Чу (царства)

Чу (кіт.: 楚) — царства ў паўднёвым Кітаі ў часы эпох Чуньцю («Вёсны і Восені» 722—481 гг. да н. э.) і Чжаньго («Ваюючыя царствы» 481—221 да н. э.).

Гістарычная дзяржава
Чу
Царства Чу ў 260 да н. э.
каля 722 да н.э. — 223 да н.э.
Сталіца	Danyang[d] Ying[d]
Мова(ы)	старажытнакітайская мова[d]
Афіцыйная мова	Chu[d]
Грашовая адзінка	ancient Chinese coinage[d]
Форма кіравання	манархія
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Першапачаткова царства было вядома пад назвай Цзін (荆), затым Цзінчу (荆楚). На піку магутнасці пад уладай Чу знаходзілася тэрыторыя сучасных правінцый Хунань, Хубэй, Чжэцзян, часткова Цзянсу, Цзянсу, Аньхой і Фуцзянь а таксама горада Шанхай. Ранняй сталіцай Чу быў Даньян 丹陽, у праўленне Сюн Туна (8-7 стст. да н.э.) сталіца была перанесена ў Ін 郢 (суч. Цзінчжоу).

Гісторыя

Перыяд Заходняй Чжоу

Аб дакладным часе і акалічнасцях ўзнікнення чускай дзяржаўнасці ў старажытнакітайскіх гістарычных крыніцах звестак практычна няма. Выказаная ў Гістарычных запісках Сыма Цяня версія аб паходжанні царства Чу ад міфічнага Жоўтага імператара і яго ўнука Чжуань-Сюя, які нібыта заснаваў чускую дынастыю (гл. en:Jilian 季連), даследчыкамі прызнаецца малаверагоднай. Больш надзейную карціну даюць ускосныя звесткі з гісторыі паўночнакітайскія царстваў, хоць яны даюць інфармацыю ў асноўным са сферы знешняй палітыкі і галоўным чынам на паўночным напрамку.

У пачатку I тысячагоддзя да н. э. дынастыя Чжоу (周朝) спрабавала ўстанавіць кантроль над паўднёвымі землямі. Крыніцы згадваюць як мінімум 5 ваенных паходаў у час праўлення чжоускага Чжао-вана, усе яны былі накіраваны на поўдзень. Асноўным праціўнікам было царства Чу.

Згодна з «бамбукавымі аналамі», на 16-м годзе свайго кіравання (гэта значыць у 980 да н. э.) Чжао-ван напаў на Чу-Цзін, перайшоў раку Хань і сустрэў гіганцкага насарога. У 19-м годзе кіравання Чжао-ван страціў на рацэ Хань усе свае 6 армій. Нарэшце, у апошні год свайго праўлення Чжао-ван адправіўся ў паход на поўдзень супраць паўднёвых варвараў-і і не вярнуўся.

Згодна з кітайскімі хронікамі, у 977 да н. э. цар Чжоу Чжао-ван загінуў на рацэ Цзян (у «Бамбукавых аналах» яна названа Хань) у час паходу на поўдзень. Пасля некалькіх паражэнняў і гібелі свайго вана княства Чжоу адмовілася ад экспансіі ў паўднёвым напрамку.

Паражэнне Чжао-вана сведчыць аб тым, што ў паўднёвым Кітаі тады ўжо існавала сфарміраваная дзяржава, бо магутныя арміі Чжоу маглі быць пераможаны толькі добра арганізаванымі чускімі ўзброенымі сіламі. Пра гэта ж кажуць і паведамленні аб сумесных з чжоусцамі паходах супраць жунаў у праўленне Му-вана (947—928 да н. э.).

Такім чынам, адбіўшы чжоускія ўварванні, мясцовыя кіраўнікі змаглі ўмацаваць незалежнасць Чу ад чжоускага вана на шмат стагоддзяў раней, чым гэта ўдалося паўночным царствам, што выраслі з удзельных княстваў у складзе імперыі Чжоў. У адрозненне ад іх, царства Чу ўзнікла не як падначалены чжоускаму вану ўдзел, а ў выніку самастойнага развіцця мясцовай дзяржаўнасці.

