралеўствам, Літва яшчэ не стала па-сапраўднаму хрысціянскай. Не было прыкладзена ніякіх высілкаў для хрышчэння насельніцтва. Літоўцы і жамойты цвёрда стаялі за веру сваіх продкаў. Нават стаўшы каталіком, кароль Міндоўг не пераставаў прыносіць ахвяры язычніцкім багам[4]. У 1261 годзе Міндоўг адрокся ад хрысціянства і выгнаў усіх хрысціян з Літвы. Вялікае Княства Літоўскае страціла свой статус каталіцкага каралеўства.
Ваганні паміж Усходам і Захадам
правіцьПераемнікі Міндоўга не выказалі вялікай цікавасці да яго пачынання. Былі дзесяцігоддзі ваганняў паміж каталіцтвам і праваслаўем[5]. "Для Гедзіміна і Альгерда захаванне язычніцтва служыла карысным дыпламатычным інструментам, ...дазваляючы ім выкарыстоўваць абяцанні пераўтварэння ў мэтах захавання сваёй улады і незалежнасці"[6]. Вялікі князь Альгерд (1345—1377) падтрымліваў «дынамічную раўнавагу», балансуючы паміж Папам і Канстанцінопалем на працягу свайго кіравання[7][8]. Каб пазбегнуць далейшых сутыкненняў з Тэўтонскім ордэнам, у 1349 годзе брат і суправіцель Альгерда Кейстут пачаў перамовы з Папам Кліментам VI. І гэтым разам літоўскаму князю і яго спадчыннікам была абяцана каралеўская карона ў абмен на зварот Літвы ў каталіцтва. Альгерд заставаўся ўбаку, і меў справы з «русінскім» насельніцтвам княства. Пасрэднік у перамовах, польскі кароль Казімір III, нечакана напаў на Валынь і Берасце ў кастрычніку 1349 года, што парушыла планы Кейстута. У час польска-літоўскай вайны за Валынь, венгерскі кароль Людовік I прапанаваў мірнае пагадненне з Кейстутам (15 жніўня 1351 года), паводле якога Кейстут абавязваецца прыняць хрысціянства і забяспечыць Венгрыі ваенную дапамогу ў абмен на каралеўскую карону. Кейстут прыняў прапанову, здзейсніўшы язычніцкі рытуал[9]. Насамрэч у Кейстута не было намераў выконваць дагавор, і ён збег у Буду[10]. У XIV стагоддзі Вялікае Княства Літоўскае было прызнана пераемнікам Кіеўскай Русі ў заходняй частцы яе ўладанняў[11]. Хоць літоўскія князі былі язычнікамі, насельніцтва збольшага было славянскім і праваслаўнымі. Каб узаконіць сваю ўладу ў гэтых абласцях, літоўскія князі часта ўступалі ў шлюбы з Рурыкавічамі. У выніку частка літоўскай знаці была ахрышчана ў праваслаўі. Першым з іх быў Войшалк, сын і спадчыннік Міндоўга, які прыняў пострыг у адным з валынскіх праваслаўных манастыроў[12], затым сам заснаваў Лаўрышаўскім манастыры паблізу Наваградка[13].
Хрысціянізацыя пры Ягайле і Вітаўце
правіцьКанчатковую хрысціянізацыю Літвы распачаў Ягайла. Маці Ягайлы — цвярская княжна Ульяна, пераконвала яго ажаніцца з Соф'яй, дачкой вялікага князя маскоўскага Дзмітрыя Іванавіча. Для гэтага Ягайла мусіў прыняць праваслаўе і ахрысціць у праваслаўе Літву[14]. Гэта наўрад ці спыніла б крыжовыя паходы Тэўтонскага ордэна, таму Ягайла аддаў перавагу польскай прапанове стаць каталіком і ажаніцца з каралевай Ядвігай. 14 жніўня 1385 года ў Крэўскім замку Ягайла пагадзіўся прыняць хрысціянства і падпісаў Крэўскую унію.
Ягайла быў ахрышчаны па каталіцкім абрадзе ў Саборы Святых Станіслава і Вацлава ў Кракаве 15 лютага 1386 года, і стаў каралём Польшчы. За каралеўскім хрышчэннем рушыла ўслед хрышчэнне двара і рыцараў Ягайла, таксама хрысціліся браты караля: Карыгайла, Віганд, Свідрыгайла і стрыечны брат Вітаўт. Ягайла паслаў Даброгаста, пазнаньскага біскупа, у якасці пасла да Папы Рымскага Урбана VI з хадайніцтвам аб стварэнні біскупства ў Вільні і прызначэнні Андрэя Ястрабца біскупам віленскім.
