Чарнаўчыцы

Чарна́ўчыцы (трансліт.: Čarnaŭčycy, руск.: Чернавчицы) — аграгарадок у Брэсцкім раёне Брэсцкай вобласці. Адміністрацыйны цэнтр Чарнаўчыцкага сельсавета. Размешчаны за 18 км на поўнач ад Брэста, 12 км ад чыгуначнай станцыі Матыкалы, на аўтадарозе Брэст — Камянец.

Аграгарадок Чарнаўчыцы Герб Сцяг Краіна Беларусь Вобласць Брэсцкая Раён Брэсцкі Сельсавет Чарнаўчыцкі Каардынаты 52°12′42″ пн. ш. 23°44′29″ у. д. Заснаваны 15 ст. Першая згадка 1471 Вышыня цэнтра 120 м Насельніцтва ▲2 924 чал. (2019) Часавы пояс UTC+3 Тэлефонны код +375 162 Паштовы індэкс 225030 Паштовыя індэксы 225030 Аўтамабільны код 1 СААТА 1212846086 Чарнаўчыцы на карце Беларусі ±

Чарнаўчыцы на Вікісховішчы

Гісторыя

Паводле пісьмовых крыніц вядомы з 15 стагоддзя як сяло ў Берасцейскім павеце Троцкага, з 1520 года Падляшскага, з 1566 года Берасцейскага ваяводстваў ВКЛ. У 1477 годзе пан Няміра Ваўчкевіч прадаў Чарнаўчыцы Івашку Іллінічу, затым у валоданні Е. Іллініча, графа Мірскага і Чарнаўчыцкага, кн. Радзівіла. Пад 1567 годам у попісе войска ВКЛ пазначана як мястэчка ў Берасцейскім павеце. З 1568 года належалі Радзівілам да канца 19 ст.

У 1583 годзе пабудаваны па фундацыі М. Радзівіла Сіроткі касцёл Прасвятой Тройцы. На паўночным захадзе ад касцёла 3-ярусная званіца з шатровым дахам. У 1671 годзе Радзівіламі быў пабудаваны аднапавярховы палац з вялізнымі сенямі, у якія магла заехаць шасціконная карэта. Пры двары знаходзіліся сад і звярынец.

Палац Радзівілаў у Чарнаўчыцах (1761)

У 1733 годзе ўзведзена драўляная праваслаўная царква Параскевы Пятніцы. У 1777 годзе тут дзейнічаў вадзяны млын, які меў 11 вадзяных колаў. У 18 стагоддзі мястэчка належала вядомаму натуралісту Марціну Радзівілу (1705—1782), які ў Чарнаўчыцах праводзіў фізічныя і хімічныя доследы, спрабаваў адкрыць філасофскі камень, з дапамогай якога збіраўся ператварыць у золата іншыя металы. Яго родзіч Геранім Радзівіл, вядомы сваім крывавым падаўленнем Крычаўскага паўстання, абвясціў вальнадумца вар'ятам і забраў у апеку яго маёнтак.

Пасля 3-га падзелу Рэчы Паспалітай (1795) у складзе Расійскай імперыі, у Слонімскай, з 1797 года — у Літоўскай, з 1801 года — у Гродзенскай губернях. У 1862 годзе адкрыта народнае вучылішча. У 1863 годзе гэта было беднае мястэчка, размешчанае за 14 вёрст ад Брэста на гандлёвым шляху ў Пружаны. У 1867 годзе касцёл Прасвятой Тройцы перададзены пад праваслаўную царкву (у 1918 годзе вернуты католікам). У 1876 годзе мястэчка з вуліцамі Брэсцкай, Камянецкай, Кобрынскай і інш. Маёнткам Чарнаўчыцы валодаў граф Грабоўскі. У 1886 годзе ў мястэчку 2 праваслаўныя царквы, яўрэйскі малітоўны дом, сінагога, гандлёвыя лаўкі, шавецкая майстэрня, 2 карчмы, на працягу года праводзіліся 3 кірмашы. У 1889 годзе дзейнічала народнае вучылішча (95 хлопчыкаў і 5 дзяўчынак). У 1892 годзе заснаваны хрустальны завод, на якім працавалі 250 рабочых і выраблялі хрустальны посуд. У 1897 годзе мястэчка ў Турнянскай воласці Брэсцкага павета, 2 царквы, народнае вучылішча, царкоўна-прыходская школа, прыёмны пакой, сінагога, хлебазапасны магазін, 13 крам, 3 карчмы, 2 разы ў год праводзіліся кірмашы.