Перыяд Вёсен і Восеней

У 704 да н. э. чускі правіцель Сюн-Тун першым з кітайскіх цароў прысвоіў сабе тытул «вана», які раней належаў выключна кіраўніку Чжоў і стаў, як і ўладыка Чжоу, звацца У-ванам. Аднак пад ціскам іншых царстваў чускія правіцелі некалькі разоў былі вымушаныя прызнаць фармальнае вяршэнства цэнтральнага дому Чжоу.

Спробы царства Чу аб’яднаць Кітай пад сваёй уладай сутыкнуліся з супраціўленнем магутнага царства Цзінь, правіцель якога Вэнь-гун у 632 да н. э. у бітве пры Чэнпу разбіў чускае войска. Тым самым ён не дазволіў царству Чу распаўсюдзіць свой уплыў на поўнач ад Хуанхэ, хоць Чу і захавала сваю асноўную моц. На з’ездзе ў 546 да н. э. ў сталіцы царства Цзінь 14 малых царстваў прызналі панаванне царстваў Цзінь і Чу, пры гэтым на з’ездзе старшынстваваў чускі дэлегат.

На дванаццатым годзе кіравання Вэнь-вана (678 да н. э.) Чу напала на невялікае царства Дэн і знішчыла яго.

На дваццаць шостым годзе кіравання Чэн-вана (646 да н. э.) было знішчана царства Ін.

На трэцім годзе кіравання Му-вана (623 да н. э.) Чу знішчыла царства Цзян.

На чацвёртым годзе кіравання (622 да н. э.) Чу знішчыла царствы Лю і Ляо.

У 611 да н. э. Чу знішчыла царства Юн. У 505 да н. э. чускі Чжао-ван знішчыў царства Тан.

У 479 да н. э. Чу далучыла царства Чэнь.

У 447 да н. э. чускі цар Хуэй (惠) заваяваў царства Цай і тэрыторыя гэтага царства стала часткай паўночнай ваеннай мяжы царства Чу. Цайскім правіцелям было дазволена перасяліцца на поўдзень ад ракі Янцзы, на тэрыторыю цяперашняй акругі Чандэ, і заснаваць там паселішча Гаоцай, але і гэта карлікавая дзяржава была скасавана праз 80 гадоў.

На пачатковым годзе праўлення Цзянь-вана (431 да н. э.) чусцы напалі на поўначы на царства Цзюй і ліквідавалі яго.

У рэшце рэшт, царства Чу пакарыла ўсе землі цэнтральнай і ўсходняй часткі басейна ракі Янцзы і ўсяго басейна ракі Хуайхэ. Пастаянна пашыраючыся за кошт захопу малых дзяржаў і заваявання плямён, Чу стала найбуйнейшым па тэрыторыі са старажытнакітайскіх царстваў. Па багацці Чу не саступала нікому з суседзяў, а яе шматлікая армія прымушала ўсе іншыя кітайскія царствы лічыцца з яе моцай.

Перыяд Ваюючых царстваў

У перыяд Ваюючых царстваў Чу займала больш за трэць Паднябеснай і аказвала значны ўплыў на навакольныя царствы. У 390—380 гг да н. э. царствы Чу і Чжао ў саюзе ваююць супроць царства Вэй, якое церпіць паражэнне. У 351 г да н. э. Чу заключае мір з Вэй. У 333 да н. э. царствы Чу і Ці сумесна захапілі прыбярэжная дзяржава Юэ, якое знаходзілася на тэрыторыі сучаснай правінцыі Чжэцзян, і падзялілі яго землі.

