Цітва

Цітва
Краіна	Беларусь
Вобласць	Мінская
Раён	Пухавіцкі
Сельсавет	Рудзенскі
Каардынаты	53°32′53″ пн. ш. 27°51′28″ у. д.HGЯO
Першая згадка	1-я пал. XV ст.
Ранейшыя назвы	Ціцьва, Цытва
Водныя аб’екты	Цітаўка
Насельніцтва	▼148 чал. (2019);
Часавы пояс	UTC+3
Тэлефонны код	+375 1713
Паштовыя індэксы	222822
Аўтамабільны код	5
	Цітва на Вікісховішчы

Цітва́^[1] (трансліт.: Citva, руск.: Цитва) — вёска ў Пухавіцкім раёне Мінскай вобласці, на рацэ Цітва. Уваходзіць у склад Рудзенскага сельсавета.

Назва

Назва паходзіць ад назвы ракі Цітва (Цітаўка), на якой стаіць паселішча.

Гісторыя

Ранняя гісторыя

Сядзіба Янішэўскіх у маётку Цітва, 1914 г. Цяпер у межах вёскі Васількі.

У першай палове XV стагоддзя належала Судзівою Валімунтавічу. У 2-й палове XVI — пачатку XVII стагоддзя маёнткам Цітва валодаў Шчасны Галоўчынскі, паселішча было ў Менскім павеце Менскага ваяводства Вялікага Княства Літоўскага. У 1767 годзе мястэчка, былі царква і карчма, побач аднайменны маёнтак. Таксама сустракалася назва Цытва. Прынамсі з XVIII стагоддзя ўласнасць Янішэўскіх.

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай 1793 года тэрыторыя апынулася ў складзе Расійскай імперыі, у Ігуменскім павеце Мінскай губерні. У 1800 годзе была царква, вінакурня, млын. Пасля 1861 года цэнтр Цітвянскай воласці Ігуменскага павета, цэнтр праваслаўнага прыходу. У 1865 годзе адкрыта народнае вучылішча. У другой палове XIX стагоддзя краязнавец Аляксандр Ельскі згадвае праваслаўную царкву фундацыі Янішэўскіх, каталіцкія вернікі пасля скасавання парафіі ў Дукоры (1865) адносіліся да парафіі Каралішчавічы. Да ўладанняў маёнтка Цітва адносіліся фальваркі Ліпск, Варонічы, Адамполе, Жолудзь, Ануфраў. Ніякіх промыслаў у вёсцы не было, сяляне займаліся толькі земляробствам^[2]. У 1889 годзе маёнткам Цітва валодаў дваранін рыма-каталіцкага веравызнання Мельхіёр Людвігавіч Янішэўскі, было 1139 дзесяцін зямлі^[3].

У 1897 годзе ў вёсцы быў хлебазапасны магазін, 2 піцейныя дамы, 2 крамы, царква, у маёнтку крухмальны завод. У 1905 годзе было адкрыта 2-класнае земскае народнае вучылішча.

Найноўшы час

З канца лютага 1918 года тэрыторыя акупаваная войскамі Германскай імперыі. 25 сакавіка 1918 года згодна з Трэцяй Устаўной граматай абвешчана часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. У снежні 1918 года занята Чырвонай Арміяй, з 1 студзеня 1919 года ў адпаведнасці з пастановай І з’езда КП(б) Беларусі яна ўвайшла ў склад Савецкай Беларусі, з 27 лютага 1919 года — у ЛітБел ССР. У час польска-савецкай вайны ў жніўні 1919 — ліпені 1920 гадоў пад акупацыяй Польшчы (Мінская акруга ГУУЗ).

З 31 ліпеня 1920 года ў Беларускай ССР. Маёнтак нацыяналізаваны, на яго базе быў створаны саўгас «Цітва», былі кузня, сталярня і крухмальны завод. Пазней на землях саўгаса «Цітва» быў утвораны пасёлак Васількі. З 1920 года працавала няпоўная сярэдняя школа (у 1922 годзе было 3 настаўнікі і 140 вучняў).

З 20 жніўня 1924 года вёска, цэнтр Цітвянскага сельсавета Шацкага раёна, з 4 жніўня 1927 года ў Пухавіцкім раёне Менскай акругі (да 26 ліпеня 1930), з 12 лютага 1935 года ў Рудзенскім раёне, з 20 лютага 1938 года ў Менскай вобласці. У 1930-х гадах у вёсцы праведзена прымусовая калектывізацыя, створаны калгас «11-годдзе БССР».