У 1905 годзе ў мястэчку працаваў пакой сельскага ўрача, дзейнічала мяшчанская ўправа, размяшчаўся прызыўны ўчастак па воінскай павіннасці і ўчастак судова-міравой акругі. Паводле Рыжскага мірнага дагавора 1921 года ў складзе Польшчы, у Турнянскай гміне Брэсцкага павета Палескага ваяводства.

З 1939 года ў складзе БССР. У 1940 годзе адкрыта 7-гадовая школа. У Вялікую Айчынную вайну спалена 60 двароў, забіта 370 жыхароў, 10 вяскоўцаў загінулі на фронце, 7 — у партызанах.

У верасні 1949 года арганізаваны калгас «Іскра», у які ўвайшлі 50 гаспадарак з 98. З 10 сакавіка 1951 года ў калгасе было 320 гаспадарак. 4 верасня 1972 года да Чарнаўчыц далучана вёска Лісовічы.

Інфраструктура

Цэнтр СВК «Чарнаўчыцы». У вёсцы сярэдняя школа, аддзяленне сувязі, клуб, 2 сталовыя, 4 магазіны, сельская бібліятэка, вучэбны цэнтр к-та па сельскай гаспадарцы і харчаванні Брэсцкага аблвыканкома, акцыянернае таварыства «Чарнаўчыцкі завод жалезабетонных вырабаў».

Насельніцтва

• 177 двароў, 1125 жыхароў (1876)
• 71 двор, 509 жыхароў (65 мяшчан) (1886)
• 140 двароў, 1101 жыхар (1897)
• 1316 жыхароў (1905)
• 101 двор, 749 жыхароў (1921)
• 200 двароў, 1050 жыхароў (1940)
• 494 жыхары (1959)
• 659 жыхароў (1970)
• 865 гаспадарак, 2372 жыхары (1997)
• 55 гаспадарак, 2406 жыхароў (2005)

Вядомыя асобы

• Ірына Фёдараўна Кітурка (нар. 1970) — гісторык, педагог.

Славутасці

Троіцкі касцёл

• Троіцкі касцёл — унікальны помнік беларускай архітэктуры стылі рэнесанс рысамі готыкі, збудаваны ў 1583 годзе, размешчаны ў цэнтры вёскі.
• Драўляная царква Параскевы Пятніцы, пабудаваная ў 1733 годзе.
• Помнік ахвярам Халакоста ў дарогі на Каменец паўночней Чарнаўчыц, ля самай мяжы Камянецкага раёна, пастаўлены ў 2009 годзе.

Страчаная спадчына

• палацава-паркавы ансамбль Радзівілаў і Грабоўскіх. Верагодна, знішчана ў Першую сусветную вайну.

Галерэя

• 
  Касцёл
• 
  Касцёл з боку апсіды
• 
  Царква
• 
  Вуліца

Літаратура

• Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя ў 15 тамах. Т. 3, кн. 1. Брэсцкая вобласць / пад навук. рэд. А. І. Лакоткі. — Мн.: БелЭн, 2006. ISBN 985-11-0373-X.
• Пирожник И. И. и др. Дорогами дружбы: Белорусское и Украинское Полесье / И. И. Пирожник, В. С. Аношко, С. И. Кот. — Мн.: Полымя, 1985. — 207 с. — 20 000 экз. (руск.)
• Чарнаўчыцы // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 17: Хвінявічы — Шчытні / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2003. — Т. 17. — 512 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0279-2 (т. 17). — С. 232.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Чарнаўчыцы
• Вёска Чарнаўчыцы: гісторыя і фотаздымкі на Radzima.org
• Чарнаўчыцы: інфармацыя, фотаздымкі
• Гістарычныя месцы і помнікі Беларусі: Царква Параскевы Пятніцы Архівавана 25 снежня 2005.