У сярэдзіне IV стагоддзя да н. э. у палітыцы «Ваюючых царстваў» з’явіўся новы фактар, які моцна паўплываў на гісторыю Кітая: у выніку легісцкіх рэформ Шан Яна царства Цынь беспрэцэдэнтна ўзмацнілася і пачало весці вельмі агрэсіўную палітыку ў адносінах да ўсіх без выключэння суседніх царстваў, прэтэндуючы не толькі на гегемонію над імі, але і на поўнае іх заваяванне. У 316 да н. э. царства Цынь захапіла царствы Ба і Шу, якія з даўніх часоў былі прадметам спрэчак паміж Цынь і Чу.

Памеры і моц царства Чу рабілі яго ключавым удзельнікам антыцыньскіх кааліцый, таму цыньскія правіцелі рабілі ўсё, каб раскалоць такія саюзы, ужываючы для гэтага подкуп, шантаж і прамы падман. Выкарыстоўваючы высокі ўзровень карупцыі ў Чу, цыньскія агенты падкуплялі вялікай колькасцю золата высокапастаўленых чускіх саноўнікаў, якія прасоўвалі на дзяржаўным савеце Чу выгадныя Цынь, але згубныя для Чу рашэнні. Такім чынам цыньскі правіцель шмат разоў разладжваў антыцыньскія кааліцыі, што давала яму магчымасць граміць супрацьстаячыя царствы паасобку. У канцы IV стагоддзя да н. э. царства Цынь подкупам і прамым падманам разбурыла раней цесны саюз Чу з магутным царствам Ці, а затым павяло на яго рашучае наступленне.

Згодна Сыма Цяню, цыньскі пасол Чжан І паабяцаў царству Чу значную тэрыторыю (600 лі) у абмен на разрыў адносін з царствам Ці. Дарадца Чэнь Чжэнь пярэчыў супраць прыняцця прапановы Чжан І, настойваючы на саюзе з Ці і прадказваючы падман (што і здарылася). Аднак чускі Хуай-ван захацеў атрымаць абяцаныя зямлі і прымусіў яго маўчаць.

Хуай-ван стаў паводзіць сябе ганарыста і зневажаць цыскага вана. Гэта прывяло да разрыву адносін з Ці, у выніку чаго ціскі ван заключыў саюз з Цынь, накіраваны супраць. Толькі пасля гэтага Чжан І заявіў чускаму паслу аб перадачы 6 лі зямлі (замест 600 лі), заявіўшы, што яго няправільна зразумелі і ён з самага пачатку казаў пра шэсць лі, а не пра шэсцьсот. Насуперак парадам Чэнь Чжэня, які лічыў, што ў дадзенай сітуацыі лепш ужо нападаць на Ці, разгневаны Хуай-ван абвясціў вайну Цынь. Але зараз ужо аб’яднаныя войскі Ці і Цынь нанеслі яму цяжкае паражэнне, абезгаловілі 80 тысяч воінаў. Пасля паражэння чускі ван зноў сабраў вялікую армію і напаў на Цынь, але зноў пацярпеў паражэнне (312 год да н.э.).

У ходзе гэтай вайны цыньцы нанеслі шэраг цяжкіх паражэнняў арміі Чу і захапілі значную частку чускай тэрыторыі на захадзе.

У далейшым Цынь працягвала нападаць на Чу і захапіла ў яго многія землі, у тым ліку яго сталіцу Ін, захопленую ў 278 да н. э. Пасля гэтага на аслабленае царства Чу напалі іншыя царствы, якія выступалі тады як саюзнікі Цынь, што было вялікім поспехам цыньскай дыпламатыі. Царства Чу ў вайне з Цынь і яго саюзнікамі панесла цяжкія страты і таму аказалася няздольным нанесці цыньцам ўдар у адказ. У выніку Чу было вымушана саступіць Цынь значную тэрыторыю і перанесці сталіцу на ўсход, пакуль чуская сталіца пасля рада пераездаў не зацвердзілася ў 241 да н. э. ў горадзе Шоучунь.