У Другую сусветную вайну з канца чэрвеня 1941 года да пачатку ліпеня 1944 года пад акупацыяй Германіі.

24 лістапада 1966 года да Цітвы быў далучаны пасёлак Новы Свет.

Да 31 сакавіка 1977 года вёска з’яўлялася цэнтрам Цітвянскага сельсавета, 31 сакавіка 1977 года перададзена ў адміністрацыйнае падпарадкаванне Рудзенскага пассавета^[4].

Насельніцтва

1767 год — 39 двароў, 135 жыхароў
1800 год — 69 двароў, 467 жыхароў
1816 год — 70 двароў, 370 жыхароў
1886 год — 75 двароў, 627 жыхароў
1897 год — вёска, 149 двароў, 837 жыхароў; маёнтак, 2 двары, 61 жыхар
1908 год — вёска, 160 двароў, 909 жыхароў; маёнтак, 5 жыхароў
1917 год — сяло, 200 двароў, 942 жыхары; маёнтак, 128 жыхароў
1999 год — 199 жыхароў
2010 год — 170 жыхароў
2019 год — 148 жыхароў^[5]

Вядомыя асобы

Арсен Рыгоравіч Булаўка (1911—1994) — вучоны ў галіне гідралогіі, доктар геаграфічных навук^[6].
Уладзімір Хадыка (1905—1940) — беларускі паэт, перакладчык.

Славутасці

Пабудовы маёнтка Цітва, прысядзібны парк (месцяцца ў вёсцы Васількі)

Страчаная спадчына

Царква Святых Казьмы і Дзям’яна (XIX ст.)

Паданні

Існуе мясцовае паданне пра высокую гару на беразе Пцічы каля вёскі Цітва. Паводле падання, на гары калісьці жыла княгіня, у якой не было нашчадкаў. Паміраючы яна праклала княжацкі церам з усім сваім багаццем^[7].

Крыніцы

↑ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Мінская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2003. — 604 с. ISBN 985-458-054-7. (DJVU). Сустракаецца таксама варыянт Ці́тва
↑ SgKP 1880, s. 709.
↑ Памяць 2003, с. 77—99.
↑ Рашэнне выканкома Мінскага абласнога Савета дэпутатаў працоўных ад 31 сакавіка 1977 г. // Збор законаў, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў і распараджэнняў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1977, № 15 (1533).
↑ Belarus (нявызн.). pop-stat.mashke.org. Праверана 11 кастрычніка 2024.
↑ Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 3: Беларусы — Варанец / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1996. — Т. 3. — 511 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0068-4 (т. 3). — С. 328.
↑ Сакральныя ўзгоркі Беларусі 2021, с. 31.

Літаратура

Цітва // Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя. Т. 8: Мінская вобласць, кн. 4 / рэдкал.: Т. У. Бялова (дырэктар) і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 2013. — С. 194. — 2 000 экз. — ISBN 978-985-11-0735-9.
Памяць: Пухавіцкі раён: Гісторыка-дакументальныя хронікі гарадоў і раёнаў Беларусі / Укл. А. А. Прановіч; Рэдкал.: А. М. Карлюкевіч і інш.. — Мінск: Беларусь, 2003. — 749 с. — ISBN 985-01-0251-9.
Jelski A. Citwa // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom I: Aa — Dereneczna (польск.). — Warszawa, 1880. — S. 709.
Валерый Вінакураў, Людміла Дучыц, Эдвард Зайкоўскі, Ігар Капылоў, Аляксандр Карабанаў, Ірына Клімковіч. Сакральныя ўзгоркі Беларусі. — Мінск: Беларуская навука, 2021. — 267 с. — ISBN 978-985-08-2791-3.

Спасылкі

	Цітва на Вікісховішчы

[1] Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Мінская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2003. — 604 с. ISBN 985-458-054-7. (DJVU). Сустракаецца таксама варыянт Ці́тва

[FOOTNOTESgKP1880709-2] SgKP 1880, s. 709.

[FOOTNOTEПамяць200377—99-3] Памяць 2003, с. 77—99.

[4] Рашэнне выканкома Мінскага абласнога Савета дэпутатаў працоўных ад 31 сакавіка 1977 г. // Збор законаў, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў і распараджэнняў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1977, № 15 (1533).

[5] Belarus (нявызн.). pop-stat.mashke.org. Праверана 11 кастрычніка 2024.

[6] Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 3: Беларусы — Варанец / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1996. — Т. 3. — 511 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0068-4 (т. 3). — С. 328.

[FOOTNOTEСакральныя_ўзгоркі_Беларусі202131-7] Сакральныя ўзгоркі Беларусі 2021, с. 31.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]