Ягайла вярнуўся ў Літву ў лютым 1387 года. Хрышчэнне язычніцкай арыстакратыі і астатніх спачатку праводзілася ў Вільні і яе ваколіцах. Баяры і сяляне ў Аўкштайціі хрысціліся вясной, а затым хрысцілася і астатняя частка літоўскай знаці. У этнічнай Літве былі створаны прыходы, і быў пабудаваны Віленскі кафедральны сабор на месцы разбуранага язычніцкага храма. Паводле спрэчных звестак з крыніцы Яна Длугаша, першыя прыхадскія храмы былі пабудаваны ў Вількаміры, Майшаголе, Лідзе, Немянчыне, Медніках, Крэве, Гайне і Абольцах, усе яны адносіліся да ўласных вотчынных уладанняў Ягайлы. Папа Рымскі Урбан VI 19 красавіка 1389 года прызнаў статус Літвы як каталіцкай дзяржавы.
Жамойць была апошняй вобласцю Літвы, звернутай у хрысціянства ў 1413 годзе, пасля паражэння Тэўтонскага ордэна ў Грунвальдскай бітве і Першага Таруньскага міру і вяртання Жамойці пад літоўскі кантроль. У лістападзе 1413 года сам Вітаўт хрысціў першыя групы жамойтаў[15]. У 1416 годзе пачалося будаўніцтва васьмі прыхадскіх храмаў. Жамойцкай дыяцэзія была створана 23 кастрычніка 1417 года, першым яе біскупам стаў Мацей з Вільні. Каля 1464 года ў Варнях быў пабудаваны сабор.
Наступствы
правіцьЛітоўская знаць звярнулася ў каталіцтва, але язычніцкія звычаі яшчэ доўга пераважалі і тайна практыкаваліся ў народзе. Язычніцкія жрацы і прыхільнікі старой веры не праследваліся. Тым не менш, у XVII стагоддзі, пасля Контррэфармацыі (1545—1648), каталіцкая вера ўзяла верх над язычніцтвам. Хрысціянізацыя і яе палітычныя наступствы пакінулі значны след, большасць насельніцтва Вялікага Княства Літоўскага па-за межамі этнічнай Літвы было праваслаўным. Эліта паступова звярталася ў каталіцтва, і ўзрастала рэлігійная напружанасць. Некаторыя з праваслаўных Гедзімінавічаў пакінулі ВКЛ і з'ехалі ў Маскоўскую дзяржаву, дзе яны далі пачатак такім княжацкім родам як Галіцыны і Трубяцкія. Праваслаўнае насельніцтва сучаснай Украіны і Беларусі некаторы час спачувала вялікім князям маскоўскім, якія абвяшчалі сябе абаронцамі праваслаўя. У ходзе маскоўска-літоўскіх войнаў, пасля паражэнне у Ведрашскай бітве ВКЛ страціла пазіцыі дамінуючай сілы ва Усходняй Еўропе. Па выніках вайны Маскоўскай дзяржавы з Вялікім Княствам Літоўскім 1500—1503 гадоў да Маскоўскай дзяржавы адышла траціна тэрыторыі Вялікага Княства Літоўскага. З іншага боку, пераход да каталіцтва спрыяў інтэграцыі ў культуру Заходнюю Еўропы. Быў пракладзены шлях да палітычнага саюзу з Польшчай, які ў канчатковым выглядзе аформіўся Люблінскай уніяй 1569 года.
Зноскі
- ↑ (літ.) Z. Zinkevičius. Krikščionybės ištakos Lietuvoje
- ↑ S.C. Rowell. Lithuania Ascending: A Pagan Empire Within East-central Europe, 1295—1345. Cambridge University Press, 1994. Page 149.
- ↑ A.Butkus: Mindaugas ir latgaliai — DELFI .
- ↑ S. C. Rowell Page 120
- ↑ Davies, Norman. Europe:A history. Oxford University Press. Page 430.
- ↑ Muldoon, James. Varieties of Religious Conversion in the Middle Ages. University Press of Florida, 1997. Page 140.
- ↑ Davies, Page 430
- ↑ Muldon, Page 137
- ↑ killing a bull by throwing a knife at it
- ↑ (літ.) Kęstutis: was he a proponent or opponent of the Christianization, accessed on 01-07-2007
- ↑ Daniel Z. Stone. The Polish-Lithuanian State, 1386-1795. University of Washington Press, 2001. ISBN 0-295-98093-1. Page 3;
Paul Robert Magocsi. A History of Ukraine. University of Toronto Press, 1996. Page 67. - ↑ Following the Tracks of a Myth Архівавана 11 верасня 2019., Edvardas Gudavičius
- ↑ S.C. Rowell. Page 149.
- ↑ A. Thomas Lane. Lithuania: Stepping Westward. Routledge, 2001. Page XXI.
- ↑ (літ.)Dualistinis lietuvių tautybės susidarymas ir trialistinis Lietuvos krikšto pobūdis Архівавана 2 мая 2003. Dr. Aleksandras Vitkus
Спасылкі
правіць- На Вікісховішчы пакуль няма медыяфайлаў па тэме, але Вы можаце загрузіць іх