Захапіўшы велізарны кавалак чускай тэрыторыі і стварыўшы там новую вобласць Наньцзюнь, цыньскі кіраўнік накіраваў сваё войска на поўнач, супраць былых «трох Цзінь» — царстваў Вэй (魏), Хань (韩) і Чжао (趙). Гэта дало царству Чу, якое было на мяжы знішчэння, працяглую перадышку для аднаўлення сіл. У выніку праз 50 гадоў Чу зноў уяўляла сабой сур’ёзную сілу. Акрыяўшы ад удару, Чу спрабавала арганізоўваць супраціўленне цыньскай агрэсіі, здолеўшы нават адваяваць частку захопленых цыньцамі чускіх зямель. У 256 да н. э. царства Чу анексіравала княства Лу (鲁国), радзіму Канфуцыя.

Але гэты невялікі поспех не кампенсаваў пастаянна нарастаўшай цыньскай пагрозы: пакуль Чу апраўлялася ад панесеных страт, царства Цынь на поўначы ўвесь час нападала і шляхам цяжкіх і кровапралітных войнаў знішчыла ўсе «тры Цзінь». Моц самага моцнага з супрацьстаячых Цынь дзяржаў царства Чжао была зламана ў 260 да н. э. у бітве пры Чанпіне, дзе выдатны цыньскі палкаводзец Бай Цы заманіў у цясніну, акружыў і знішчыў амаль усё чжаоскае войска. У 257 да н. э. войскі Чу і Вэй выратавалі ад падзення абложаную цыньцамі ў 258 да н. э. чжаоскую сталіцу Ханьдань, прымусіўшы цыньскае войска адступіць і зняць аблогу.

Аднак гэта была толькі часовая адтэрміноўка і царству Чжао ў бітве пры Чанпіне быў нанесены смяротны ўдар, ад якога яно так і не здолела ў далейшым акрыяць. Царства Цынь працягвала наносіць ўдары, захопліваючы ўсё новыя землі і гарады, і ў 230 да н. э. захапіла Хань, а ў 228 да н. э. нарэшце знішчыла Чжао, свайго наймацнейшага праціўніка.

У 225 да н. э. пасля заваявання цыньцамі Вэй толькі тры царствы Кітая засталіся незаваяванымі: Ці (齐), Янь (燕) і Чу. З гэтага моманту іх захоп царствам Цынь быў толькі пытаннем часу, такая была перавага пераможнай цыньскай арміі над войскамі суседніх царстваў.

У 224 да н. э. цыньскі правіцель Ін Чжэн прапанаваў сваім палкаводцы абмеркаваць план заваявання Чу. Малады генерал Лі Сінь браўся пакарыць Чу, маючы не больш за 200 тысяч салдат, тады як стары заслужаны палкаводзец Ван Цзянь меркаваў, што для гэтага спатрэбіцца ніяк не менш за 600 тысяч салдат. Цыньскі правіцель палічыў Ван Цзяня старым і баязлівым і аддаў перавагу меркаванню Лі Сіня, накіраваўшы яго на чале 200-тысячнага войска на захоп Чу. Абражаны Ван Цзянь адышоў у адстаўку, спаслаўшыся на хваробу.

Але рэчаіснасць перакуліла разлікі Ін Чжэна, і генерал Лі Сінь пасля першапачатковых поспехаў пацярпеў вялікі разгром ад чускай арміі. Тады цыньскі кіраўнік прызнаў сваю памылку і выклікаў з адстаўкі Ван Цзяня, прызначыўшы яго камандуючым і даўшы яму патрэбныя 600 тысяч воінаў.

Гэта ўварванне цыньскай арміі аказалася больш паспяховым — у бітве каля Цінань (месцазнаходжанне невядома) Ван Цзянь разбіў чускае войска. У 223 да н. э. цыньскія войскі захапілі новую сталіцу Чу і паланілі чускага кіраўніка Фучу-вана. У наступным годзе Ван Цзянь заваяваў чускія землі на поўдзень ад Янцзы, і прымусіў да здачы правіцеля княства Юэ, васала Чу. Такім чынам, уся тэрыторыя вялізнай чускай дзяржавы была заваявана цыньскай імперыяй.

Дынастыя Чу ў час распаду Цынь

Асноўны артыкул: Чу (дынастыя)

Пасля смерці імператара Цынь Шыхуандзі ў 209 да н. э. на тэрыторыі царства Чу ўспыхнула паўстанне, якое ўзначаліў Чэнь Шэн, які абвясціў сябе ванам. Хоць паўстанне Чэнь Шэна было даволі скора задушана і ён загінуў, услед за ім ўспыхнулі антыцыньскія паўстанні па ўсёй захопленай цыньцамі тэрыторыі. Царства Чу аб’яднала намаганні валадарных князёў у барацьбе супраць Цынь.

Кіраўніцтва ўзяў на сябе генерал Сян Лян, які паставіў царом збяднелага спадчынніка дома Чу, даўшы яму тытул Хуай-вана. Пасля гібелі Сян Ляна ў бітве дзяржаву Чу ўзначаліў яго пляменнік генерал Сян Юй (項羽).

Сян Юй у 206 да н. э. заняў цыньскую сталіцу Сяньянь, знішчыў і разрабаваў увесь горад, пакараўшы смерцю цыньскага імператара. Зацвердзіўшыся ва ўладзе, Сян Юй прысвоіў сабе тытул вана-гегемона, а Хуай-вану прысвоіў тытул «Справядлівага імператара» (І-дзі), аднак неўзабаве яго ўмярцвіў і стаў кіраваць асабіста.

У далейшым разгарэлася міжусобная вайна. У 202 да н. э. Сян Юй, адчуўшы, што не зможа ўзяць сітуацыю пад кантроль, уцёк і быў схоплены войскамі Лю Бана, які стаў адзіным кіраўніком новай дынастыі Хань. Дынастыя Чу была ліквідавана і землі ранейшага царства Чу сталі часткай Ханьскай імперыі, якая аб’яднала Кітай на наступныя чатыры стагоддзі.

Дом княства Чу

Кіруючы дом Чу насіў прозвішча Мі 羋 і кланавае імя Сюн 熊. Апісаны ў раздзеле 40 «Гістарычных запісак» Сыма Цяня.

Царства Чу выступала раннім сапернікам Чжоу. Гэта адбілася ў прысваенні тытула ван Сюн Цюем. Новы тытул замацаваўся ў праўленне Сюн Туна. Лін-ван — адзіны кіраўнік царства Чу, якому летапіс Цзо чжуань прыпісвае амбіцыі «атрымаць усю Паднябесную» (得 天下).

• Чжоусюн.
• Сюн І, сучаснік Чэн-вана чжоускага. Традыцыйна 1122—1079 да н. э.
• Сюн Ай. Традыцыйна 1078—1053 да н. э.
• Сюн Дань. Традыцыйна 1052—1002 да н. э.
• Сюн Шэн. Традыцыйна 1001—947 да н. э.
• Сюн Ян. Традыцыйна 946—888 да н. э.
• Сюн Цюй, сучаснік І-вана чжоускага. Традыцыйна 887 — каля 880 да н. э.
• Сюн Укан.
• Сюн Чжыхун. Традыцыйна 877—876 да н. э.
• Сюн Янь.
• Сюн Юн. (847)-838 да н. э.
• Сюн Янь. 837—828 да н. э.
• Сюн Шуан. 827—822 да н. э.
• Сюн Сюнь. 821—800 да н. э.
• Сюн Э. 799—791 да н. э.
• Сюн І II, ён жа Жо Ао. 790—764 да н. э.
• Сюн Кань, ён жа Сяо Ао. 763—758 да н. э.
• Сюн Шунь, ён жа Мао Фэнь. 757—741 да н. э.
• Сюн Тун, ён жа чускі У-ван. 740—690 да н. э., ван з 704 да н. э.
• Вэнь-ван, ён жа Сюн Цзы. 689—677 да н. э.
• Сюн Цзянь, ён жа Чжуан Ао. 676—672 да н. э.
• Чэн-ван па імені Юнь. 671—626 да н. э.
• Му-ван па імені Шан-чэнь. 625—614 да н. э.
• Чжуан-ван па імені Люй. 613—591 да н. э.
• Гун-ван па імені Шэнь. 590—560 да н. э.
• Кан-ван па імені Чжао. 559—545 да н. э.
• Цзя Ао па імені Юнь. 544—541 да н. э.
• Лин-ван па імені Вэй, ён жа Цзя Ао. 540—528 да н. э.
• Пин-ван па імені Цзюй, ён жа Ци Цзи. 527—516 да н. э.
• Чжао-ван па імені Чжэнь. 515—489 да н. э.
• Хуэй-ван па імені Чжан. 488—432 да н. э.
• Цзянь-ван па імені Чжун. 431—408 да н. э.
• Шэн-ван па імені Дан. 407—402 да н. э.
• Дао-ван па імені Сюн І. 401—381 да н. э.
• Су-ван па імені Цзан. 380—370 да н. э.
• Сюань-ван па імені Сюн Лян-фу. 369—340 да н. э.
• Вэй-ван па імені Сюн-шан. 339—329 да н. э.
• Хуай-ван I па імені Сюн-хуай. 328—299 да н. э.
• Цин-сян-ван па імені Хэн. 298—263 да н. э.
• Као-ле-ван па імені Сюн Юань. 262—238 да н. э.
• Ю-ван па імені Хань. 237—228 да н. э.
• Ай-ван па імені Ю. 228 да н. э. (без эры)
• Фучу-ван. 227—223 да н. э.

У 223 да н. э. Чу захоплена царствам Цынь.

У 209 да н. э. ў Чу паднялося паўстанне Чэнь Шэна. Хоць гэта паўстанне было задушана, дынастыя Цынь не змагла выстаяць ва ўмовах пачатку ўсеагульнай смуты. Палкаводзец Сян Лян адшукаў збяднелага бакавога нашчадка дынастыйнай лініі Чу Хуай-вана і аднавіў царства. Пазней Сян Юй прысвоіў Хуай-вану імператарскі тытул І-дзі і некаторы час дынастыя існавала да абвяшчэння дынастыі Хань Лю Банам у 202 годзе да н. э.

Правіцелі адноўленага Чу

• Чэнь Шэн. 209—209/8 да н. э.
• Хуай-ван II па імені Мі Сюнсін. 208—206 да н. э. (з 207 — імператар Кітая І-дзі)
• Сян Юй. 206—202 да н. э.

Эканоміка

Залатыя чускія манеты «Ін юань»

Царства Чу валодала магутнай аграрнай эканамічнай базай, заснаванай на рысаводстве, якое было невядома далёкім просаводчым паўночнакітайскім дзяржавам басейна ракі Хуанхэ. Хоць рысаводства пазней распаўсюдзілася і ў паўночных кітайскіх царствах там, дзе гэта дазваляў клімат, тэрыторыя Чу ўключала ў сябе толькі зямлі рысаводчай зоны.

У перыяд «Ваюючых царстваў» у Чу атрымала шырокае развіццё металургія, іменна тут з’явілася першая зброя з жалеза. Зямлі Чу былі багатыя лясамі, радовішчамі жалеза, волава, медзі і золата. Як паказалі раскопкі апошніх гадоў, у царстве Чу высокага развіцця дасягнулі жалезаробчае, бронзаліцейнае, дрэваапрацоўчае, лакавае і іншыя рамёствы. Па дадзеных гістарычных крыніц, у Чу горад Хофэй быў вядомы вытворчасцю гарбарных вырабаў, а горад Чанша — ювелірнымі вырабамі. Узоры тканін гэтай эпохі і, у прыватнасці, фрагмент жывапісу на шоўку былі выяўленыя пры нядаўніх раскопках у ваколіцах горада Чанша. Там жа былі знойдзены разнастайныя керамічныя вырабы і мноства прадметаў з лаку, сярод якіх маюцца столікі, талеркі, кубкі, чаркі, а таксама дзяржанні сякер і дзід, ножны мячоў, шчыты і лукі.

У Чу квітнеў гандаль, гэта было адзінае старажытнакітайскае царства, у якім мела хаджэнне залатая манета. Аднак залатыя чускія манеты «Ін юань», квадратныя і круглыя з кляймом сталіцы Чу, мелі абмежаванае хаджэнне з-за свайго вялізнага кошту і выкарыстоўваліся толькі пры здзяйсненні вельмі буйных здзелак, а таксама як узнагарода кіраўніка і як сродак назапашвання скарбаў. У паўсядзённым гандлі ў Чу звычайна выкарыстоўваліся бронзавыя манеты ў выглядзе імітацый кауры, як і самі ракавінкі кауры.

Культура царства Чу

На працягу ўсёй сваёй гісторыі Чу проціпастаўляла сябе ўласна кітайскім (хуаскім) дзяржавам, ад супрацьстаяння з царствам Ці ў VII ст. да н. э. — да супрацьстаяння з Цынь ў IV—III стст. да н. э. Тым не менш царства Чу трывала ўвайшло ў круг кітайскай цывілізацыі, дзякуючы вельмі цесным культурным сувязям з іншымі кітайскімі царствамі, перш за ўсё кітайскай іерагліфічнай пісьменнасці, атрыманай з поўначы (іншыя існаваўшыя ў старажытным Кітаі віды пісьменнасці, напрыклад, сістэма пісьма культуры Ба-Шу, якая існавала асобна ад кітайскіх іерогліфаў, не атрымалі распаўсюджання і былі выцесненыя кітайскай іерогліфікай).

Нягледзячы на блізкасць да кітайскай цывілізацыі, у Перыяд Вёсен і Восеней царства Чу сярод іншых кітайскіх дзяржаў яшчэ доўга лічылася напалову вараварскай дзяржавай, чусцаў называлі «паўднёвымі варварамі Мань». Для такіх выказванняў былі важкія падставы, паколькі насельніцтва Чу, хоць і зведала вельмі моцны кітайскі культурны ўплыў, але ўсё ж этнічна адрознівалася ад насельніцтва паўночных царстваў, уласна кітайцаў-хуася. Насельніцтва Чу было этнічна неаднародным, нароўні з кітайцамі значны працэнт складалі мяосцы і чжуанцы. Усе гэтыя народнасці аказвалі ўзаемны ўплыў, таму культура царства Чу ўяўляла сабой сінтэз некалькіх культурных кампанентаў.

Пісьмовая традыцыя Чу ў лексічна таксама прыкметна адрозніваецца ад паўночнакітайскіх варыянтаў пісьменства. Хоць іерагліфічная аснова пісьменства ва ўсіх старажытнакітайскіх дзяржавах была адна і тая ж, чускае пісьмо ўяўляе сабой асаблівы рэгіянальны стыль, які не выкарыстоўваўся ў іншых кітайскіх дзяржавах.

У сярэдзіне IV стагоддзя да н. э. ў царстве Чу зарадзілася літаратура, якая атрымала назву «чуцы» («чускія строфы») (楚辭), — паэтычны жанр адносна свабоднай формы, які бярэ свой пачатак у вуснай народнай творчасці. Найбуйнейшы прадстаўнік гэтага жанру — Цюй Юань (340—278 гг. да н. э.). Іншыя прадстаўнікі гэтага жанру — Сун Юй, Чжуан Цзы, Цзін Ча, Цзя І.

Самабытнасць культуры царства Чу выяўляецца не толькі ў паэзіі, а ў многіх сферах. Археалагічныя матэрыялы і літаратурныя помнікі сведчаць пра тое, што перыяд «Чжаньго» быў для Чускага царства часам росквіту яго старажытнай і самабытнай культуры, якая аказала вялікі ўплыў на далейшае культурнае развіццё ўсяго Паўднёвага Кітая.

Чускія рамеснікі валодалі мастацтвам бронзавага ліцця па выплаўляемым мадэлям, вырабу бронзавых люстэркаў і іншых вырабаў, вырабленых з вялікім майстэрствам і творчай фантазіяй. Дэкаратыўны стыль мэблі, знойдзены пры раскопках на тэрыторыі царства Чу, вар’іруе ад вытанчана простага да багата ўпрыгожанага. Паверхні мэблі ў шмат слаёў, пакрытыя чырвоным і чорным лакам і затым упрыгожаныя разным узорам, перадавалі характэрную гульню кантрасту, узбагачаючы дэкаратыўныя сюжэты. Выкарыстаныя для аздаблення прадметаў мэблі прыёмы контурнай, рэльефнай і скразной разьбы сведчаць пра высокі ўзровень чускіх майстроў. У старажытным помніку таго часу «чуцы» захаваліся згадкі пра дэкаратыўныя узоры, якія выкарыстоўваюцца для мастацкага аздаблення дзвярэй і акон, што таксама сведчыць аб высокіх дасягненнях у галіне будаўніцтва.

Выдатныя дзеячы царства Чу

З царства Чу выйшлі паэт і дзяржаўны дзеяч Цюй Юань, палітык Лі Сы, які стаў першым міністрам царства Цынь, палкаводцы Чэнь Шэн, Сян Лян, Сян Юй, даос Хуань Юань, прадстаўнік школы Нун цзя Сюй Сін, навуковец і дыпламат Лу Цзя.

Гл. таксама

• Чу, дынастыя
• Сян Юй
• Сян Лян
• І-дзі

Літаратура

• Васильев Л.С. Древний Китай: в 3 т.. — М.: Изд. фирма «Восточная литература» РАН, 1995. — Т. 1: Предыстория, Шан-Инь, Западное Чжоу (до VIII в. до н. э.).
• Васильев Л.С. Древний Китай: в 3 т.. — М.: Изд. фирма «Восточная литература» РАН, 2000. — Т. 2: Период Чуньцю (VIII-V вв. до н.э.).
• Васильев Л.С. Древний Китай: в 3 т.. — М.: Изд. фирма «Восточная литература» РАН, 2006. — Т. 3: Период Чжаньго (V—III вв. до н.э.).
• Кравцова М.Е. Чу-го дэ ишу // Духовная культура Китая: энциклопедия: в 5 т.. — М.: Изд. фирма «Восточная литература» РАН, 2010. — Т. 6 (дополнительный). Искусство. — С. 842—845. (пра мастацтва царства Чу)

Спасылкі

• Ульянов М.Ю. Царство Чу – первое государство в северной части «прото-ЮВА» // Научная конференции «Ломоносовские чтения», апрель 2002 г., Востоковедение. Тезисы докладов. — М.: 2002. — С. 65—73. (руск.) (пра перыядызацыю гісторыі Чу)
• Ульянов М.Ю. Мифическая часть генеалогии правителей царства Чу // Научная конференции «Ломоносовские чтения», апрель 2002 г., Востоковедение. Тезисы докладов. — М.: 2002. — С. 14—22. (руск.) (пра генеалогію правіцеляў Чу)
• Ульянов М.Ю. Важнейшие особенности внешней политики царства Чу во второй половине 8 – первой половине 6 вв. до н.э. и борьба за юг Великой китайской равнины // Ломоносовские чтения. Востоковедение. Тезисы докладов научной конференции (Москва, 16 апреля 2010 г.). — М.: 2010. — С. 72—75. (руск.)